الهام بهروزی

پتروشیمی‌ها به‌ویژه متانول‌سازها به‌عنوان بزرگ‌ترین صنعت بورسی ایران، نقش بسزایی را در رونق یا رکود بورس بازی می‌کنند و در اقتصاد و تامین بخش قابل‌توجهی از بودجه سالانه و ارزآوری برای کشور بسیار تاثیرگذار هستند. بدیهی است کمترین تغییر در قیمت یا ورودی خوراک پتروشیمی‌ها، توازن تولید محصولات آن‌ها را به‎‌هم می‌ریزد و این مساله نه تنها موجب افت فروش این صنایع می‌شود، بلکه تاثیر سوئی نیز بر اقتصاد کشور می‌گذارد.

 متاسفانه در چند ماه اخیر، یکی از مسائلی که متانول‌سازها را با مشکل جدی مواجه کرد، افزایش نرخ خوراک موردنیاز آن‌ها بود و این مساله تاثیر سوئی بر میزان تولید آن‌ها گذاشت تا جایی که ضریب تولید این پتروشیمی‌ها که حدود 40 درصد صادرات غیرنفتی کشور را در برمی‌گیرد، به‌شکل نگران‌کننده‌ای پایین آمد؛ اما خوشبختانه با ورود هیات تخصصی صنایع و بازرگانی دیوان عدالت اداری که مرجع نهایی تعیین تکلیف در خصوص تصویب دستورالعمل تنظیم قیمت سرویس‌های جانبی پتروشیمی، شورای رقابت است، این موضوع به سرانجام خوبی رسید و بر اساس رای این هیات، قیمت خوراک گازی واحدهای پتروشیمی و قیمت یوتیلیتی افزایش پیدا نکرده و قیمت‌ها به نرخ سال ۱۳۹۹بازگشت.

بدیهی است مجتمع‌های پتروشیمی به‌ویژه متانول‌سازها افزایش ناگهانی تا بالای ۲۵۰ درصد در برخی سرویس‌های جانبی را عامل بازدارنده در استمرار تولید خود می‌دانستند و در مقابل برخی از شرکت‌ها نیز نسبت به ثابت بودن قیمت یوتیلیتی در سال‌های اخیر اعتراض داشتند. در این میان، شورای رقابت در دو مرحله رای به افزایش قیمت یوتیلیتی داد اما در پی شکایت برخی شرکت‌های خریدار یوتیلیتی با موضوع ابطال مصوبات ۴۷۹ و ۴۸۹ شورای رقابت در خصوص اصلاح دستورالعمل تنظیم قیمت سرویس‌های جانبی برخی شرکت‌های پتروشیمی، هیات تخصصی صنایع و بازرگانی دیوان عدالت اداری ضمن رسیدگی به شکایت مورد اشاره در دادنامه صادره شکایت خواهان پرونده را رد کرده است.

در این‌جا باید اشاره شود که پیش از این، شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اعمال افزایش بی‌رویه در نرخ خوراک و یوتیلیتی سعی بر جبران زیان شرکت‌های یوتیلیتی‌ساز می‌کرد و مرتباً با قطع سرویس‌های جانبی و ایجاد مانع برای تولید پتروشیمی‌ها سعی بر اعمال فشار برای دریافت مبالغ چند ده هزار میلیاردی از پتروشیمی‌ها داشت؛ اما دیوان عدالت اداری با هدف تحقق شعار سال با رد شکایت مذکور زمینه را برای رشد تولید و برطرف کردن موانع فراهم کرد. در غیر این صورت نه تنها ضررهای هنگفتی متوجه متانول‌‎سازها می‌شد؛ بلکه حیات آن‌ها روبه نابودی می‌رفت ولی با اصلاح نرخ خوراک این پتروشیمی‌ها، توان آن‌ها برای تولیدات بیشتر در سال جاری افزایش خواهد یافت.

اما اینجا غیر از نرخ خوراک پتروشیمی‌های متانولی، عامل دیگری هم وجود دارد که نقش بسیار پررنگی را در کاهش تولید محصولات این پتروشیمی‌ها در یکی دو سال اخیر داشته است. آن هم تامین نشدن بخشی از خوراک موردنیاز آن‌ها برای تولید بیشتر متانول است که یک محصول نیمه‌خام به‌شمار می‌رود و در تهیه پلاستیک، الیاف و پارچه‌های مصنوعی، تولید چسب و رنگ در ساخت‌و سازها، حلال آزمایشگاهی و همچنین به‌عنوان عامل شیمیایی در داروسازی و کشاورزی کاربرد دارد.

بدیهی است اکسیژن یکی از خوراک‌های حیاتی متانولی‌هاست که از سوی پتروشیمی‌های یوتیلیتی بایستی تامین شود. متاسفانه در یکی دو سال اخیر برخی از پتروشیمی‌های مستقر در عسلویه نظیر مروارید، کاویان، سبلان، بوشهر، مرجان، آپادانا، کیمیای خاورمیانه، مهر و... در تامین اکسیژن موردنیاز خود برای افزایش تولیدات متانول با مشکل جدی مواجه شده‌اند. این خوراک بایستی از سوی پتروشیمی دماوند در اختیار این پتروشیمی‌ها قرار بگیرد ولی تعلل در تکمیل واحد ASU (واحد جداسازی هوا؛ Air separation unit) موجب شده که اکسیژن لازم در اختیار پتروشیمی‌ها مذکور قرار نگیرد و این مساله موجب کاهش چشمگیر محصولات آن‌ها شده است.

طبق پیگیری‌‎های نگارنده، ظاهرا هلدینگ باختر کار تکیمل واحد ASU دماوند را عهده‌دار شده که خود چندین زیرمجموعه در حال ساخت را در عسلویه دارد که یکی از واحدهای آن (آرین متانول) قرار است در زمینه تولید متانول راه‌اندازی شود. به گفته برخی از مدیران پتروشیمی‌های مذکور، در صورت تامین اکسیژن موردنیاز، تولید محصولات آن‌ها حدود 40 درصد افزایش می‌یابد که این افزایش موجب صادرات بیشتر متانول به بازارهای جهانی می‌شود که تاثیر شگرفی در ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی متانول خواهد داشت.

پیش‌بینی شده است که با ثبیت و اصلاح نرخ و تامین خوراک موردنیاز متانولی‌ها، ایران در کنار روسیه و ایالات متحده بیشترین افزایش ظرفیت ایجاد شده را تا افق ۲۰۳۰ به خود اختصاص دهد. افزون بر این، این سه کشور حدود ۵۹ ‌درصد کل افزایش ظرفیت جهانی متانول را در اختیار خواهند گرفت. همچنین برآورد شده ایران دومین کشور از نظر بیشترین افزایش ظرفیت متانول با ظرفیت ۲۹/ ۳۹ میلیون تن در سال تا سال ۲۰۳۰ باشد که افزایش ظرفیت‌‌‌های اصلی آن متعلق به مجتمع متانول پتروشیمی زاگرس با ظرفیت ۸۵/ ۱ میلیون تن در سال تا ۲۰۳۰ است. دسترسی فراوان به خوراک ارزان‌قیمت در روسیه و مزیت شیل گس در ایالات متحده دلیل اصلی جهش افزایش ظرفیت متانول در این سه کشور بیان شده است. بدیهی است که افزایش قیمت خوراک، سوخت و یوتیلیتی، چشم‌‌‌انداز مربوط به ایران را تحت‌‌‌الشعاع قرار خواهد داد.

هم‌‌‌اکنون ظرفیت تولید سالانه متانول ایران حدود ۱۴ میلیون تن است و ۲۰ ‌درصد تجارت جهانی متانول را در اختیار دارد. در صورت افزایش محصولات متانولی‌ها و بهره‌برداری به‌موقع طرح‌‌‌های متانولی کشور، هم بازار ایران تثبیت می‌شود و هم با فروش متانول در قیمت‌های بالا به واسطه درآمد ارزی مطلوب حاصله می‌توان زنجیره ارزش را توسعه داد.