الهام بهروزی

«قهرمان» جدیدترین ساخته اصغر فرهادی توانسته در بحران کرونا گیشه سینماها را رونق ببخشد؛ هرچند به عقیده صاحب‌نظران، انتظار می‌رفت این اثر از فروش بهتری برخوردار باشد ولی پاندمی کرونا به‌دلیل شرایطی که بر جامعه حاکم کرده است، فروش «قهرمان» را نیز تحت شعاع خود قرار داده است.

بدیهی است نمایش فیلم «قهرمان» در بحران کرونا در ایران ریسکی بود که فرهادی و تهیه‌کننده فیلم کردند تا مخاطب ایرانی به تماشای یک اثر دیدنی و پرمحتوا در این ایام بحرانی بنشیند و سختی‌های زندگی جامعه امروز ایران را بار دیگر با تامل از قاب دوربین وی بنگرند. این اثر که نخستین‌بار در جشنواره کن به‌نمایش درآمد و جایزه بزرگ این رویداد معتبر را از آن خود کرد، توانست نگاه بسیاری از منتقدان سینمای جهان را به خود خیره کند تا جایی که بسیاری از آن‌ها متفق‌القول اعلام کردند که «قهرمان» در صورت اینکه به‌عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار معرفی شود، یکی از شانس‌های کسب این جایزه معتبر در سال ۲۰۲۲ خواهد بود.

طبق قانون جدید و اعلام آکادمی علوم و هنرهای سینمایی اسکار، در سال جاری نیز۱۰ فیلم در شاخه بهترین فیلم بلند به‌عنوان نامزد معرفی خواهد شد. گرچه این استراتژی در سال گذشته جواب نداد و مراسم اسکار با کمترین اقبال دوره‌های خود مواجه شد و تنها ۴/۱۰ میلیون نفر به تماشای مراسم اعطای جوایز از شبکه ABC نشستند ولی با بازگشایی سینماها، نود و چهارمین دوره جوایز سینمایی اسکار امیدوار است بار دیگر اهمیت فرهنگی و جذابیت از دست‌رفته خود را بازیابد. امسال نیز قرار است ۱۰ فیلم در شاخه بهترین فیلم نامزد کسب جایزه معرفی شوند و با افزایش تدریجی اعضای آکادمی از شش‌هزار نفر به ۸۹ هزار نفر و همچنین تنوع فرهنگی بیشتر میان رای‌دهندگان، این امیدواری وجود دارد که نگاه این جوایز تنها به آثار معمول هالیوودی محدود نشود و شانس فیلم‌های غیرانگلیسی‌زبان همچون «قهرمان» ساخته اصغر فرهادی، «مادران موازی» از «پدرو آلمادوار» و فیلم برنده نخل طلای «تیتان» برای کسب نامزدی شاخه بهترین فیلم افزایش یابد.

بر اساس این گزارش، فیلم «قهرمان» که در شاخه بهترین فیلم بین‌الملی از شانس‌های اصلی کسب نامزدی و جایزه است از سوی نشریات سینمایی در شاخه‌های بهترین فیلم و فیلمنامه اصلی نیز شانس بالایی برای حضور در میان نامزدها دارد. سینمای ایران علاوه بر کسب سه نامزدی («بچه‌های آسمان» مجید مجیدی و «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده» اصغر فرهادی) و دو جایزه در شاخه اسکار بین‌المللی («جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده»)، در اسکار ۲۰۱۲ نیز با اصغر فرهادی در شاخه بهترین فیلمنامه اصلی نامزد شده بود. در صورتی که «قهرمان» بتواند به جمع نامزدهای بهترین فیلم اسکار ۲۰۲۲ راه یابد، نخستین حضور سینمای ایران در این شاخه رقم خواهد خورد.

در این میان، در فهرست جدید هالیوود ریپورتر از ۳۰ فیلم اصلی رقیب شاخه بهترین فیلم بلند اسکار ۲۰۲۲، نام فیلم «قهرمان» در کنار آثاری چون «بلفاست»، «کودا»، «به بالا نگاه نکن»، «تل ماسه»، «گزارش فرانسوی»، «دست خدا»، «خانه گوچی»، «پادشاه ریچارد»، «آخرین دوئل»، «دختر گم‌شده»، «کوچه کابوس»، «مادران موازی»،‌ «قدرت سگ»، «موشک سرخ»، «اسپنسر»، «تیتان»، «تراژدی مکبث» و «داستان وست ساید» دیده می‌شود.

طبق پیش‌بینی‌ها این فیلم فرهادی بخت بلندی برای درخشش در اسکار ۲۰۲۲ دارد. قهرمان، داستان مردی به نام «رحیم» (امیر جدیدی)، خطاط و نقاش مطلقه‌ای را روایت می‌کند که به‌علت پرداخت نکردن بدهی‌اش به بهرام (محسن تنابنده) به زندان افتاده‌است. رحیم به مرخصی دو روزه‌ای می‌آید. او پسری دارد که لکنت زبان دارد و با منشی کلینیک گفتاردرمانی او فرخنده (سحر گلدوست) در رابطه است. فرخنده به رحیم می‌گوید که کیفی حاوی چند سکه طلا پیدا کرده‌است و با فروش آن‌ها می‌تواند بدهی خود را به بهرام بدهد؛ اما رحیم می‌فهمد که پول سکه‌ها کافی نیست و بهرام تمام طلبش را می‌خواهد؛ زیرا آن پول برای جهیزیه دخترش بوده‌است. پس رحیم در سطح شهر اعلامیه پخش می‌کند تا صاحب کیف را پیدا کند. این کار رحیم توجه تلویزیون و رسانه‌های مجازی را جلب می‌کند و مردم به رحیم لقب «قهرمان»را می‌دهند. حالا رحیم سعی می‌کند به بقیه نشان بدهد که آدم خوبی است تا بتواند از این طریق پول بدهی‌اش را بدهد...

در قهرمان امیر جدیدی، سحر گلدوست، ابوالفضل ابراهیمی، محسن تنابنده، فرشته صدرافایی و سارینا فرهادی به ایفای نقش پرداخته‌اند. این فیلم به همت پروداکشن اصغر فرهادی، ممنتو فیلمز اینترنشنال، ممنتو فیلمز پروداکشن و سینما آرته فرانس تهیه شده‌است.

فرهادی در این اثر رئالیستی پرتره‌ای گویا از وضعیت فردی از طبقه متوسط و گرفتار جامعه امروز ایران را به نمایش گذاشته است که در مسیر پر پیچ و خم زندگی، بین وجدان و زخم‌های ناسور خود سردرگم و مستاصل شده و در نهایت تصمیم می‌گیرد که وجدانی به مسیرش ادامه بدهد. فرهادی در قهرمان نیز با سبک خاص خود و شم فیلمسازی‌اش توانسته یک فرد معمولی را در ذهن مردم قهرمان جلوه بدهد؛ اما آیا رحیم واقعا یک قهرمان است؟ برداشتی است که مخاطب را به چالش می‌کشد! به باور منتقدان سینمای جهان، همین گره‌افکنی‌ و شگرد معماگونه فرهادی موجب جذابیت قصه این فیلم شده و امیر جدیدی را در زیر ذره‌بین مخاطب از هر طیف و نژادی قرار داده است.

یک منتقد سینما با تحسین فیلم «قهرمان» در این خصوص می‌‌گوید: اصغر فرهادی با تمرکز بر مردی که چیز زیادی برای چنگ‌زدن برای ادامه زیست ندارد و تحت تأثیر شرایط قرار می‌گیرد، تنوع زیادی از موضوعات مانند بخشش، آزادی، صداقت یا شرافت را در مرکز قرار می‌دهد. جامعه امروز با توجه به اینکه از کجا آمده‌اید و چه کارهایی در زندگی خود انجام داده‌اید از طریق یک معیار دوگانه یا شاید چندگانه نشان داده می‌شود. یک قهرمان شکل قهرمان را همان‌طور که جویس تصور می‌کرد، به‌روز می‌کند و آن را با عوامل شرطی‌سازی بی‌شمار جهانی‌شدن تطبیق می‌دهد یا به عبارتی دراماتورژی خاصی را در این فیلم می‌بینیم که در هیچ فیلمی تا به حال دیده نشده بود!

حامد محبی در ادامه با تاکید بر اینکه قهرمان فرهادی نشان می‌دهد که چگونه شخصیتی که سعی می‌کند با ناملایماتی که زندگی بر سرش می‌آورد بجنگد، می‌شکند، می‌افزاید: فیلمنامه به‌دلیل اعمال بی‌شمار و همچنین به‌دلیل دیالوگ‌هایی با ریتم بسیار بالا و پر از تنش، همیشه توجه بیننده را حفظ می‌کند. برخلاف سایر فیلم‌های اجتماعی که در آن شخصیتی را نشان می‌دهند که از طریق بوروکراسی بلعیده شده‌است، در سراسر اثر حفظ می‌شود، با سرعتی کندتر و متفکرانه‌تر از اصغر فرهادی. رئالیسم سینمای اجتماعی دقایق این فیلم را با امیر جدیدی پر می‌کند که از این موقعیت غوطه‌ور می‌شود و وقتی می‌خواهد چیزی را ثابت کند به‌خاطر استفاده نکردن از سیاست رفتاری بلعیده می‌شود. بقیه شخصیت‌ها طبیعی بودن و تفاوت‌های ظریفی را از خود بروز می‌دهند که می‌توانیم آن‌ها را در افراد واقعی روزمره اطرافمان مشاهده کنیم.

وی در پایان یادآور می‌شود: به‌ندرت کشور دیگری مانند ایران به سیاه و سفید بودن مسائل و روابط انسانی می‌پردازد و به‌ندرت کشور دیگری فیلم‌هایی می‌سازد که به مسائل اخلاقی به این شیوه دوگانه بپردازد. استاد این نوع معضلات اخلاقی اصغر فرهادی است که همان‌طور که گفته‌شد ۱۰ سال پیش با شاهکار جدایی نادر از سیمین، خرس طلایی برلیناله را از آن خود کرد و اکنون با فیلم یک قهرمان. داستان مردی که می‌خواهد همه چیز را درست انجام دهد و دقیقا به همین دلیل تقریبا همه چیز را برای مدت طولانی اشتباه انجام می‌دهد، حتی می‌توان از این فیلم به‌عنوان یکی از بهترین‌های 2021 هم نام برد. یک درام اخلاقی، فکر‌شده و سرشار از همدردی با تمام ضعف‌های بیش از حد انسانی.

در این میان اما منتقد دیگری در خصوص جدیدترین ساخته اصغر فرهادی می‌گوید: فیلمی که فقط با غریزه ساخته شده باشد به دل می‌نشیند؛ اما خام‌دستی‌های تکنیکی مانع از این می‌شود که لقب شاهکار بگیرد و فیلمی که در آن تکنیک جلوتر از غریزه باشد در نهایت تبدیل به اثر حرفه‌ای متوسطی می‌شود که تماشاگرش را بعد از بیرون رفتن از سالن رها می‌کند. می‌شود فیلم «قهرمان». اصغر فرهادی امضای خودش را در فیلمسازی پیدا کرده و حالا مفاهیم و جهان خودش را دارد. «قهرمان» چه در چارچوب همان جهان و چه در مواجهه به‌عنوان فیلمی کاملا مستقل از آن جهان نقطه ضعف‌هایی دارد در نهایت تبدیل به اثری الکن در بیان قصه‌اش می‌شود.

صوفیا نصرالهی در ادامه با بیان اینکه چیزی که «قهرمان» را عقب نگه می‌دارد همان هوش و علاقه‌ فرهادی در کنترل داستان است، تصریح می‌کند: او اجازه نمی‌دهد سیر طبیعی قصه‌ فیلم طی شود. برای ایجاد تعلیقی که در بهترین فیلم‌هایش به‌صورت طبیعی از موقعیتی که کاراکتر اصلی در آن گرفتار شده بود، به ‌وجود می‌آمد این‌جا مجبور می‌شود خودش قصه را دست‌کاری کند. البته باید بگوییم که فرهادی کارگردان توانایی است. وقتی صحبت کارگردانی به میان می‌آید که کارنامه‌ پرباری مثل اصغر فرهادی دارد و جوایز معتبری از جمله دو اسکار نصیب خود کرده، صحبت از دکوپاژ و میزانسن و حتی بازی گرفتن از بازیگران، حرکت دوربین و نکات فنی دیگر لزومی ندارد. قطعا کارگردانی فرهادی در «قهرمان» شایان توجه است.

وی با اشدر پایان یادآور شد: فیلم «قهرمان» از احساسات انسانی بی‌بهره است. فرمولی ریاضی است که اگر خیلی در آن دقیق بشویم می‌توانیم خطاهایش را هم پیدا کنیم و حتی در صورت گذر کردن از روی آن خطاها اثر هنری که بی‌بهره از احساسات باشد تاثیرگذاری‌اش را از دست می‌دهد. «قهرمان» در دام اعتماد به نفس فرهادی افتاده که گمان کرده هر قصه‌ای را می‌تواند در فرمول‌های خودش جا بدهد و درنتیجه این‌بار بی‌منطقی پیرنگ و دستکاری در آن باعث شده نه از نگاه بی‌طرفانه‌ رئالیستی خبری باشد و نه از درامی که مخاطب را هیجان‌زده کند!

در پایان یادآوری می‌شود، با وجود نقدهای مخالف منتقدان سینمایی داخل کشور، اما این اثر در میان منتقدان خارجی به اثری قابل تامل و یکی از شانس‌های کسب جایزه معتبر اسکار بدل شده است که امید می‌رود «قهرمان» این بار با درخشش در جایزه معتبری مثل اسکار، ناجی سینمای به کما رفته ایران شود و به جان خسته این هنر جانی دوباره ببخشد.