الهام بهروزی

«قلعه نصوری» یکی از شاخص‌ترین بناهای تاریخی جنوب کشور به‌شمار می‌رود که به همت خاندان نصوری با گچبری‌های کم‌نظیری که هنر دستان علی‌‌اصغر  شیرازی است، بر فراز تپه‌ای با چشم‌انداز منحصربه‌فرد و رو به خلیج‌فارس ساخته شده‌است. این قلعه تاریخی از معماری چشم‌‍نوازی برخوردار است و جزء معدود بناهای تاریخی جنوب کشور است که دارای بادگیر است.

از زیبایی‌های بصری این بنا، افزون بر ستون‌ها و گچبری‌های اتاق‌ها، می‌توان به اتاق شاه‌نشین و همچنین 18 تابلوی زیبا و دیدینی از بهترین مجالس شاهنامه فردوسی که با ظرافت تمام گچبری شده‌اند، اشاره کرد که این نشان‌دهنده ادبی‌دوستی سازندگان این بنای باشکوه در دوره تاریخی سیراف است. همه این ویژگی‌ها در کنار تاریخ‌مندی آن، دست به دست هم داده تا امروزه این بنای شاخص در کنار آثار باستانی سیراف همچون نگینی بدرخشد و هر گردشگر و رهگذری را به تماشای خود فراخواند.

این بنا پس از اینکه در مالکیت اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر درآمد، چندین بار به دست پیمانکارهایی سپرده شد تا مورد بازسازی و مرمت قرار بگیرد و با کاربری جدید فعالیتش را آغاز کند؛ اما هر بار مرمت این پروژه بنا به دلایل مختلفی مثل مرمت غیراصولی از سوی پیمانکاران سهل‌انگار، تامین نشدن بودجه کافی برای مرمت و ... ناتمام ماند تا اینکه سرانجام در سال 98 بازسازی این بنا از سوی صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری اماکن تاریخی و فرهنگی به بخش خصوص واگذار شد تا پس از مرمت و بازسازی با کاربری هتل- بوتیک برای ارائه خدمات اقامتی- پذیرایی در این منطقه فعالیت خود را آغاز کند.

مرمت این بنا پس از ارائه طرح مرمت، از سوی سرمایه‌گذار بخش خصوصی آغاز شد ولی چیزی از آغاز عملیات بازسازی این بنا نگذشته بود که ویروس مرگبار کرونا بر جهان سیطره انداخت و فرایند بازسازی بنا را تحت شعاع قرار داد. با وجود این، سرمایه‌گذار کار را تعطیل مطلق نکرد و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بازسازی قلعه نصوری را بدون وقفه پیش برد.

با همه تلاشی که بخش خصوصی کرد اما به‌دلیل اینکه بازسازی بنا باید طبق اصول و استانداردهای مرمت بناهای تاریخی پیش می‌رفت، کار مرمت قلعه نصوری مشمول زمان شد؛ ولی در سال جاری سرمایه‌گذار به کار شتاب بیشتری بخشیده تا این بنا را در آینده‌ای نزدیک به بهره‌برداری برساند.

مجری مرمت قلعه نصوری در این باره به بامداد جنوب گفت: قلعه نصوری یک بنای هویتمند و تاریخ‌دار در منطقه جنوب کشور به‌شمار می‌رود که افزون بر معماری منحصربه‌فردش، بخش‌هایی از فرهنگ، هنر و ادبیات کهن ایران را در طراحی داخلی خود به نمایش گذاشته است که احیا و بازسازی آن‌ها ظرافت و دقت خاصی را می‌طلبید. از همین‌رو، ما درصدد برآمدیم تا همه این زیبایی‌های ساختاری و بصری را بر اساس ماهیت و بافتار اولیه بازسازی و احیا کنیم.

حامد صفایی در ادامه با بیان اینکه در این راستا عملیات بازسازی را با نظارت مستقیم اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر و نگرخواهی از آخرین ساکنان قلعه انجام دادیم، افزود: چون بر این باور هستیم که بازسازی این بنا زمانی ارزشمند است که معرف همان معماری اولیه و فرهنگ و هنری باشد که در آن نمود یافته است.

وی سپس پیشرفت فیزیکی بازسازی قلعه نصوری را در حال بیش از 80 درصد دانست و یادآور شد: در مرحله جدید مرمت این بنا، همه در و پنجره‌های قلعه که در مجموع شامل 195 در و پنجره می‌شد و همه از چوب سازگار با اقلیم جنوب و با هنر دست هنرمندان بوشهری طبق همان شکل و ظاهر درهای اولیه بنا ساخته شده، نصب شده‌اند.

صفایی با اشاره به اینکه همچنین در مراحل پیشین، مقاوم‌سازی دیواره‌های حفاظتی دور قلعه و استحکام‌بخشی پی بنا انجام شد، تصریح کرد: پیش از این، به‌دلیل نفوذ جانواران موزی به پی ساختمان، آسیب‌هایی به آن وارد شده بود که با انجام عملیات استحکام‌بخشی نه تنها قوام بنا تقویت شد؛ بلکه راه نفوذ همه این جانوران بسته شد. افزون بر این، سیستم ساختار وزنی ساختمان هم اصلاح شد، به‌ویژه در قسمت‌هایی از سقف و الحاقات بنا که وزن زیادی را به قلعه و دیواره‌ها تحمیل کرده بود، اقدام به سبک‌سازی کردیم. همچنین سیستم آب و فاضلاب قلعه که با مشکلاتی مواجه بود، طبق استاندارد هتل- بوتیک‌های 5 ستاره بازسازی شد.

مجری مرمت قلعه تاریخی نصوری سپس به مهم‌ترین عامل‌های کند پیش رفتن فرایند بازسازی این بنا اشاره و تاکید کرد: ورود یک‌سری کارهای پیش‌بینی نشده در قرارداد مرمت بنا مثل بازسازی و تکمیل دیواره‌های حفاظتی دور بنا در کوچه که نقش موثری در استحکام و ایستایی ساختمان دارد، یکی از مهم‌ترین عامل کند شدن عملیات بازسازی قلعه بود که انجام شد. عامل دیگری که واقعا ضربه شدیدی به سرعت عملیات بازسازی قلعه زد، شیوع کرونا بود که هرچند ما با یافتن راهکارهایی، کار را در این برهه حساس و پرخطر متوقف نکردیم اما تاثیر سوء خود را بر فرایند بازسازی گذاشت.

به گفته وی، سومین عامل هم تورم و گرانی‌های یکباره مصالح و ابزار بود که تاثیر بسزایی بر زمان‌دار شدن بازسازی قلعه نصوری گذاشت. همچنین شرایط اقلیمی مثل گرما و بارندگی‌های شدید در زمستان هم بی‌تاثیر نبود در تدریجی‌شدن این فرایند؛ ولی با توجه به قول حمایت و مساعدتی که اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در زمینه اختصاص تسهیلات به این پروژه داده، اگر این حمایت صورت بگیرد، چون فقط کارهای نازک‌کاری و کف‌سازی قلعه مانده، می‌توان قلعه را تا پایان امسال به بهره‌برداری رساند.

صفایی تاکید کرد: نکته مهم در فرایند بازسازی قلعه نصوری این است که کلیه کارهای تخصصی حوزه مرمت و بازسازی قلعه از سوی نیروهای متخصص و کاربلد بومی صورت گرفته است. این قلعه بعد از بهره‌برداری با کاربری هتل- بوتیک فعالیت خود را آغاز کرد. بی‌شک فعال‌شدن این هتل‌‎-بوتیک به ظرفیت اقامتی و پذیرایی استان در منطقه جنوب خواهد افزود و ظرفیت جدیدی را به حوزه گردشگری اضافه خواهد کرد.

مجری مرمت قلعه تاریخی نصوری سیراف یادآور شد: هرچند بازسازی بناهای تاریخی مثل قلعه نصوری با توجه به اقتصاد امروز کشور و تورم و گرانی‌های افسارگسیخته، کار بسیار هزینه‌بری است؛ ولی احیا این بناها ضروری است؛ چراکه این آثار، میراث ارزنده‌ای از فرهنگ و معماری سرزمین ماست که ضمن اینکه اصالت هنر و هویت فرهنگی ما را متذکر می‌شوند، آرامش و اعتباری به داشته‌های امروز ما می‌دهند. از این رو، معتقدیم که این بناها در هر شرایطی حفظ و به نسل آینده منتقل شوند.