کریم جعفری:

بحران در عراق به‌نظر پایانی ندارد، بحرانی که از سال 1980 میلادی شروع شد و پس از گذشته 37 سال به‌شکل‌های مختلف ادامه دارد. در این بحران‌ها تاکنون میلیو‌ن‌ها عراقی کشته و میلیون‌ها نفر دیگر آواره شده‌اند. بحران داعش در حالی روزهای آخر حیات فیزیکی خود را می‌گذراند که خانواده بارزانی هوس استقلال کرده‌اند تا بحرانی پشت بحران دیگر شکل بگیرد. با این حال، مسعود بارزانی فکر نمی‌کرد که ایران تا این اندازه به حمایت از دولت مرکزی عراق بر بیاید و ترکیه اردوغان نیز با وجود سرمایه‌گذاری 12 میلیارد دلاری در مناطق در اشغال خانواده‌ او، عزمش بر فشار جزم باشد. همه این مسائل باعث شده تا رفراندوم در کامش تلخ شود، این تخلی زمانی به به زقوم تبدیل می‌شود که سرلشکر قاسم سلیمانی حامل نامه‌ای بسیار مهم از رهبر انقلاب اسلامی برای نخست‌وزیر عراق باشد که در آن تاکید شده که ایران به‌صورت نامحدود از این کشور در برابر زیاده‌خواهی‌های بارزانی حمایت خواهد کرد.

فرمانده سپاه قدس که پرونده عراق و سوریه را در دست دارد و بخش عمده‌ای از اقدامات مستشاری علیه داعش را ایرانی‌ها با فرماندهی او در این کشور هدایت می‌کنند، با پیام آیت‌الله خامنه‌ای به بغداد رفته و به‌سرعت هم محتوای این نامه مهم فاش شده است تا طرف‌های ذی‌ربط حساب کار دستشان بیاید. در این نامه ضمن آنکه از العبادی به‌دلیل مقاومتش در برابر زیاده‌خواهی‌های اربیل تاکید شده، آمده است که ایران آمادگی پوشش کامل بغداد را در حوزه‌های مختلف دارد و با کمک ترکیه در حوزه سیاسی در برابر «عناد» اربیل از عراق حمایت مطلوب را به عمل خواهد آورد. این نامه از آنجایی اهمیت دارد که پس از دیدار رجب طیب اردوغان با رهبر انقلاب ارسال شده است، چرا که پیش از این نیز تهران نامه‌ها و پیام‌های حمایتی مختلفی را خطاب به نخست‌وزیر عراق ارسال کرده بود، با این حال این نامه در این بازه زمانی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

حیدر العبادی که تا همین هفت هفته پیش گوشش در دهان سفیر امریکا در بغداد بود و گوی عشق‌بازی‌اش را به سمت ریاض پرتاب می‌کرد و امید داشت بتواند با این بندبازی توفیقی حاصل کند، در برابر ساز ناکوک بارزانی هیچ حمایتی از این دو کشور ندید، بلکه در پستوی تاریک رفت و آمدها و دیدارها نکاتی را متوجه شد که او در این میدان تنها است و اگر کسی نخواهد به دادش برسد، بدون شک نه تنها در برابر امواج متلاطمی که کشورش را در بر گرفته دوام نخواهد یافت، بلکه به دلیل زد و بندهای سیاسی احزاب و جریان‌های مختلف عراقی که منتظر گرفتن نقطه‌ضعفی از او هستند، خیلی زود قافیه را به ردیف کسانی خواهد باخت که منتظر قصوری از او هستند تا هم جایش را پر کرده و هم ستونی برای خیمه انتخابات آینده پارلمانی این کشور بر پا کنند. تاکید بر حمایت از دولت مرکزی و قانونی عراق، همان سیاست دائمی ایران در منطقه در پشتیبانی از متحدان خود است.

با این حال گفته می‌شود که این نامه فقط بُعد حمایتی در مورد زیاده‌خواهی ملامسعود را ندارد و ابعاد بسیار مهم‌تری نیز خواهد داشت که یکی از موارد آن همان نکته‌ای است که در بالا به آن اشاره کردیم. حمایت قاطع تهران از دولت مرکزی عراق، به‌ویژه نخست‌وزیری که این روزها خواب راحت ندارد. یکی از نکاتی که به احتمال زیاد نخواسته‌اند آن را رسانه‌ای کنند، اما ما اینجا آن را مورد اشاره قرار می‌دهیم، حمایت همه‌جانبه ایران از عملیات نظامی نیروهای نظامی عراق در اطراف کرکوک برای بازپس‌گیری چاه‌های نفتی است که خانواده بارزانی با غارت آن ثروت افسانه‌ای اندوخته‌اند. بر این اساس، عملیات نظامی که برخی از شروع آن در اطراف کرکوک خبر می‌دهند، با موافقت کامل تهران و آنکارا شروع می‌شود و هم‌زمان با آن دو کشور همه گذرگاه‌های مرزی قانونی و غیرقانونی خود با شمال عراق را خواهند بست. شاید اکنون دلیل گسترش نیروهای نظامی دو کشور در اطراف مرزها به‌شکل تقریبی مشخص شود.

واقعیت آن است که در دیدار اردوغان از ایران، قرار بر آن شد تا فشار اقتصادی بر خاندان بارزانی افزایش پیدا کند، بر همین اساس باید از صادرات تنها منبع درآمد و ثروت اربیل یعنی نفت غارت‌شده شمال این کشور ممانعت به عمل بیاید، هم ترک‌ها منانع از صادرات نفت مفت به رژیم اسرائیل و برخی دیگر کشورها شوند و هم دولت مرکزی این کشور با کنترل چاه‌های نفت، مانع از تداوم غارت آن گردد. این چاه‌های نفت پس از هجوم گسترده داعش در سال‌های گذشته اشغال و سپس به وسیله شبه‌نظامیان وابسته به بارزانی و با کمک موثر طرف‌های خارجی اشغال مجدد شد و عموما پیش از شروع طاعون داعش در کنترل دولت مرکزی عراق بوده است. هر چند این عملیات نظامی مخالفانی هم در داخل عراق دارد، ولی به‌نظر در حال حاضر تنها راه‌حل موضعی برای این بحران به شمار می‌رود.

با این حال، باید گفت ایران نشان داده که برخلاف بسیاری از کشورها که از فرد در یک کشور حمایت می‌کنند، از دولت مرکزی و مردم آن حمایت می‌کند، حمایت از حیدرالعبادی در همین راستا می‌گنجد و این وجه تمایز میان تهران و دیگر کشورهایی است که می‌خواهد ادای ابرقدرتی را در بیاورند. در طول دو روز گذشته نیروهای ارتش، پلیس اتحادیه و حشدالشعبی به‌ شکل گسترده به سمت کرکوک عزیمت کرده و همانگونه که در تصاویر مختلف ملاحظه کرده‌اید، این استقرار با حضور گسترده یگان‌های توپخانه‌ای و موشکی همراه بوده و هدف اصلی نیز مناطق جنوب غربی شهر کرکوک، به‌ویژه شهر طوزخورماطو (تازه‌خورماتو) است. با این اوصاف به نظر می‌رسد که دولت عراق می‌خواهد میان مردم کُرد و جدایی‌طلبان بارزانی تفاوت قائل شود و از همین‌رو است که العبادی نمی‌خواهد برخوردی نظامی میان دولت مرکزی وش شبه‌نظامیان وابسته به بارزانی صورت بگیرد.

یک نکته‌ای که این میان وجود دارد،‌ همراهی عجیب ترک‌ها با ایران است. هنوز هم برای نگارنده سوال است که آیا سران حزب عدالت و توسعه بر سر پیمان خود می‌مانند؟ آیا حملات متقابل ترکیه و امریکا که از دو روز پیش شروع شده، ادامه خواهد یافت؟ یک بار جایی نوشته بودم که ترکیه تا سال 2025 از ناتو خارج می‌شود، نمی‌دانم این پیش‌بینی تا چه اندازه درست است، اما شواهد آن از شش سال پیش در سطح تعاملات ترک‌ها مشخص بود، با این حال زد و خوردهای دیپلماتیک با کاخ سفید و پیش از آن با آلمان‌ها تقریبا در همین راستا قابل تفسیر است. اردوغان یک پراگماتیست تمام عیار است، ولی میدان بازی‌ای که طراحی می‌کند گاهی اوقات او را به غلط کردن می‌اندازد. باید دید این بار در عراق آیا می‌تواند تا آخر بازی خود را نگه دارد یا نه.