الهام بهروزی

گردشگری بستری برای توسعه آن هم توسعه پایدار است. وقتی نام «توسعه پایدار» به میان می‌آید، کار فنی و پیچیده می‌شود و تنها افرادی از عهده این مهم برمی‌آیند که شاخص‌ها و مولفه‌های آن را بشناسند و در این زمینه  متخصص باشند؛ یعنی شاخص‏های از پیش هشداردهنده، شاخص‏های فشار بر سیستم، شاخص‏های وضعیت کنونی صنعت، شاخص‏های اثرات توسعه گردشگری بر محیط بیوفیزیکی و اجتماعی- اقتصادی، شاخص تلاش‌های مدیریت و شاخص تأثیرات (مدیریت زباله و...)، نتایج و عملکرد مدیریت، ظرفیت تحمل، جذابیت و ... را که مهم‌ترین مولفه‌های پایداری صنعت گردشگری شناخته می‌شوند، بدانند و در این زمینه بنا به تجربه و تخصصی که دارند ضمن توسعه این صنعت، به توسعه پایدار منطقه خود در تعامل با محیط زیست و محیط پیرامونی آن کمک کنند.

یکی از ضرورت‌های توسعه پایدار یک منطقه، حفظ و بازشناسی بافتار فرهنگی و فرهنگ عامه (فولکلور) آن‌جاست. در این راستا جواد قارایی، کارگردان و تهیه‌کنند مستند «ایرانگرد» در قالب این پروژه که به استان‌ها و شهرها و روستاهای شگفت‌انگیز ایران سفر می‌کند، ضمن بازنمایی زیبایی‌های طبیعی و تاریخی این مناطق، از انعکاس زیبایی معنوی فرهنگ فولکلور و میراث ناملموسی فرهنگی این مناطق که شامل لباس محلی، گویش‌ها و لهجه‌ها، آداب و رسوم، افسانه‌ها، لالایی‌ها و... می‌شود، غافل نمی‌ماند و با هنرمندی و دغدغه‌مندی تصویر خلاقانه‌ای از این میراث شگرف تاریخی در قالب روایت‌های جذاب بومیان آن منطقه می‌آفریند.

بدیهی است استان بوشهر برای روایت زیبایی‌های مغفول‌مانده میراث ناملموس خود به امثال جواد قارایی‌ها نیاز شدیدی دارد تا هم‌راستای توسعه گردشگری، این میراث ارزنده و زیبایی‌های معنوی آن را به گردشگران و حتی افرادی که تاکنون فرصت سفر به این استان را پیدا نکرده‌اند، از طریق رسانه‌های تصویری و صوتی بشناساند. چون اغلب جهانگردان، گردشگران و مسافران تصویرهایی که از این خطه در ذهن خود دارند، تصویرهای ناقصی است و به کمک رسانه‌های تصویری و صوتی، می‌توانند زیبایی‌های منحصربه‌فرد استان بوشهر را بهتر و ژرف‌تر دریابند.

این استان در گستره خود اقوام و فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های جذاب و کم‌نظیری را جای داده که شناسایی آن‌ها برای هر بیینده و گردشگری همواره تازگی دارد. فرهنگ عامه این منطقه در بطن خود موتیف‌ها و المان‌ها و داستان‌ها و روایت‌هایی را جای داده که شنیدن و دیدنشان از جذابیت بالایی برخوردار است. بی‌شک اگر برای حفظ این فرهنگ اصیل، تلاشی صورت نگیرد، این میراث باشکوه تحت تاثیر رشد فزاینده تمدن صنعتی و زندگی مدرنیته به سمت فراموشی و حل شدن در فرهنگ تک بعدی امروزی پیش خواهد رفت.

اقوامی که در گوشه گوشه این استان زندگی می‌کنند، در عین اینکه رسوم و آداب خاص خود را دارند، با دیگر اقوامی که در این منطقه حضور دارند، نیز از نظر فرهنگی اشتراکاتی دارند که کشف و درک آن‌ها برای مخاطب لذت‌بخش است.  بی‌شک شناسایی این تفاوت‌ها و شباهت‌ها از وظایف متولیان گردشگری استان است که با تولید برنامه و پرورش تورلیدرها و توسعه تورهای مردم‌شناسی و گردشگری فرهنگی در استان می‌تواند در بازشناسی فرهنگ عامه این منطقه گام اساسی بردارد.

یک دانش‌آموخته حوزه گردشگری در این باره به بامداد جنوب گفت: استان بوشهر، استانی است که نه تنها در حوزه تاریخ و جاذبه‌های گردشگری و باستانی حرف فراوانی برای گفتن دارد، بلکه در حوزه آداب و رسوم و لباس و آیین‌ها دستش بسیار پر است؛ اما در این حوزه اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر هنوز نتوانسته اثرگذار ظاهر شود.

مینا قلاتی در ادامه با بیان اینکه معاونت گردشگری استان بوشهر می‌تواند با تعریف تورهای ویژه گردشگرانی را که به استان بوشهر سفر می‌کنند، با زوایای پنهان مانده فرهنگ عامه این منطقه آشنا کند، افزود: در این سال‌ها تورهایی شکل گرفته‌اند که در ایامی که هوای این استان مطلوب است، گردشگران را به نقاط روستایی می‌برند و توضیحاتی را در خصوص تاریخ، فرهنگ و رسوم آن منطقه می‌دهند؛ اما این‌ها برای بازنمایی تصویر روشن و نسبتا کامل فرهنگ عامه این منطقه کافی نیست!

به عقیده وی، باید روستاییانی که روستای آن‌ها به عنوان روستای هدف گردشگری انتخاب شده است، ترغیب شوند که در این ایام، لباس محلی این منطقه را بپوشند، با گویش محلی خود صحبت کنند و از افسانه‎‌ها و سروده‌های محلی این دیار بخوانند و این کار را زشت ندانند. اگر گردشگری هم متوجه گفته‌های او نشد، تورلیدرها حکم مترجم داشته باشند تا واژه‌های محلی رنگ‌باخته نشوند و همچنان کاربردی بمانند.

این کارشناس گردشگری با تاکید بر اینکه همه این فعالیت‌ها ذیل گردشگری فرهنگی قرار می‌گیرد که هدف گردشگر در آن دیدن جلوه‌های فرهنگی یک منطقه شامل رسوم، آداب، آیین‌ها، لباس‌ها و گویش‌ها و درک ادبیات فولکلور آن است، تصریح کرد: با توجه به اینکه گردشگری همانند پدیده‌ای اجتماعی، یكی از نيروهای اصلی معاصر در کشف مكان‎ها و عرضه فرهنگ‎ها شناخته می‌شود، امروزه اهميت گردشگری در توسعه اقتصادی – اجتماعی کشورها به حدی است که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی می‎نامند و رکن اصلی توسعه پایدار به شمار می‎آورند.

به گفته وی، امروزه یكی از عوامل جذب‎کننده گردشگران به مقصد مورد بازدید، عامل فرهنگ است. به‌راستی این تفاوت‌ها است که ایجاد انگيزه می‎کند و عزم سفر را در افراد به‎وجود می‎آورد. در صنعت گردشگری فرهنگ به عنوان عامل «جذب» عمل می‎کند. برای گردشگران و مسافرانی که به شهر یا کشوری مسافرت می‎کنند فعاليت‎ها، رویدادها یا محصوالت فرهنگی به عنوان نيروی الهام‌بخش درمی‎آید در اینجا شناخت فرهنگ‎ها در ارتباط با صنعت گردشگری از اهميت ویژه‌ای برخوردار است. گردشگری، اگرچه یک صنعت است؛ ولی بيشترین تبادلات فرهنگی در آن انجام مي‎گيرد و شاید یكی از اهداف توسعه آن در ميان بعضی از کشورها ضمن رشد و توسعه اقتصادی به رخ کشيدن فرهنگ‎شان به دیگر جوامع باشد.

وی با تاکید بر اینکه همه روابط ما در زندگی عادی و تعامل ما با دیگران از جمله گردشگران نشات گرفته از فرهنگ ماست، گفت: طبق شناختی که از فرهنگ مردم بوشهر بر اساس سفرهای مکرری که به اینجا داشته‌ام، به دست آورده‌ام، شناخت این فرهنگ و نمایه‌های آن، برای گردشگران بسیار لذت‌بخش و هیجان‌انگیز است؛ چون مردم این منطقه بسیار مهمان‌نواز و خونگرم هستند و گویش‌های رایج در این منطقه به استثنای عربی و ترکی، عموما برای گردشگر فارسی‌زبان قابل درک و فهم است و این ویژگی کمک می‌کند که گردشگران بدون واسطه با گویشوران این منطقه ارتباط بگیرند، دیالوگ داشته باشند. همین دیالوگ به تعامل آن‌ها با یکدیگر بیشتر دامن می‎‌زند و گاه شده که گردشگران در اثر این تعامل، افسانه‌ها و ضرب‌المثل‌های آن‌ها را در خلال سفرنامه‌ها و نوشته‌های شخصی خود ثبت و ضبط می‌کنند. این کار به خودی خود کمک می‌کند که بخشی از میراث ناملموس فرهنگی این استان در نقطه دیگری ثبت یا روایت شود.

به عقیده قلاتی، همچنین آیین‌ها و رسوم بوشهری در ماتم و شادی هر کدام به تنهایی می‌تواند نقش بسزایی را در توسعه گردشگری فرهنگی و نمایان کردن فرهنگ عامه این منطقه ایفا کند. رسومی مثل رسوم عزاداری بوشهری که به کمک رسانه‌های صوتی و تصویری و روایت گردشگران امروزه آوازه کشوری و جهانی پیدا کرده و از مرزهای بوشهر فراتر رفته است. این آیین‌ها هم از بعد محتوایی و هم ساختاری بسیار غنی و ریشه‌دار هستند که این استان در مناسک‌های مختلف با تعریف تورهای ویژه می‌تواند از این ظرفیت برای رونق صنعت گردشگری خود بهره بگیرد.

این کارشناس گردشگری و پژوهشگر حوزه فرهنگ عامه در پایان یادآور شد: گردشگری فرهنگی فرصتی برای آميختگی مرزهای قومی در مناطق همجوار فراهم می‎آورد و با حفظ جایگاه اقوام مختلف، باعث تقویت درک بين فرهنگی و اتحاد اجتماعی مي‎شود. به بيان دیگر، گردشگری با فراهم‎ کردن فرصت‎هایی مناسب برای نمایش فرهن‎گها، زبان‎ها، احيای سنت‎ها و افزایش غرور فرهنگی، نيرویی قوی در راستای تقویت هویت گروه‎های قومی است و با منافعی که از راه گردشگری نصيب اقوام مي‎شود، به آنها اعتمادبه‌‎نفس و تعهـد مورد نياز برای حفاظت از سنت‎ها و پایدار نگهداشتن هویت و تمایزهایشان را می‌‎دهد.