الهام بهروزی
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به‌عنوان متولی حوزه کودک نقش شگرفی را در شکل‌گیری و تکوین شخصیت کودکان ایفا می‌کند. این نهاد که قدمتی قریب به 60 سال دارد، در طول حیات خود با فعالیت‌های شاخصی که در حوزه کودکان به‌ویژه در مناطق محروم انجام داده، توانسته چهره‌های درخشانی را به ادبیات و سینمای کشور به‌ویژه در دهه‌های چهل، پنجاه و شصت به کشور تحویل بدهد که با کنش‌های نوآورانه و خردمندانه و تولید آثار منحصربه‌فرد در پیشبرد اهداف عالی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گام‌های استواری بردارند.
بدیهی است، همان‌گونه که از نام این نهاد برمی‌آید، در مراکز فرهنگی هنری آن، خلاقیت، استعداد و فکر کودکان بر اساس کتاب‌های مفید و باکیفیتی که برگرفته از باورها، افسانه‌ها و فرهنگ و تمدن غنی ایرانی- اسلامی، هستند، رشد و پرورش می‌یابد. این نهاد با همه کارکردی که در حوزه پرورش کودکانی خلاق دارد؛ اما بنا به نظر برخی از کارشناسان فرهنگی، در دو دهه اخیر به دور تکرار افتاده و این مساله موجب افت فعالیت‌های کانون شده است.
متاسفانه به این بهانه، چندی پیش؛ یعنی پیش از بروز ناآرامی‌ها در کشور، خبری دال بر احتمال ادغام کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در خبرگزاری‌ها منتشر شد که این احتمال، واکنش‌های متعددی به دنبال داشت و اغلب صاحب‌نظران با این تصمیم مخالفت کردند؛ چراکه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را به‌عنوان تنها متولی حوزه کودک دانستند که در این سال‌ها نقش موثری را در پرورش خلاقیت و رشد فکری کودکان ایرانی ایفا کرده‌است؛ آن‌ها فقط خواهان بازنگری در برخی از فعالیت‌های آن و تهی‌شدن این نهاد تخصصی از مدیران سیاسی و ناآگاه شدند.
به این بهانه گفت‌وگویی را با سمیه رسولی، مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر انجام دادیم که به‌تازگی هفته ملی کودک را با برنامه‌های متعددی برای کودکان به پایان رسانده است. شما را به خواندن این گفت‌وگو در ادامه دعوت می‌کنیم.
نخست گفت‌وگو را با این سوال آغاز کنیم که ادغام کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور چه پیامدهای منفی به‌دنبال داشت؟
ببینید برای کتابخانه‌های عمومی بسیار احترام قائل هستم؛ چون بخشی از کتابخوان شدن خودم در کتابخانه عمومی شکل گرفته است و البته که از نقش آن در بهبود وضعیت مطالعه افراد جامعه نمی‌توان چشم پوشید؛ اما... اما... وقتی از زیان‌ده بودن کانون پرورش فکری صحبت می‌شود و به بهانه همین زیان‌ده بودن دست می‌گذارند روی پیشنهاد ادغام آن با کتابخانه‌های عمومی آه از نهاد انسان بلند می‌شود. اگر چه مراکز فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کتابخانه‌های تخصصی کودک و نوجوان به حساب می‌آیند؛ اما رویکرد فعالیتی کانون با نهاد کتابخانه‌ها متفاوت است. تنها دقت در نام این دو درهای آگاهی را بر ما می‌گشاید که رسالت هر کدام چیست و نحوه فعالیت هر کدام به چه صورت باید باشد؟!
طبیعتا وقتی داریم از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان حرف می‌زنیم؛ در واقع داریم از مقوله فرهنگ و تربیت انسان صحبت می‌کنیم و این یعنی آنقدر این مقوله در مورد کودکان و نوجوانان مهم و قابل توجه است که حساب و کتاب سود و زیان آن، آن هم با رویکرد اقتصادی مبحثی غیر قابل قبول است. بازده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تربیت نسل انسان‌های خلاق ، متفکر و متعهد است، آیا اگر این مراکز تعطیل شوند باز هم ما در میان نسلی که قرار است آینده ایران عزیزمان را بسازد، شاهد همین میزان خلاقیت، تفکر و تعهد خواهیم بود؟
ما به نسلی که در آینده بر سر کار خواهند آمد، متعهدیم و باید در تربیت و پرورش آنان از هیچ تلاشی فروگذار نکنیم، ادغام یا هر تصمیمی که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را از راه رسیدن به هدفش که تربیت نسلی دانا و تواناست، باز دارد؛ ضرری سهمگین برای آینده این آب و خاک خواهد بود.
خانم رسولی اما همین الان برخی بر این باورند که در دهه‌های اخیر، کانون در پرورش نسل اندیشه‌ساز و تاثیرگذار مثل احمدرضا احمدی‌ها، کیارستمی‌ها و... درجا زده است، نظر شما درباره این نظر چیست؟
با احترام بسیار باید بگویم اصلا موافق این نظر نیستم. نه به عنوان مدیرکل کانون پرورش فکری؛ بلکه به‌عنوان یک فرد فرهنگی که سال‌هاست تجربه کار با کودک را دارد، باید بگویم که با این صحبت موافق نیستم. بین مراحل کشف استعداد، پرورش آن و بروز و نمود آن در یک انسان فاصله و فرصت زمانی زیادی است. کانون در پرونده انسان‌سازی خودش موفقیت‌های بی‌شماری داشته و هنرمندان و نویسندگان و شاعران و صاحب‌نظران زیادی را در دامان خود پرورانده است.
بی‌شک فرایند تبدیل یک کودک معمولی به یک انسان موفق یک‌دفعه و ناگهانی اتفاق نمی‌افتد. احمدرضا احمدی‌ها، کیارستمی‌ها و بسیاری از انسان‌های موفق و بنامی که ما می‌شناسیم، هرگز یک‌دفعه نامی و موفق نشده‌اند، موفقیت در هر زمان و مکانی یک پروسه طولانی دارد. آیا به قاطعیت می‌توان گفت در بین کودکانی که سالهای اخیر ساعت‌های خود را در مراکز کانون پرورش فکری گذرانده‌اند کیارستمی‌ها و احمدرضا احمدی‌ها بر نخواهند خواست؟ نتیجه تلاش‌های کانون پرورش فکری در پرورش فکری و اندیشه و خلاقیت کودکان امروز را باید در سالهای بعد دید.
یکی از محوری‌ترین وظایف کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، خدمت‌رسانی و آموزش مهارت به کودکان مناطق کمتربرخوردار است، شما در این زمینه چه طرح‌هایی را اجرایی کردید؟
خدمات‌رسانی فرهنگی در مناطق کم‌برخوردار یا آسیب‌دیده برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چیز تازه‌ای نیست! سالهای سال است که به کمک کتابخانه سیار روستایی‌ها و در قالب «پیک امید» در مناطق کم‌برخوردار اجرای برنامه داشته‌ایم؛ کتابخوانی، نمایش، قصه‌گویی، نقاشی، فیلم و... که همه بر پایه کتاب انجام می‌شود در روستاها و حتی مناطق سیل‌زده یا زلزله‌زده اجرا شده و می‌شود. همه این برنامه‌ها در این سال‌ها به قوت خود باقی بوده است و کودکان و نوجوانان زیادی را تحت پوشش قرار داده است.
البته در این راستا، در سال جاری ما نامه‌ای از وزارت کشور دریافت کردیم که هفت محله مختلف را در شهر بوشهر و برازجان به‌عنوان محلات کم‌برخوردار استان که نیازمند توجه به لحاظ فرهنگی بودند، به ما معرفی کرده بود. ما با همکاری اداره‌کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری و فرمانداری‌های این دو شهرستان خیلی سریع دست به کار شدیم و در این محلات پایگاه‌های موقت کانون پرورش فکری دایر کردیم تا بچه‌ها به سهولت و سادگی بتوانند به خدمات فرهنگی ما به‌صورت رایگان دسترسی داشته باشند.
خدمات فرهنگی ارائه شده در مناطق کم‌برخوردار این دو شهر شامل چه برنامه‌هایی شد؟ برای حضور و نمود کتاب در این مناطق چه اقداماتی انجام دادید؟
برگزاری کارگاه‌های مختلف مثل نقاشی در تکنیک‌های مختلف، کاردستی با رویکرد هنرهای بومی محلی، کاردستی با دور ریختنی‌ها، قصه‌گویی، نمایش خلاق و... مهم‌ترین برنامه‌هایی بودند که در بوشهر و برازجان اجرایی شدند اما در این میان، عمده‌ترین اتفاقی که افتاد عضویت رایگان این کودکان در کانون پرورش فکری بود. کودکانی که عضو شدند به رایگان و به‌راحتی می‌توانند کتاب امانت بگیرند و مطالعه کنند، اهدای رایگان کتاب هم بخشی از برنامه‌های ما برای این مناطق کم‌برخوردار بوده است و صد البته باید توجه شما را جلب کنم به این نکته که تمامی فعالیت‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مبتنی بر کتاب است. همان نمایش خلاق هم از دل کتاب‌ها در می‌آید، همان قصه‌گویی‌ها، شعرخوانی‌ها، انیمیشن‌هایی که می‌بینند، حتی کاردستی‌هایی که با دورریختنی‌ها می‌سازند. برای خارج از محدوده فعالیتی مراکز ما نیز باز کانون پرورش فکری استان دست به کار شده و از طریق کتابخانه پستی کتاب‌ها را برای کودکان در مناطق دور دست استان نیز ارسال می‌کند.
به‌عنوان سوال پایانی، در سالهای اخیر آیا ضمن پرورش کودکانی کتابخوان، توانسته‌اید نویسنده‌ای اندیشه‌مند و خلاق هم به جامعه تحویل بدهید؟
ما کودکان کتابخوان بسیاری در مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان داریم که در بیان، در برقراری ارتباط، در سخنوری، در اندیشه‌ورزی و در بسیاری از موارد دیگر به‌واسطه مطالعه کتاب از هم سن و سالهای خود پیش‌تر ایستاده‌اند و موفق‌تر هستند؛ اما لزوما این‌طور نیست که مطالعه کتاب به نویسندگی منجر شود. گاهی همین مطالعه کتاب به خلاقیتی می‌انجامد که می‌شود یک اختراع جدید. گاهی به اندیشه‌ای منجر می‌شود و می‌شود فیلم یا انیمیشن. گاهی از قاب دوربین بیرون می‌آید و می‌شود عکس. گاهی می‌شود تحقیق و پژوهش، گاهی شعر، گاهی داستان و... و گاهی هم به خودسازی انسان کمک می‌کند و انسان را قوی، اندیشمند و دانا بار می‌آورد، بدون اینکه لزوما یک خروجی ملموس و فیزیکی داشته باشد که بتوان آن فرد را نویسنده یا صاحب کتاب نامید.
این‌جا می‌خواهم بگویم تاثیرات کتاب و کتابخوانی آنقدر مثبت و موثر است که تنها یکی از خروجی‌های آن می‌تواند کتاب باشد و دستاوردهای بی‌شمار آن در گنجایش این مجال مختصر نمی‌آید؛ اما در مورد کودکان نویسنده باید بگویم اگرچه تبدیل کودکان به نویسنده برای ما یک هدف نیست، بلکه هدف تربیت انسان‌هایی دانا و تواناست ولی در ضمن آموزش‌هایی که داده می‌شود، اتفاقا این مورد هم محقق شده، ما در سال گذشته مهسا گرامی را به عنوان برگزیده داستان‌نویسی کشوری داشتیم از کانون پرورش فکری مرکز جم و سه نفر را از مراکز کنگان، اهرم و بندرریگ در جشنواره شعر طنز استانی برگزیده داشتیم و همین چند وقت پیش هانیه توسلی را از مرکز کاکی برگزیده شعر عاشورایی تشان داشتیم. همه اینها یعنی کانون پرورش فکری دارد به‌درستی بر اصل پرورش اعضا کار می‌کند و نتیجه می‌گیرد.
