الهام بهروزی

وارد راهرو که می‌شویم، تصاویری پیش روی‌مان قرار می‌گیرد که ذره ذره تاریخ این کهن‌دیار تاریخ‌مند را برای‌مان به تصویر می‌کشد؛ گاه با نمایش شناوری سردرگم در میان امواج دهشتناک خشمگین و گاه با شناوری آرام گرفته در ساحل و ماهیگیرانی با لباس‌های شاد که از صید برگشته‌اند. گاهی هم با کوچه‌پس‌کوچه‌های صمیمی بافت و خانه‌هایی به سپیدی مدارا و مهربانی مردمان جنوب با شناشیرهای منتظر و چشم‌نواز و درها و پنجره‌هایی پر از حرف از آن روزگار نه‌چندان دور.

رنگ‌های به‌کار رفته در تابلوها چنان شاد و پرتحرک هستند که به یکباره تمام خستگی‌های ذهنی و جسمانی را از کالبد و جان بی‌قرارت می‌زداید. مقابل هر تابلو که قرار می‌گیرید، داستانی در ذهنت جان می‌گیرد؛ یکی داستان دمام‌های پریشان و پرهیاهو را در آیین عزاداری بوشهر روایت می‌کند، آن دیگری افسانه‌های خلیج فارس را که بر پهنه این خلیج آبی در سینه دریانوردان نقش بسته، برایت حکایت می‌کند. تابلوی بعدی هم تلاش و پیکار ملوانان را برای ماهگیری بر ماشوه‌ها و بوم‌ها به تصویر کشیده است. این قسمت از نمایشگاه، روایتی مستند و مصور از تاریخ و معماری و آیین و زیست و کار و تلاش مردمان بوشهر است که دیدنش هیجان‌انگیز است. به قسمت دیگر نمایشگاه می‎‌رویم که هنرمند دیگری طنازانه پرتره‌هایی از مشاهیر و مفاخر ادبی، هنری و ورزشی این دیار را به تصویر کشیده است.

این هنرمند بر اساس یک ویژگی رفتاری یا شخصیتی پرتره‌ها را رنگی و شاد آفریده است. انگار همه آثار این رویداد دست به دست هم داده‌اند تا مخاطب را دمی میهمان روزهای خوش با میزبانی آدم‌های بزرگ و خلاق این دیار کنند. اسماعیل بهبهانی و عبدالرسولی غریبی چنین ضیافت هنرمندانه‌ای را در مجموعه تاریخی سعادت برپا کرده‌اند تا بخشی از هویت تاریخی این شهر را در عصر مدرنیته پیش روی مخاطبان خود به‌ویژه جوان‌ترها قرار بدهند و غنای فرهنگی و پیشینه تاریخی این بندر کهن استوار را هنرمندانه تاکید و یادآوری کنند.

در ادامه گشت و گذارمان در این نمایشگاه به سراغ اسماعیل بهبهانی می‌رویم که نزدیک به 44 سال است کاریکاتور کار می‌کند. وی در خصوص نخستین تجربه خود در این حوزه به بامداد جنوب گفت: نخستین کاریکاتوری که کشیدم مربوط به دوران نوجوانی من می‌شود که برای برنامه کودک در سال 54 چهار کشیدم و ارسال کردم. مجری این برنامه خانم برومند بود که کار من را در این برنامه نمایش داد و باعث تشویق من شد که این هنر را ادامه بدهم. سال 58 اولین کار من در نشریات، در مجله فکاهی «بهلول» به سردبیری سیداحمد سکاکی به‌صورت رنگی منتشر شد.

این کاریکاتوریست و هنرمند بوشهری با اشاره به اینکه این اتفاق زمینه‌ساز همکاری من با دیگر نشریات کشوری و استانی در حوزه کاریکاتور شد، افزود: در استان در همه نشریات محلی نظیر «آیینه جنوب»، «نصیر»، «نسیم جنوب»، «پیام عسلویه» و... کارهای من با موضوعات مختلف اجتماعی و هنری منتشر می‌شد.

وی در خصوص اینکه چطور شد که به فکر ترسیم کاریکاتور مشاهیر و مفاخر هنری، ورزشی و فرهنگی جامعه بوشهر افتاده است، توضیح داد: سال 98 به پیشنهاد سیدجمال عارف‌زاده، مدیر مجموعه تاریخی مدرسه سعادت برای روز بوشهر، تصمیم گرفتم که آثاری را بر اساس چهره مشاهیر بوشهری برای نمایش در یک نمایشگاه بیافرینم. در ابتدا فقط چهره 30 شاعر و نویسنده بوشهری را در نظر گرفتم که قرار بود 10 چهره را رنگی بکشم و بقیه هم ساده باشند؛ اما اسفند سال مذکور مقارن شد با شیوع کرونا در کشور و استان و این مساله موجب شد که این نمایشگاه کنسل شود. با اینکه در دوران کرونا دوبار به این ویروس مبتلا شدم ولی از این تهدید، یک فرصت ساختم و تعداد آثار را از 30 تا به 60 اثر رساندم و چهره‌های ورزشی و هنرمندان را هم به جمع شاعران اضافه کردم.

بهبهانی با تاکید بر اینکه دوست داشتم که آثار این نمایشگاه را به 160 اثر برسانم ولی شرایطش برایم فراهم نشد، گفت: آثار ارائه‌شده در این نمایشگاه را با استفاده از تکنیک نقاشی با مدادرنگی و طراحی چهره مشاهیر استان به تصویر کشیدم. در طراحی این آثار، من سعی کردم که چهره این عزیزان را سوژه نکنم؛ یعنی به‌دور از بزرگ‌نمایی یا سوژه‌وارگی تنها کمی با آن‌ها شوخی کردم تا شأن هنری، ادبی و ورزشی این افراد حفظ شود. بنابراین در کارهای ارائه شده، ردی از تحقیر دیده نمی‌شود و خوشبختانه هنرمندانی که کاریکاتور آن‌ها در این نمایشگاه عرضه شده، با رویی باز از تصویر خلق شده از خودشان در دنیای این نمایشگاه استقبال کردند. حتی برخی از هنرمندانی که تصویری از آن‌ها در این رویداد نیست، گفتند کاش کاریکاتور ما هم بود.

وی با بیان اینکه کمتر کاریکاتوریستی این کار را می‌کند ولی من برای خلق آثارم تا جایی که برایم مقدور بود از صاحبان این چهره اجازه گرفتم تا بعدها ناراحتی پیش نیاید، افزود: در کارهایم، معمولا یکی از ویژگی‌های این هنرمندان، شاعران، ورزشکاران و نویسندگان را سوژه قرار داده‌ام که در وجود آن‌ها پررنگ است و این مساله موجب شده که برای مخاطبان تازگی داشته باشد.

بهبهانی، استقبال از این نمایشگاه را بسیار خوب ارزیابی کرد و یادآور شد: با اینکه تبلیغاتی خاصی برای برگزاری نمایشگاه صورت ندادیم ولی در روز افتتاحیه با استقبال گرمی از سوی مردم و جامعه فرهنگی استان مواجه شدیم که این استقبال ما را غافلگیر کرد. در روزهای دیگر هم استقبال‌ها دلگرم‌کننده بوده و هست.

وی با بیان اینکه آخرین نمایشگاهی که برگزار کردم، مربوط به 20 سال پیش می‌شود، افزود: این نمایشگاه هرچند دیر برگزار شد ولی استقبالی که از آن شد، برایم خارج از انتظار بوده. من پیش از این چندین نمایشگاه گروهی و انفرادی برپا کرده بودم ولی این نمایشگ لطف دیگری دارد؛ چراکه در آن یکی از زلال‌ترین هنرمندان و نویسندگان جنوبی با آثار منحصربه‌فردش کنارم حضور دارد؛ ناخدا رسول غریبی؛ هنرمندی خودآموخته است که آثار رئالی را در خصوص بوم و زیست مردمان بوشهر پدید آورده است. آثار وی از چنان زیبایی ذاتی برخوردارند که نگاه هر مخاطبی را به خود میخکوب می‌کند. پیش از این، آثار وی در نمایشگاهی در تهران با عنوان هنرمندان خودآموخته نیز به نمایش گذاشته شده‌است.

بهبهانی سپس به وضعیت ناخوشایند کاریکاتور در جراید اشاره و تصریح کرد: در شرایط کنونی پرداختن به موضوعات اجتماعی و سیاسی حساسیت‌برانگیز شده است. بنابراین پرداختن به آن دشوار شده؛ چون کاریکاتور تیغ دولبه‌ای است که برخی درک درستی از آن ندارند و همین موجب می‌شود که هم برای خودشان مشکل بیافرینند و هم برای صاحب اثر.

این هنرمند بوشهری در پایان از برپایی یک دوره آموزشی کاریکاتور در بوشهر خبر داد و گفت: ضروری است که در دوره کنونی مقدمات آموزش کاریکاتور در استان فراهم شود تا این هنر به انزوا نرود و مردم دوباره با آن ارتباط بگیرند. به احتمال زیاد یک دوره آموزشی کاریکاتور را در مدرسه سعادت با همکاری آقای عارف‌زاده به‌زودی برنامه‌ریزی و اجرایی کنیم که امیدوارم مورد استقبال قرار گیرد.

در ادامه بازدید از این نمایشگاه انرژی‌بخش که پر از تصاویر نوستالژیک و زیباست، به سراغ ناخدا عبدالرسول غریبی، نقاش و داستان‌نویس جنوبی رفتیم که با تابلوهایی شاد و رنگی، پرتره‌ گویایی از بوشهر قدیم، بافت تاریخی و معماری منحصربه‌فردش و همچنین خلیج فارس و زیست ملوانی مردمان این دیار ارائه کرده است. وی در خصوص این نمایشگاه به بامداد جنوب گفت: در این نمایشگاه 50 اثر که راوی تاریخ دریانوردی بوشهر و ادوات ماهیگیری و کار و زندگی مردمان این منطقه است، به نمایش گذاشته‌ام.

غریبی در ادامه با اشاره به اینکه تلاش کرده‌ام در این تابلوها، شرایط زیست در جوار خلیج فارس و آیین‌هایی که بر بستر این بندر تاریخی پدید آمده‌اند، با روایت شاد و رنگ‌هایی که در این جغرافیا نمود پررنگی دارند، ترسیم کنم، افزود: در تابلوهایم به معماری بوشهر و دریانوردی و دشواری‌های آن و رویارویی با امواج و توفان به طور ویژه توجه کرده‌ام تا به نحوی مخاطبم را با حرفه سخت دریانوردی آشنا سازم.

وی در خصوص اینکه چطور شد که به یکباره وارد دنیای نقاشی و روایت داستان بوشهر قدیم به زبان تصویر شده، توضیح داد: با توجه به سابقه دریانوردی و ناخدا بودن، همیشه در فکر ترسیم زیست مردمان جنوب و حوادث دریایی که دریانوردان و ملوانان را در سفرها و ماهیگیری‌ها غافلگیر می‌کرد، بودم اما چون تا سال 97 همچنان درگیر دریانوردی و هدایت شناورهای سفاری بودم، فرصت لازم را برای این کار پیدا نمی‌کردم ولی پس از بازنشستگی این فرصت دست داد و توانستم بخشی از تجربیات و ذهنیات خودم را از زیست بومی و فرهنگ دریانوردی این خطه در داستان و بخشی دیگر را در تابلوهایم روایت کنم. بدون اینکه آموزش خاصی را در زمینه این دو هنر حتی ببینم.

غریبی که تابلوهای ارائه شده‌اش در این نمایشگاه را با تکنیک اکریلیک کشیده است، ادامه داد: تمام این تابلوها خروجی ذهنی‌ من از تجربه زیستی‌ام در این بندر کهن و کار و تلاش در خلیج فارس است.

وی که از کودکی دریانوردی را تجربه و به کشورهای حاشیه خلیج فارس بارها سفر کرده است، سپس به داستان‌های خود اشاره کرد و گفت: برخی از تجربیات و اصطلاحات دریانوردی که به دلیل رشد فناوری در معرض فراموشی قرار داشتند و همچنین داستان‌های ذهنی و واقعی خودم را که نقاشی یارای روایت آن‌ها را نداشت، در قالب داستان روایت کردم که تاکنون سه اثر داستانی به نام‌های «جفره»، «قهوه‌خانه ساحلی» و «جمو» منتشر کرده‌ام. که آخرین اثرم، روایت مبارزی در دوره رئیسعلی است.

یادآوری می‌شود که نمایشگاه کاریکاتور و نقاشی این دو هنرمند بوشهری که کارش را سه‌شنبه، یکم خرداد آغاز کرده تا دوشنبه، 8 خرداد در مجموعه تاریخی سعادت از ساعت 16 تا 21 پذیرای بازدید عموم است.