سیدقاسم یاحسینی

در طول این سی و چند سالی که دربارۀ زندگی و کارنامۀ شوکت سلامی مشغول کار و پژوهش هستم، همواره دلم می‌خواست نام مادر این بانوی فرهیخته و کُنشگر آموزش دختران و مطبوعات زنان در بوشهر را بدانم؛ اما در تمام منابع و مأخذی که اندک اشاره‌ای به اسم این بانوی ارجمند کرده‌اند، هیچ نام و نشانی از مادر او نیست.

ظاهراً نخستین زندگینامۀ شوکت سلامی تنها پنج سال پس از درگذشت او به همت زنده‌یاد پری شیخ‌الاسلامی در کتاب «زنان روزنامه‎نگار و اندیشمند ایران» آمده است. (صص 171ـ 170) در این کتاب، به درستی تاریخ مرگ او 1346 نوشته شده است، اما هیچ اشاره‌ای به نام پدر و مادر او نشده است. یک سال بعد (1352)، فخری قویمی در کتاب «کارنامۀ زنان مشهور ایران در علم، ادب، سیاست، مذهب، هنر، تعلیم و تربیت از قبل از اسلام تا عصر حاضر» عین مطلب خانم شیخ‌الاسلامی را کپی‌برداری کرده و البته با ذکر منبع، در کتاب خود گنجاند. (صص 168ـ 167).

احتمالاً پس از انقلاب بهمن 1357، نخستین مورخ و محققی که به زندگی و کارنامۀ شوکت سلامی پرداخت، سیدقاسم یاحسینی بود. این مورخ بوشهری که به دو کتاب یادشده دسترسی نداشت، در کتاب‌های «صد سال مطبوعات بوشهر رکنی اساسی در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران»؛ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر، بوشهر، 1374 و «زن بوشهری در جنگ و فرهنگ»؛ انتشارات شیرازه، تهران، 1394 مطلقاً نام پدر و مادر این خانم مدیر را نیاورد. این دو کتاب در چند دهه اخیر منبع بسیاری از تحقیقات قرار گرفت و همۀ آن منابع نیز هرگز نتوانستند نام پدر و مادر شوکت خانم را کشف و ثبت کنند.

تا چندین دهه، نام پدر شوکت سلامی نیز نامعلوم بود. نخستین محققی که موفق شد نام این مرد را پیدا کند، محقق بزرگوار بوشهری آقای دکتر سیدحمید جعفری بود، او در ویراست دوم کتاب «دانشنامۀ بوشهر» که در دو جلد و سال 1395 از سوی انتشارات جامی چاپ و منتشر شد، در باب بانوی آوانگارد مطبوعات بوشهر در دوران قبل از انقلاب چنین آورده است: «شوکت سلامی، فرزند غلامرضاخان کیارودی متولد 1/7/ 1278ش. همدان همسر عباس سلامی وکیل دادگستری بوشهر که در سال 1315 به دست ابول صابر در بوشهر به قتل رسید.

خانم سلامی اولین زن فرهنگی در بوشهر بود که به مدیریت مدرسه دخترانه شاهدخت رسید. در سال 1309 نخستین برنامه ورزشی را برای بانوان بوشهر تدارک دید و از 1309 تا 1311 یعنی در سن 31 سالگی دوره اول روزنامه «نورافشان» را سردبیری و منتشر ساخت. دور دوم این روزنامه از تاریخ 13 انتشار یافت و در سال 1317ش. به مدیریت همسر دوم خانم سلامی، یعنی سیدمحمدعلی علوی مدیر چاپخانه علوی بوشهر، انتشار یافت که تا سال 1332 نیز ادامه داشت.

شوکت سلامی سال‌ها  معلم دبستان و دبیرستان شاهدخت بوشهر بود. در کار خود آن قدر جدی و علاقه‌مند بود که از طرف وزارت فرهنگ وقت (آموزش و پرورش امروز) مورد تقدیر قرار گرفت و لوح افتخار و مدال درجه 2 فرهنگی برای او فرستاده شد. وی همسر دوم زنده‌یاد علوی بود، ولی طبق گفته فرزند برومند علوی جناب سیدمهدی علوی، احترام و بزرگی همسر اول علوی، یعنی صغری‌بیگم، دختر شاه نصری صفوی را همیشه نگه می‌داشت. خانم سلامی خود اهل قلم و نوشتن بود و سردبیری نشریه را به خوبی اداره می‌کرد. در سال 1336 پس از سال‌ها خدمت فرهنگی به افتخار بازنشستگی نایل آمد، اما خدمات فرهنگی و روزنامه‌نگاری را رها نکرد تا اینکه در سال 1346 در سن هفتاد سالگی در شیراز درگذشت و جنازه‌اش در محوطه حضرت علی‌ابن حمزه شیراز در محله دروازه اصفهان دفن شد. (فرهنگنامه بوشهر، ج1، صص 755ـ753، تأکید از من است).

چنانکه گذشت، اگرچه استاد حمیدی موفق شد نام پدر، اسم فامیل او و همچنین سال مرگ و محل دقیق قبر شوکت سلامی را شناسایی و معرفی کند، اما نامی از مادر او نبرده است.

پرسش این است که نام مادر بانو شوکت سلامی چیست و آیا سند و مدرکی وجود دارد که نامش را ذکر کرده باشد؟ می‌دانیم که در گذشته، معولاً نام مادر، در هیچ متن اداری نیز ذکر نمی‌‎شد و مثل امروز، حتی در فرم‌های اداری نیز صرفاً نام پدر برده می‌شد و همچنان بُرده می‌‎شود. یگانه منبعی که نام پدر و مادر ذکر می‌شد، سجل احوال (شناسنامه) بود که در حال حاضر من به شناسنامۀ بانو شوکت خانم سلامی دسترسی ندارم و حتی نمی‌دانم در کدام شهر برای او شناسنامه صادر شده است!

در پاییز سال گذشته و فروردین ماه سال جاری، دغدغه اصلی من، یافتن نام پدر، مادر و تاریخ دقیق تولد و مرگ بانو سلامی بود است که پس از جست‌وجوهای مختلف و رجوع به منابع گوناگون موفق به یافتن همۀ مجهولاتم شدم و فقط مانده بود نام مادر آن زن!

تا اینکه در خلال تعطیلات عید نوروز سال جاری (1403) خانم حنفیه خرمایی‌پور، دبیر بازنشستۀ ورزش دبیرستان‌های بوشهر، به توصیۀ من در سفری که به شیراز داشت، به دفتر اطلاعات قبرستان دارالرحمۀ شیراز رفته و از دفتر ثبت اموات این قبرستان، صفحه و ردیف مربوط به مرحومه شوکت خانم سلامی، عکس گرفته و در اختیارم قرار داد. در خلال مطالعۀ این سند منحصر‌به‌فرد بودم که برای نخستین بار، نام مادر شوکت خانم، کشف کردم! نام مادرش هاجر بوده است! (از زحمات خانم خرمایی‌پور که مسبب این کشف شدند، بی‌نهایت متشکرم و برایشان در تمام مراحل زندگی سلامت، شادی و خوشی آروز می‌کنم).

از بخت شکر دارم و از زمانه هم! اکنون خوشحال و مسرورم که پس از حدود سی و چند سال پژوهش، موفق به کشف و دستیابی به مشخصات کامل خانم شوکت سلامی برای درج در اثر جامعی شدم که درباره این بانوی تاثیرگذار در حوزه آموزش و رسانه استان در دوران قبل از انقلاب نوشته‌ام. تنها نکتۀ مجهول که تا حالا موفق به کشف آن نشده‌ام، تاریخ دقیق قتل شوهر اولش، عباس سلامی است. امیدوارم تا کتابم منتشر نشده، از «خزانۀ غیب» سندی نیز در این باره یافته و این مجهول تاریخی نیز برایم مشخص و آشکار شود!