الهام بهروزی

هنرهای تجسمی نقش شگرفی را در ایجاد فضا و انتقال حس‌های مختلف به ببینده خود ایفا می‌کنند. طبیعی است کاربرد این هنر در فضای شهری می‌تواند به جان خسته آن نفس تازه‌ای ببخشد و افزون بر آن، پرتره‌ای گویا از هویت، اقلیم و تاریخ یک منطقه در قالب ترسیم المان‌ها و عناصر فرهنگی بومی آن‌جا ارائه کند.

در فضای‌های عمومی شهر بوشهر در دیواره‌های پارک‌ها، برخی از نهادها دولتی و خیابان‌‎های شهر نقاشی‌هایی مشاهده می‌شود در موتیف‌های متفاوت و رنگاوارنگ. این نقاشی‌ها عمدتا فحوایی را در برمی‌گیرند که با دیواره‌ای که بر آن می‌نشیند، مرتبط است و جای دیگر موضوعات در میان آن‌ها خالی است. موضوعاتی که با تصویرگری صحیح و هنرمندانه می‌توانند در بعد فرهنگ‌سازی گره‌‌گشا و موثر ظاهر شوند. برای مثال در میان نقش‌نگاره‌های دیواری در این بندر کهن خلأ کتاب به شدت خودنمایی می‌کند.

طبیعی است نقاشی‌دیواری ضمن اینکه به فضاسازی و زیبایی مبلمان شهری می‌افزاید، می‌تواند با زبان بی‌زبان مفهموم یا فرهنگی را در ذهن شهروندان و رهگذران تداعی کند. با اندکی درنگ، روشن می‌شود که شهروندان بوشهری اقبال کمتری به کتاب نشان می‌دهند یا نسبت به محیط زیست دریا و زیستمندانش غافل شده‌اند تا جایی که در بخش‌هایی از ساحل انبانی از زباله و مواد تجزیه‌ناپذیر خودنمایی می‌کند! این‌جا شهرداری به‌عنوان متولی شهری موظف است که در بعد فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی شهروندان گام‌های استواری بردارد ولی در این زمینه، اغلب سلیقه‌ای و بدون درنظرگرفتن جامعه مخاطب خود ظاهر شده و این رویه در نقاشی‌های دیواری و نصب المان‌ها در سطح شهر اغلب با انتقاد شهروندان مواجه شده است.

یک شهروند بوشهری در این باره به بامداد جنوب گفت: شهرداری یا به عبارت بهتر، سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری بوشهر به‌تازگی دوره جدیدی را در رنگ‌آمیزی و فضاسازی شهری شروع کرده که می‌توانست خلاقانه‌تر و مناسب‌تر با بافتار فرهنگی شهر باشد. برای نمونه، پارک بانوان در خیابان امام رضا یکی از این مکان‌هایی است که پس از مرتفع کردن دیواره‌هایش، جدیدا منقش به تصاویری از طبیعت به کمک هنر نقاشی و کاشی‌کاری شده است. شاید در نگاه اول این تصاویر زیبا جلوه کنند و به دیواره‌های بلند آن جانی بدهند؛ اما بهتر نبود که این کار به شکل حرفه‌ای‌تری صورت می‌گرفت؟!

نجمه مرادی با تاکید بر اینکه بوشهر شهری است که در مبلمان شهری نیاز به یک خانه‌تکانی جدی دارد، افزود: این شهر از فرهنگ و تاریخ اصیلی برخوردار است ولی متاسفانه از این تاریخ و فرهنگ در فضای شهری کمتر اثری می‌بینیم. همچنین این شهر مشاهیر ادبی و دینی شاخصی را در بطن خود پرورش داده اما نه تنها در نقش‌نگاره‌های شهری بلکه در هیچ خیابان یا کوچه یا گذری کمتر نامی از آن‌ها می‌بینیم! این در حالی است که این مشاهیر اشعار و جملات کم‌نظیری دارند که می‌تواند زینت‌بخش دیوارهای شهر یا دست‌کم مکان‌های فرهنگی شهر شود.

به عقیده وی، سهم تاریخ و فرهنگ و هنر بوشهر در دیوارنگاره‌های شهری بسیار ناچیز است و این موضوعی است که نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت. شاید دغدغه مدیر فعلی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی بوشهر این‌ها نباشد ولی دغدغه مردم فرهنگ‌دوست شهر است. انتظار می‌رود که در دیوارنگاره‌های آینده به المان‌های جنوب و مشاهیر و فرهنگ آن توجه جدی‌تر شود.

مرادی با تاکید بر اینکه شهرداری برای نقاشی‌های دیواری می‌تواند فراخوان بزند و با دعوت از هنرمندان و اساتید هنر، طرح‌های معناساز و شکیل را برای منقش کردن دیواره‌های شهر در خیابان‌ها و مراکز عمومی و فرهنگی انتخاب کند، افزود: نباید راحت بیت‌المال را با کارهای کلیشه‌ای و عاری از پیام هزینه کنند. ما در حوزه فضاسازی درگیر تکرار شده‌ایم و باید در این زمینه بازنگری شود. فضای این شهر می‌تواند به پرده‌های نقاشی برای نمایش رویدادهای مهم تاریخی مبدل شود که در این منطقه اتفاق افتاده یا می‌تواند مملو از تصاویر و قاب‌های شود که زوایای مغفول مانده هنر این دیار را روایت می‌کنند. به اندازه کافی تصاویر درخت و گل کار شده، اینک زمان آن است که از طریق این نقاشی‌ها بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی را به نسل جوان‌تر و شهروندان بوشهری نمایش داد.

حرف‌های این شهروند هیچ‌‎کدام غیرمنطقی و بی‌ربط نیست، دغدغه‌هایی بجایی دارد. با شنیدن دیدگاه‌های وی، ضرورت شکل‌گیری کارگروهی با حضور مدیران فرهنگی و شهری و نخبگان فرهنگی و هنرمندان دغدغه‌مند و ماهر در حوزه طراحی و اجرای نقش‌نگاره‌ها و نقاشی‌های دیواری در بوشهر به‌شدت خودنمایی می‌کند. بی‌شک تشکیل این کارگروه می‌تواند به کیفی‌سازی این نقوش و طرح‌ها بر دیوارهای شهر بیفزاید. نقوشی که با رنگ‌های شاد به شهر امید و تحرک بیشتری ‌می‌بخشد.

یک کارشناس فرهنگی در این باره به بامداد جنوب گفت: نقاشی‌های دیواری نقش بسیار موثری در زیباسازی گذرهای شهر و انتقال حس‌های متفاوت به شهروندان دارند. با توجه به اینکه بوشهر شهری است که فرهنگ آن به فرهنگ دریانوردی گره خورده، موتیف‌های شهری آن می‌تواند بخشی از جلوه‌های ظاهری این فرهنگ را نمایان کند. افزون‌بر‌این، متولیان شهری می‌توانند برای نهادینه کردن فرهنگ‌های چون فرهنگ مطالعه، فرهنگ حفاظت از محیط زیست به‌ویژه دریا، فرهنگ شهروندی، فرهنگ بهداشت عمومی، فرهنگ حجاب، فرهنگ بومی و... با انتخاب و اجرای طرح‌های خلاقانه، شهروندان را به سمت پیام‌های مفیدی -که زندگی و ارزش‌های آن را متذکر می‌شود- سوق دهند.

فاطمه آبادی با تاکید بر اینکه می‌توانند با تعریف داستانی با شخصیت‌های واحدی برای برخی از مفاهیم، تصاویری از آن را به شکل پازل در نقاط مختلف شهر مجسم کنند تا شهروندان با تماشای این تصاویر، تکه‌های این پازل را کنار هم بچینند و به پیام آن برسند، افزود: این کار ضمن اینکه مبلمان شهری را زیباتر می‌کند، ذهن شهروند را برای دانستن مفهوم آن کنجکاو می‌کند. این داستان‌ها می‌تواند زیست یک چهره فرهنگی تاثیر گذار در تاریخ و فرهنگ شهر را روایت کند یا زیست یک ملوان را یا یک واقعه تاریخی و حماسی را که در این خطه اتفاق افتاده است مثل روایت نبرد رئیسعلی دلواری با انگلیسی‌ها یا زیست صمیمانه اهالی بافت را که در نهایت مدارا با هر دین و آیینی کنار هم زندگی کردند.

به گفته وی، همه این موتیف‌ها می‌توانند به پرده‌های رنگین و هویت‌بخشی بر دیوارهای شهر تبدیل شوند. صرفا نباید به نقاشی درخت‌ و گل و آسمان در شهر اکتفا کرد. باید به داشته‌های فرهنگی و تاریخی خود مراجعه کنیم و از دل آن‌ها، موضوعات بدیعی را برای زیباترشدن و پرمعناتر شدن نقوش دیواری شهر انتخاب کنیم. در کنار نمایش چهره شهدای استان که الگوهای برازنده‌ای برای نسل امروز هستند، می‌توان پوشش زنان و مردان جنوبی، موسیقی بومی، صنایع دستی بومی، تصویری از خانه‌های زیبای بوشهری با معماری منحصربه‌فردشان و... را زینت‌بخش دیواره‌های شهر کرد. بدیهی است با این کار ضمن بازنمایی میراث کهن شهر، می‌توان فرهنگ‌سازی و پیشینه درخشان فرهنگ و رسوم بوشهری را یادآوری کرد.