الهام بهروزی

یکی از راه‌های رسیدن به توسعه پایدار، فعال کردن و توسعه صنعت گردشگری است. راهی که کشورهای توسعه‌یافته رفته و امروز با استفاده از ظرفیت‌های آن توانسته‌اند اقتصادی قدرتمند و درآمدزا داشته باشند. بدیهی است این صنعت دارای گستره وسیعی است که هر کدام از بخش‌های آن به توسعه، پویاسازی جوامع به‌ویژه جوامع محلی و اشتغال‌زایی ختم می‌شود. طبیعتا کشور ما ظرفیت مستعدی را در حوزه گردشگری دارد؛ چراکه جاذبه‌های طبیعی بکر، میراث تاریخی و محوطه‌های باستانی منحصربه‌فرد، صنایع دستی شاخص و باکیفیت، آیین و سنن دیدنی و جذاب و از آن مهم‌‌تر فرهنگ و تمدن دیرینه و درخشانی را داراست که برای هر گردشگری آشنایی با آن‌ها تازگی دارد.

استان بوشهر یکی از نقاط کم‌‌نظیر ایران است که به دلیل ظرفیت‌هایی که در خود جای داده، قابلیت رشد و توسعه چندین نوع گردشگری را دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به گردشگری دریایی، گردشگری غذا، گردشگری فرهنگی، گردشگری روستایی، گردشگری کشاورزی و... اشاره کرد. با این اوصاف، گردشگری کشاورزی یکی از گونه‌های گردشگری است که می‌توان آن را در این استان بسط و گسترش داد؛ زیرا بخشی از این اقلیم به‌دلیل جای دادن باغستان‌ها و نخیلات انبوه جاذبه بسیاری برای گردشگران دارد.

در کنار وجود باغستان‌ها و نخلستان‌ها، شیوه سنتی کاشت و برداشت محصول و همچنین آیین‌های بومی کشاورزی این منطقه می‌تواند برای گردشگران تازگی و جذابیت داشته باشد. چون اغلب مردم از زندگی در شهر ملول و خسته شده‌اند و برای زدودن خستگی به طبیعت پناه می‌آورند. بی‌شک گردشگری روستایی یا اگریتوریسم فرصت مغتنمی برای جذب مردم و گردشگران طبیعت‌دوست است.

طبیعتا منظور از گردشگری کشاورزی حرکت مردم از محل زندگی خود به مناطق روستایی با هدف صرف اوقات فراغت و کسب لذت است. به‌طور کلی فعالیت در مزرعه می‌تواند به‌منظور تفریح و سرگرمی یا با اهداف آموزشی برای دیدن و لذت بردن از فعالیت‌های کشاورزی، دامداری، فعالیت‌های تاریخی، فرهنگی برداشت محصول و غیره باشد. در این میان، گردشگری کشاورزی برای رسیدن به توسعه روستایی و ایجاد درآمد ثانویه برای جامعه روستایی اهمیت بسزایی دارد. در واقع با رونق گردشگری کشاورزی می‌توان هم درآمدی جدای از کشاورزی عائد خانواده‌های روستایی کرد و هم روشی برای تامین نیازهای روحی و تنوع‌خواه گردشگران امروزی است و همچنین روشی برای آبادانی و رونق مناطق روستایی و راهکاری برای بازگشت روستاییان به خانه‌ها و مزارع خود به‌شمار می‌رود.

یک کارشناس گردشگری در این باره به بامداد جنوب گفت: گردشگری کشاورزی (اگریتوریسم) شکل تازه‌ای از گردشگری است که برای گردشگران و مردم از جذابیت بالایی برخوردار است. از آنجایی که گردشگری تاثیر مستقیم و بسزایی در توسعه پایدار یک منطقه دارد، ما با استفاده از این نوع گردشگری و راه‌اندازی تورهای گردشگری شناسنامه‌دار می‌توانیم به توسعه بیش از پیش این صنعت در استان دامن بزنیم؛ چراکه ما دارای شهرهای مستعدی در حوزه کشاورزی هستیم که در خود باغستان‌ها و نخلستان‌های انبوه و متراکمی را جای داده و افزون بر این، در کشت صیفی‌جات و محصولات خارج از فصل مثل گوجه‌فرنگی پیشتاز هستند. از مهم‌ترین شهرستان‌های استان در حوزه کشاورزی می‌توانیم به دشتستان، دشتی، دیر، جم و تنگستان اشاره کنیم.

عماد شیرویس در ادامه با تاکید بر اینکه گردشگری کشاورزی مقدمه توسعه پایدار است، افزود: البته به بهانه توسعه و فعال کردن گردشگری کشاورزی و مزرعه نباید هیچ‌گونه تغییر کاربری در زمین‌های زارعی و کشاورزی استان شکل بگیرد؛ چراکه توسعه پایدار شرط اساسی تامین زندگی امن و پایدار است که به‌منظور به حداقل رساندن اتلاف منابع، تخریب محیط، گسستگی فرهنگی و بی‌ثباتی اجتماعی تلاش می‌کند. بنابراین با معرفی دانش بومی کاشت و برداشت محصولات و در کل زیست زراعی استان می‌توان این نوع گردشگری را در استان فعال کرد.

رئیس هیات‌مدیره انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر با اشاره به اینکه گردشگری کشاورزی در سراسر اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر با اصطلاح «اگریتوریسم» شناخته می‌شود، تصریح کرد: در سوئیس اصطلاح «خواب در نیزار»، در نیوزیلند «اقامت در مزرعه» و در انگلستان «تعطیلات در مزرعه» برای آن استفاده می‌شود. به طور کلی گردشگری کشاورزی یا اگریتوریسم، کسب و کار ایجاد مزرعه یا واحد کشاورزی به عنوان مقصد گردشگری و با اهداف آموزشی و تفریحی است.

وی در خصوص قدمت این نوع گردشگری در جهان توضیح داد: قدمت گردشگری کشاورزی به اواخر قرن 19 میلادی می‌رسد. در دهه 30 و 40 قرن بیستم به علت رکود بزرگ ناشی از جنگ جهانی دوم علاقه عمومی به تفریحات روستایی افزایش یافت. در دهه 60 و 70 قرن بیستم تغییر و تحول عظیمی در گردشگری کشاورزی صورت گرفت که شامل کمک به چیدن محصول، کمک در اصطبل‌ها، سوارکاری و تیمار حیوانات اهلی بود. در دهه 80 و 90 نیز جای خواب و صبحانه و تورهای تجاری مزرعه محبوبیت پیدا کرد.

بازرس هیات‌مدیره جامعه انجمن‌های حرفه‌ای راهنمایان گردشگری ایران در ادامه با بیان اینکه اگریتوریسم زمانی به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از گردشگری روستایی یا روستاگردی تلقی می‌شد ولی امروزه کاملا از یکدیگر جدا شده‌اند، گفت: چون روستاگردی صرفا با فعالیت‌های تفریحی در مزرعه همراه نیست و همواره درآمد مازادی عاید شرکت‌های گردشگری کشاورزی نمی‌شود. این در حالی است که هدف از گردشگری کشاورزی ایجاد منبع درآمدی برای کشاورز و مقصدی برای گردشگری، آموزش و تفریح توام با وقت‌گذرانی مفید برای بازدیدکنندگان است. بنابراین راه این دو از یکدیگر جدا شد.

شیرویس با اشاره به سه ویژگی که گردشگری کشاورزی را از گردشگری روستایی جدا می‌کند، توضیح داد: مشارکت در روند تولید غذا و محصوالت کشاورزی در مزرعه، فراهم بودن فرصت‌هایی به‌منظور یادگیری زندگی کشاورزی و فراهم بودن امکان ارتباط مستقیم با حیوانات اهلی موجود در مزرعه و همچنین اراضی کشاورزی سه ویژگی بارز گردشگری کشاورزی است.

وی با بیان اینکه گردشگری کشاورزی در واقع فرصتی را برای جلب نظر مردم به مناطق روستایی است، افزود: اکثر ساکنان شهرها دانش یا تجربه شخصی خاصی در مورد نواحی روستایی و اراضی کشاورزی ندارند. از این‌رو، گردشگری کشاورزی در این امر به آنها کمک می‌کند. بدین ترتیب این نوع از کسب و کارها می‌تواند گردشگران را به حامیان اصلی کشاورزان و ساکنان روستایی یا به عبارت دیگر، خانوارهای زراعی، دامی و حیات وحش تبدیل کند. البته باید این نکته را نیز در نظر بگیریم که تبدیل فرصت‌های گردشگری کشاورزی به کسب و کاری درآمدزا کار راحتی نیست، چون ممکن است مشکلاتی در زمینه ایمنی عمومی، مسوولیت، بهداشت عمومی و رفاه حیوانات به همراه داشته باشد.

این کارشناس گردشگری در ادامه به معرفی مهم‌ترین فعالیت‌های گردشگری کشاورزی پرداخت و در این باره گفت: برداشت محصول و میوه‌چینی، تولید در مزرعه، رستوران، غذاخوری و نانوایی مزرعه، فعالیت‌های مزرعه (فعالیت‌های تفریحی زیادی برای کودکان و بزرگسالان در مزارع قابل انجام است. از جمله می‌توان به بازی‌های گروهی در مزارع، میوه‌چینی، گاری و سورتمه‌سواری، اسب سواری، ماهیگیری و... اشاره کرد)، نمایشگاه حیوانات، کلبه، مسافرخانه و اردوگاه‌های مزرعه و... فعالیت‌هایی هستند که در گردشگری کشاورزی انجام می‌شود.

وی در ادامه به اهمیت رونق گردشگری کشاورزی در جنوب تصریح کرد: سبک زندگی در جنوب کشور با سبک زندگی روستایی در شمال ایران بسیار متفاوت است و این تفاوت‌ها می‌تواند باعث رونق گردشگری کشاورزی در ایران شود. وجود روستاها و تنوع فرهنگی بالا در کشور ما زمینه خوبی برای ترویج گردشگری کشاورزی در ایران است. همچنین تنوع سبک زندگی روستایی در نقاط مختلف می‌تواند سبب افزایش این گردشگری در کشورمان شود. ترویج گردشگری کشاورزی در نواحی مختلف ایران و تبادلات فرهنگی نه ‌تنها «توسعه اقتصاد محلی» را به ‌ارمغان می‌آورد؛ بلکه باعث حفاظت از ریشه‌های فرهنگی در میان مردمان روستانشین ایران عزیزمان می‌شود.

شیرویس با تاکید بر اینکه استان ما در زمینه گردشگری کشاورزی بسیار مستعد است، افزود: با تورهای طبیعت، آموزش آشپزی غذاهای سنتی و محلی، تماشای پرندگان آبزی و کنارآبزی، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری، خرما چینی، فروش و به نمایش گذاشتن اشیای قدیمی و مبلمان مزرعه، نخ‌ریسی، موزه مزرعه، تور تشریح کارهای اجرایی مزرعه با راهنمایی مزرعه‌دار، ماهی‌گیری، جشنواره یا برپایی بازی‌های نمایشی، باری کودکان با حیوانات اهلی، آموزش صنایع دستی، جمع‌آوری گله (چوپانی و نگهداری گوسفندان)، غذا دادن به حیوانات، خشک کردن و جمع‌آوری محصولات کشاورزی، شخم زدن- کاشت گیاهان، هرس درختان، پشم‌چینی شتر و گوسفند و... در کنار فعالیت‌ها اصلی کشاورزی می‌توان این نوع گردشگری را در استان رونق داد.

این کارشناس گردشگری در پایان تاکید کرد: نوسانات اقتصادی چند دهه اخیر و گرایش به سمت حفظ زمین و منابع طبیعی و تاثیر آن بر درآمد حاصل از کشاورزی منجر به فشار بیش از حد بر کشاورزان و در نتیجه تغییر جهت آنها به سمت استفاده از فرصت‌های اقتصادی جایگزین شده است. بسیاری از کشاورزان به‌منظور ایجاد کارآفرینی، افزایش فروش مستقیم محصولات کشاورزی در مزرعه و گسترش درآمد ناشی از فعالیت‌های تفریحی و گردشگری به اگریتوریسم یا گردشگری کشاورزی روی آورده‌اند. اگریتوریسم اگرچه مفهوم جدیدی است؛ اما در گستره وسیعی از اروپا، استرالیا، نیوزلند، آسیا، افریقای جنوبی و ایالات متحده در حال افزایش است و به‌عنوان عامل و اندازه توسعه جهانگردی در کشورهایی مانند مالزی محسوب می‌شود. امید می‌رود که این صنعت در کشور و استان ما هم توسعه بیابد تا بدین شکل ضمن رونق صنعت گردشگری، به پویایی و درآمدزایی جامعه محلی به‌ویژه کشاورزان کمک شود.