کریم جعفری:

«آینده‌نگری» و «آینده پژوهی» دو حوزه متفاوت در دانش بشری است که این روزها تلاش شده تا به شکل یک رشته علمی مورد توجه قرار بگیرد. آینده پژوهی، معمولا از آینده‌نگری برتر و مهمتر فرض می‌شود و در این مورد گفته شده که «رشته آینده پژوهی از جمله رشته‌هایی نوینی است که در سطح بین‌الملل مطرح شده است. اگر چه این رشته در ابتدای مسیر خود قرار دارد، و هنوز انتظارات متنوع و واگرایی از آن وجود دارد، اما از مقبولیت خوبی در میان صاحبان صنایع و نخبگان دانشگاهی برخوردار شده است.»

جهان به سرعت در حال تغییر است و بشر در تکاپوی رسیدن به حلقه‌های نوینی از دانش مدام پوست‌اندازی می‌کند و پیشرفت‌ها خیلی زود کهنه می‌شوند. شتاب بیش از پیش بشر در دستیابی به پویش‌های جدید و به ویژه رقابت در این حوزه باعث شکل‌گیری علمی بنام آینده‌نگری و آینده‌پژوهی شده است. اینکه آینده قرار است چه اتفاقی روی دهد و شما بر اساس این اتفاقات باید برنامه‌های مدون و شکلی داشته باشید.

وندل بل از مطرح‌ترین نظریه‌پردازان این حوزه است، وی بر این باور است که آینده‌پژوهی در پی شناسایی، ابداع، ارائه، آزمون و ارزیابی آینده‌های ممکن و محتمل است تا بر پایه‌ ارزش‌های جامعه، آینده‌های مرجّح را انتخاب و برای پی‌ریزی ساخت مطلوب‌ترین آینده، کمک کند. بر اساس آنچه نگارنده در طول هفته‌های گذشته در این زمینه مطالعه کرده است، آینده پژوهی شامل: آینده‌های ممکن، محتمل، مرجّح و مطلوب است و هر یک از موارد در حیطه تخصص کارشناسان این حوزه خود دنیایی از تعاریف را دارد.

ضرورت پرداختن به «آینده» می‌تواند باعث نجات یک کشور شود. اگر در گذشته ما چیزی به نام «آمایش سرزمینی» داشتیم که کشورها در آن ضرورت‌ها و نیازها را بر اساس پتانسیل‌های موجود و ظرفیت‌های در دست طراحی سنجیده و پیشنهاداتی را ارائه می‌کردند، اما آینده‌پژوهی می‌تواند چیزی فراتر از «آمایش‌» باشد. اینکه ما در حوزه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و همه حوزه‌هایی که به زندگی و حیات یک شهروند ایرانی مربوط است بتوانیم طرح‌هایی برای آینده بدهیم و همه «ممکن‌ها»، «احتمالات» و «مطلوب‌ها» را تشخیص دهیم، کشور را چند گام به جلو برده‌ایم.

آینده پژوهی البته تا جایی که نگارنده از دوستان مطلع در این حوزه شنیده است، یک بخش مطالعاتی بسیار مهم دارد، شما باید در هر حوزه‌ای بر دستاوردهای رقبای خود مطلع‌ باشید. آینده پژوهی داشتن یک برنامه درازمدت نیست، بلکه در آینده‌پژوهی شما به‌گونه‌ای رفتار می‌کنید که اگر در وسط راه نیاز به «اصلاح‌» مسیر داشتید بدون آسیب دیدن بتوانید مسیر را صحیح انتخاب کنید.

آینده‌پژوهی البته هنوز در کشور ما جدی گرفته نشده است. این علم نه تنها برای کشورها، بلکه برای شرکت‌ها هم باید مهم تلقی شود. اگر تعریف واندل بل را چند بار بخوانید، بدون شک می‌توانید در این حوزه خیلی خوب عمل کنید، این خوب عمل کردن هم البته بستگی به مدیریت این مطالعه دارد. کشور ما با توجه به انواع و اقسام تهدیداتی دارد، ضرورت چندبرابری برای ورود به این حوزه داشته و مسوولان باید بودجه‌ای خاص به آن اختصاص داده و بخش‌های آینده‌پژوهی را در مجموعه‌های خود راه‌اندازی کرده و مدیریت کنند.

تا جایی که جستجو کردم انجمن‌های غیردولتی در حوزه آینده‌پژوهی هم خیلی کم هستند. دوستانی البته داریم که در این حوزه به شکل تخصصی کار کرده و پشت دست آنها چیزی یاد گرفته‌ایم اما خود این دوستان هم اذعان دارند که در ابتدای راه قرار دارند.