الهام بهروزی
کتاب مظهر خردمندی و آگاهی و یکی از نیازهای اساسی و ضروری بشر برای تفکر، تامل، تعمق و رسیدن به سعادت و نیکبختی است. بدیهی است کتاب خواندن امری پسندیده است که فرد از نخستین سال‌های زندگی به کمک والدین می‌تواند به خواندن آن تشویق و ترغیب شود. کتابخوانی فرهنگی است که اگر در همان سال‌های کودکی در وجود فرد نهادینه شود، به یک عادت خوب در او تبدیل و به‌عبارتی کتاب جزء لاینفک زندگی‌اش می‌شود.
به‌عقیده کارشناسان، عادت به مطالعه در همه تفکرات و اندیشه‌ها و دل‌ها و همگانی کردن شور، شوق و عشق به کتاب و کتابخوانی تنها از رهگذر ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی با تکیه بر اجرای سیاست‌ها و تدبیر راهکارهایی کارشناسی‌شده و منطبق بر نیاز و روحیه جامعه هدف ممکن می‌شود. باید اعتراف کرد که متاسفانه عادت به مطالعه جایگاهی در رشد همه‌جانبه در همه سطوح اجتماع ما پیدا نکرده و ما در این جامعه هنوز با افرادی روبه‌رو هستیم که از خواندن سرباز می‌زنند و اصلا تمایلی به کتاب ندارند و شاید کتاب در زندگی آن‌ها تنها به‌عنوان یک وسیله دکوری نمود داشته باشد. از این‌رو، برای پیشگیری از توسعه و گسترش بیشتر این آفت باید کوشش و تلاش زیادی کرد تا بتوان با مانوس کردن بخش بیشتری از جامعه با کتاب، زمینه رشد و اعتلای فرهنگ عمومی را فراهم آورد.
بنابراین راه کتابخوان کردن جامعه ایرانی، راه دشواری است؛ چراکه طبق آخرین آمارها، سرانه مطالعه هر فرد ایرانی تنها هفت دقیقه در روز است که این مساله کار را سخت می‌کند ولی می‌توان اميدوار بود كه با ريشه‌يابي و علل بي‌رغبتي مردم به كتاب و مطالعه به راه‌هاي راهگشايي براي خروج از اين معضل ديرينه رسيد. البته در سال‌هاي اخير وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با اجراي يك‌سري طرح و جشنواره توانست نگاه برخي از قشرهاي جامعه را به كتاب و كتابخواني جذب و فرهنگ مطالعه را در ميان آن‌ها نهادينه كند ولي براي كتاب‌خوان شدن اكثريت جامعه بايد تلاش بيشتري صورت بگيرد.
در اين ميان، در یکی دو سال اخیر که کرونا دامن سیاه خود را بر جهان و به‌دنبال آن ایران پهن کرده، مردم ناچار به خانه‌نشینی شداه‌ند. طبیعتا خانه‌نشینی برای ایرانی‌ها که مردمی اجتماعی و اهل رفت و آمد هستند، کار دشواری است. از این‌رو، اغلب آن‌ها تحت تاثیر تبلیغ‌های که در خصوص اهمیت کتابخوانی در کاهش استرس و اضطراب می‌شد، سعی کردند که با این یار مهربان مانوس شوند ولی در ادامه راه به‌دلیل تورم و گرانی روزافزون قیمت کتاب در این زمینه نیز با چالش جدی مواجه شدند و کتاب که می‌رفت تا به یک کالای اساسی در سبد خرید خانواده‌ها در این ایام بدل شود، ولی به‌دلیلی گرانی قیمت آن و بالا رفتن سایر هزینه‌های زندگی نتوانست جای خود را در سبد خرید آن‌ها تثبیت کند. از این‌رو، این امید هم ناامید شد ولی با همه این‌ها، قشر کتابخوان همچنان به کتاب وفادار مانده‌اند اما میزان تقاضای خود را کاهش داده‌اند تا بتوانند شرایط مالی خود را در این دوره بحرانی مدیریت کنند.
در این میان، روز گذشته به یکی از کتابفروشی‌های بوشهر رفتم تا از نزدیک میزان خرید و همچنین استقبال مردم را از کتاب مورد بررسی قرار بدهم. در نگاه اول، یک مادر و فرزندی توجه مرا به خود جلب کردند که در حال بررسی چند کتاب داستان بودند. به سمت آن‌ها رفتم و با معرفی خودم از آن‌ها اجازه گرفتم که به چند سوال در خصوص کتاب و کیفیت و قیمت آن پاسخ دهند. مادر که نامش لادن عباسی بود، با رویی باز این خواسته مرا پذیرا شد. وی در خصوص اینکه در ماه چند کتاب برای خود و فرزندش خریداری می‌کند، به بامداد جنوب گفت: خوشبختانه من و همسرم و پسرمان نیما، علاقه خاصی به کتاب داریم. این علاقه به‌شکلی است که ماهانه باید خرید کنیم ولی هر کتابی را نمی‌خریم. مثلا برای فرزندم سعی می‌کنم از نظر کارشناسان و همچنین پیج‌های معتبر معرفی کتاب استفاده کنم و در کنار آن، نظر پسرم را نیز جویا می‌شوم. خوشبختانه نیما تا اینجا از انتخاب‌‌های ما راضی بوده است و علاقه زیادی هم به کتاب پیدا کرده است.
عباسی در ادامه در پاسخ به این سوال که بیشتر کارهای نویسندگان ایرانی را برای فرزندتان تهیه می‌کنید یا ترجمه، بیان کرد: هر دو؛ اما بیشتر سعی می‌کنم کتابهای نویسندگان ایرانی را برای او بخرم چون به فضای زیستی و فکری ما نزدیک‌تر است ولی کارهای ترجمه هم که بیشتر رویکردی روانشناختانه دارند و به‌صورت غیرمستقیم بایدها و نبایدهای ذهنی پسرم را پاسخگو هستند، برای او می‌خرم تا ذهن جست‌وجوگر پسرم را به مسیر درستی هدایت کند.
وی در خصوص قیمت کتابهای کودک هم تصریح کرد: متاسفانه قیمت این کتاب‌ها به‌صورت هفتگی افزایش می‌یابد و این مساله قطعا قدرت خرید خانواده‌ها را کاهش می‌دهد. طبیعتا اگر متولیان امر درصدد هستند که فرهنگ کتابخوانی در جامعه ترویج یابد، شایسته است که فکری برای تثبیت قیمت کتاب کنند؛ چون کرونا و تورم به حد کافی زندگی و اقتصاد خانواده‌ها را تحت فشار قرار داده است و شک ندارم در صورت ادامه این روند، خانواده‌ها کم کم کتاب را از سبد خرید خود حذف خواهند کرد.
عباسی در پایان به علاقه خودش و همسرش به مطالعه کتب فلسفی و ادبی اشاره کرد و گفت: این کتاب‌ها، جزء کتابهای تاپ و دست اول به‌شمار می‌روند و به‌دلیل کیفیت چاپ و کاغذ آن قیمت بالایی دارند ولی با وجود این، ما باز هم این کتاب‌ها را خریداری می‌کنیم چون شادابی و تعادل روانی خود را در ایام بحرانی کرونا به کمک این کتب تامین می‌کنیم. فلسفه به‌نوعی با پرداختن به چیستی زندگی و هستی ما و جهان و خدا، آرامش غریبی به ما می‌بخشد و کتابهای ادبی مثل شعر و داستان با ماهیت و محتوای تعالی‌بخش و شادی‌زای خود انگیزه لازم را به تحرک داشتن در این روزها در ما ایجاد می‌کند. به‌هر حال با هر سختی باشد ما همچنان کتاب را در سبد خرید خود قرار داده‌ایم و در تهیه و خرید آن اهتمام ویژهای داریم.
از او تشکر می‌کنم و به سمت مردی می‌روم که روبه‌روی قفسه کتب عرفانی ایستاده است، می‌روم. وی که دانشجوی زبان و ادبیات فارسی در مقطع کارشناسی ارشد است، در خصوص قیمت کتاب‌ها به بامداد جنوب گفت: حقیقتا قیمت کتاب‌ها که خیلی رفته بالا؛ اما این افزایش قیمت تنها شامل حال کتاب نمی‌شود، بلکه همه اقلام در یکی دو سال اخیر افزایش قیمت داشتند. بنابراین من همان‌طور که به آب و غذا برای زندگی کردن نیاز دارم، به کتاب هم برای داشتن زندگی باکیفیت و رشد روانی‌‌ام نیاز دارم تا بتوانم با افزایش اطلاعات و آگاهی خودم بهتر با جامعه پیرامونی و چالش‌ها و واقعیت زندگی مواجه شوم.
علی رستمی در ادامه با تاکید بر اینکه کتاب خواندن به‌نظرم یک نیاز ضروری است که متاسفانه بسیاری از افراد به بهانه‌ها و دلایل مختلف از خواندن آن طفره می‌روند، افزود: البته اینکه چرا در این جامعه افراد کتاب‌گريز بسيار است، باید از مسوولان و متولیان فرهنگی پرسید! زیرا زیرساخت‌های کتابخانه‌ای کافی نیستند. شما در همین بوشهر ببینید، کتابخانههای عمومی با فقر منابع اغلب روبه‌رو هستند و منابع این کتابخانه‌ها پاسخگوی مراجعه‌کنندگان خود نیست. بارها شده من برای یافتن کتابی خاص به کتابخانههای عمومی مراجعه کرده‌ام ولی نداشتند و ناچار شدم به کتابفروشی آمدم که برخی از آن‌ها بوده و خریدم و برخی نبوده و سفارش دادم. طبیعتا تهیه و خرید این منابع هزینه بسیاری برای من به همراه داشته ولی چون هم به کتاب علاقه دارم و هم جزئی از کار و نیاز من است، اقدام به خرید آن می‌کنم.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا کتابفروشی‌های بوشهر پاسخگوی نیاز جامعه کتابخوان است، توضیح داد: فقط یکی، دوتا از کتابفروشی‌ها هست که تقریبا منابع و کتاب مورد نظر مرا در زمینه ادبیات و عرفان دارند و اگر هم نداشته باشند، سفارش می‌گیرند و می‌آورند ولی باید اعتراف کنم که بوشهر با همه کبکبه و دبدبه‌ای که از خود در حوزه کتابخوانی نشان می‌دهد، به‌شدت از فقر کتابفروشی و کتابخانههای تخصصی رنج می‌برد. شک نکنید همین مساله در بی‌رغبتی مردم به کتاب سهم بسزایی ایفا می‌کند.
رستمی در پاسخ به سوال دیگری در خصوص مهم‌ترین دلایل بی‌رغبتی مردم بوشهر به کتاب بیان کرد: قطعا این پاسخ را بهتر است که یک کارشناس حوزه کتاب یا جامعه‌شناس پاسخ بدهد ولی نظر من در این باره این است که مردم بوشهر مردمی آسان‌گیر و با فرهنگی شفاهی و سهل‌انگار هستند. آن‌ها آنقدر غرق در حال زندگی هستند که از آینده عقب افتاده‌اند و بیشتر ترجیح می‌دهند به جای خواندن، بشنوند! بنابراین ترغیب چنین مردمی به سمت و سوی فرهنگ کتاب و کتابخوانی نیاز به بسترسازی و فرهنگ‌سازی دارد و استمرار برنامه‌های مبتنی بر کتابخوانی. متاسفانه بیشتر برنامه‌های کتابخوانی در این استان جنبه ویترینی دارند و کوتاه‌مدت هستند. از همین رو است که در آغاز هیجانی و جلوه بسیاری دارند ولی در ادامه مسیر هدف خود را گم می‌کنند و دچار افول می‌شوند. بنابراین اگر قرار است که در حوزه کتابخوانی در این استان اتفاقی بیفتد و تحولی صورت بگیرد، نخست باید نیازسنجی شود و سپس متناسب با روحیه، سلیقه و نیاز آن‌ها برنامه‌ریزی شود تا بتوان به نهادینه کردن فرهنگ کتاب حتی در بخش محدودی از این جامعه امیدوار شد. معمولا برنامه‌های موفق در حوزه کتابخوانی زودبازده نیستند و نتایج آن‌ها معمولا چند سال بعد مشخص می‌شود مثل اتفاقی که به‌واسطه ظهور باشگاه‌های کتابخوانی در حوزه کودک و نوجوان افتاده و این باشگاه‌ها توانسته‌اند خیلی نرم و آهسته کتاب را در میان این قشر محبوب کنند. امیدوارم این تحول در میان قشرهای دیگر هم ایجاد شود.
وی در پایان یادآور شد: کتاب‌خواندن شاید یکی از بهترین عادتی است که فرد می‌تواند به کمک آن از افکار منفی و احساسات بد دور شود و مثبت‌اندیش و دانایی را در فرد تعالی دهد. از این‌رو، افرادی که کتابخوان هستند، در هر شرایطی جایی برای کتاب در سبد خرید ماهانه خود می‌گذارند.
