بامداد۲۴: توسعه متوازن، توسعه یکپارچه و توسعه‌ای که چارچوب‌های ملی را رعایت کرده و به‌صورت عملی ضرری به بیت‌المال وارد نکند، مورد قبول همه است، هر چند که در کشور ما به‌جای مدیریت، عقلانیت و آینده‌نگری رابطه جای ضابطه را گرفته است و اگر دستی در قدرت داشته باشید می‌توانید حتی مسیر راه‌آهن را هم عوض کنید.

سنت تاریخی ایران در حوزه صنعت و توسعه، از دوره رضاشاه تاکنون متاسفانه بر پایه بسیار غلطی استوار شده و همچنان بر همان مدار کج حرکت می‌کند، اینجا حوصله پرداختن به این مسائل نیست اما پر واضح است که تنها چیزی که در ایران اهمیت ندارد، توسعه ملی و منافع ملی است و همه چیز در منافع شخصی، جریانی و گروهی خلاصه می‌شود. بر‌اساس فرمول‌های موجود در عرصه سیاسی و اقتصادی ایران، رابطه بیشتر و حضور قوی‌تر در مرکز می‌تواند ضمانت‌های اجرائی بسیاری را در حوزه توسعه هر یک از مناطق ایران- حتی اگر توجیه اقتصادی نداشته باشد – به‌وجود آورد. 

روز گذشته نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی در مصاحبه‌ای با خبرگزاری مهر از کلنگ‌زنی پتروشیمی موسوم به دشتستان تا پیش از پایان ماه مبارک رمضان خبر داد. خبری که می‌تواند باعث خوشحالی مردم بزرگ‌ترین شهرستان استان شود،‌ چراکه به گفته سیدمهدی موسوی‌نژاد، این پتروشیمی نقش بسیار مهمی در توسعه اشتغال شهرستان دشتستان خواهد داشت. مساله‌ای که ظاهرا از دید نماینده مردم دشتستان به‌عنوان مهم‌ترین دلیل پیگیری این کلنگ‌زنی عنوان شده است اما علاوه بر اشتغال‌زایی، پتروشیمی دشتستان زوایای دیگری نیز دارد که به‌نظر می‌رسد حتی از دید معاونان وزیر نفت نیز مخفی مانده است.

بهمن‌ماه سال 84 محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت در اولین سفر استانی خود به بوشهر، ساخت یک واحد پتروشیمی را در شهرستان‌های دشتستان و گناوه تصویب کرد و قرار بود در طول چهار سال با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی به بهره‌برداری برسد اما با گذشت هشت سال از این ماجرا و در حالی‌که انتظارها برای آغاز به‌کار این پتروشیمی به‌سر آمده بود، اتفاق جالبی رخ می‌دهد و اعلام می‌شود که دو پتروشیمی به‌صورت جداگانه،‌ یکی در شهرستان دشتستان و دیگری در شهرستان گناوه در مجموع با سرمایه‌گذاری 1/4 میلیارد یورو،‌ طرح‌ریزی شده‌اند که فرایند ساخت آنها آغاز خواهد شد.

حالا و در شرایطی که امیدها برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای با غرب به بیشترین میزان خود رسیده، به‌نظر می‌رسد که نماینده مردم دشتستان در سالی که انتخابات دور دهم مجلس شورای اسلامی برگزار می‌شود، موفق شده نظر معاونان وزیر نفت را جلب کند و قول کلنگ‌زنی پتروشیمی دشتستان را از آنها بگیرد.

چند سوال مهم و راهبردی

با این‌حال، یک سوال مهم و سرنوشت‌ساز در مورد ماهیت وجودی این پتروشیمی وجود دارد و آن سوال این است که آیا ساخت پتروشیمی به این ابعاد کوچک و در مکانی که زیرساخت‌های آب و برق و انرژی را ندارد‌ با منافع ملی همخوانی دارد؟ یا این‌که صندوق بازنشستگان صنعت نفت بر‌اساس اجبارهای سیاسی و الزاماتی که از قبل در مورد این پتروشیمی وجود دارد، به سرمایه‌گذاری در این طرح پرداخته است.

پیگیری‌های بامداد جنوب از مسوولان شرکت سرمایه‌گذار پیشین طرح (شرکت انرژی سپهر وابسته به بانک صادرات ایران) و همچنین مسوولان سرمایه‌گذار جدید (صندوق بازنشستگان صنعت نفت) نشان می‌دهد که ساخت این پتروشیمی از نظر آنان توجیه اقتصادی و فنی نداشته و همان‌طور که یکی از مدیران سرمایه‌گذار جدید در گفت‌وگویی به بامداد جنوب گفته بود، در ابتدا بحثی در مورد ساخت این پتروشیمی هم به‌میان نیامده بود اما به‌نظر می‌رسد به هر شیوه‌ای که بوده است، برنامه ساخت پتروشیمی دشتستان قوت گرفته و خبرهایی مبنی بر جدی بودن کلنگ‌زنی آن به‌گوش می‌رسد.

سوال دیگری که در مورد پتروشیمی دشتستان وجود دارد، این است که آیا هزینه سرمایه‌گذاری این طرح، در مقابل اشتغالی که برای شهرستان و استان ایجاد می‌کند، همخوانی دارد؟ آیا هیچ‌‌یک از مسوولان محترم محاسبه کرده‌اند که با یک میلیارد یورو (یک‌چهارم مبلغی که قرار است برای ساخت هر دو پتروشیمی گناوه و دشتستان سرمایه‌گذاری شود) چه تحولی را می‌توان در کشاورزی و دامداری شهرستان دشتستان به وجود آورد و چه میزان اشتغال‌زایی و درآمدزایی را می‌توان ایجاد کرد؟

بر اساس گفته‌های مسوولان،‌ این طرح پس از اتمام مراحل ساخت و رسیدن به مرحله بهره‌برداری، به‌صورت پایدار فرصت اشتغال برای 200 نفر ایجاد می‌کند که اگر میزان سرمایه‌گذاری حدود یک میلیارد یورویی (شامل هزینه‌های ساخت مجتمع و رساندن خطوط انتقال ورودی و خروجی) بر این تعداد اشتغال تقسیم کنیم به عددی معادل پنج میلیون یورو به ازای هر نفر می‌رسیم. این عدد بیانگر آن است که در این طرح، برای ایجاد اشتغال به ازای هر نفر‌، معادل پنج میلیون یورو یا 18 میلیارد و 500 میلیون تومان هزینه خواهد شد، ‌رقمی که شاید باور کردنی نباشد اما واقعی است.

البته با آغاز به‌کار این پتروشیمی و شروع آلایندگی‌های زیست‌محیطی آن، تعدادی از کشاورزان و دامداران این شهرستان نیز کار خود را از دست خواهند داد که در این گفتار از این موضوع صرف‌نظر می‌کنیم. شاید گفته شود که ارزش افزوده این طرح بسیار بالاست و درآمدی که با این مبلغ سرمایه‌گذاری عاید کشور می‌شود، طی چند سال کل هزینه‌های طرح را بر می‌گرداند، چراکه خروجی پتروشیمی دشتستان بر‌اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، پروپان خواهد بود که از فرآوری اتیلن تولیدی در پتروشیمی گناوه به‌دست می‌آید.

با وجود این‌که سخن بالا کاملا صحیح است و اصولا پتروشیمی‌ها دارای ارزش افزوده بسیار بالایی هستند اما باید گفت که مخالفت با ساخت این پتروشیمی به‌دلیل واقع شدن آن در دشتستان و فاصله حداقل 40 کیلومتری آن با منبع تامین خوراک در بندرریگ (محل ساخت پتروشیمی گناوه) است که هزینه‌ها و مخاطره‌های زیادی را برای انتقال اتیلن از این بندر تا روستای بویری (محل ساخت پتروشیمی دشتستان) ایجاد خواهد کرد. این موضوع در مورد خطوط انتقال پروپان تولید شده در پتروشیمی دشتستان نیز صادق خواهد بود، چراکه این مواد باید برای صادرات دوباره به بندرریگ منتقل شده تا سوار بر کشتی‌های مخصوص شود.

پیشنهادات

این‌که روزنامه بامداد جنوب با ساخت این پتروشیمی مخالفت می‌کند، دلیلی بر مخالفت با توسعه و پیشرفت شهرستان بزرگ دشتستان نیست‌ بلکه نویسندگان و مسوولان آن بر‌اساس حس وطن‌دوستی که دارند،‌ آرزوی اشتغال همه جوانان استان به‌خصوص جوانان با استعداد دشتستانی را دارند اما آنچه که برای بامداد جنوب با اهمیت‌تر از همه این مسائل است، حفظ منافع ملی و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه‌های کشور است. علاوه ‌بر این، نه تنها با به‌وجود آمدن یک پتروشیمی با نام دشتستان مخالف نیستیم بلکه پیشنهاد بهتری برای مکان این پتروشیمی و به‌وجود آمدن صنایع جدید در زمینه نفت نیز داریم.

همان‌طور که در بالا اشاره شد، ایجاد خطوط انتقال حدود 40 کیلومتری میان دو پتروشیمی برنامه‌ریزی شده، هزینه‌ها و مخاطرات زیادی را برای مردم و دولت ایجاد خواهد. همچنین وجود یک پتروشیمی در منطقه حاصلخیز بویری دشتستان آسیب جدی به محیط‌زیست آن منطقه وارد می‌کند، بنابراین، پیشنهاد انتقال آن به نزدیکی محل جانمایی شده پتروشیمی گناوه و نامگذاری آن با نام دشتستان، می‌تواند از هزینه‌ها و خطرات ذکر‌شده جلوگیری کند. ضمن آن‌که، اگر هدف از ایجاد پتروشیمی در دشتستان، در وهله اول ایجاد و افزایش اشتغال بوده است، می‌توان قوانین و مقرراتی را تدوین کرد که سهمیه‌های مورد نظر نماینده مردم دشتستان و سایر مسوولان این شهرستان نیز تامین شود.

در کنار این، پیشنهاد می‌شود فرصت‌های مناسبی برای مردم دشتستان و همه هم‌استانی‌ها در نظر گرفته شود تا سرمایه‌داران این مرز و بوم بتوانند بدون دغدغه از پایمال شدن حق و از دست‌رفتن سرمایه‌شان به عرصه تولید در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی‌ها وارد شوند، چراکه با توجه به نزدیکی خط انتقال اتیلن سراسری کشور به شهرستان دشتستان و مناطق غیر کشاورزی آن، فرصت مناسبی در این زمینه وجود دارد، البته سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها نیازمند دانش و تکنولوژی وارداتی است که با نزدیک شدن به توافق هسته‌ای دولت می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را برای مشارکت با بخش خصوصی استان راغب کند.

به‌عنوان آخرین پیشنهاد،‌ توسعه امکانات کشاورزی و استفاده از تکنولوژی‌های جدید، به‌عنوان مهم‌ترین و کم‌هزینه‌ترین و درعین حال دارای بیشترین تاثیر در اشتغال، می‌تواند مورد توجه مسوولان قرار گیرد که در این زمینه نیز باید از دانش دانشمندان داخلی و خارجی بهره گرفت. آنچه به‌نظر می‌آید آن است که مسوولان استانی و کشوری نیازمند یک بازنگری دیگر در برنامه‌های خود برای کلنگ‌زنی پتروشیمی دشتستان هستند تا منابع بیت‌المال در شرایط دشوار کنونی کشور با شرایطی که گفته شد، دچار آسیب نشود.

عبدالله محمدعلی پور