بامداد جنوب:

ترکمنستان چهارمین دارنده منابع گازی دنیاست و با توجه به اینکه به دریا دسترسی ندارد امکان صادرات گاز این کشور به‌صورت LNG وجود ندارد. در نتیجه تنها مسیر این کشور، صادرات گاز از طریق خط لوله به کشور‌های همسایه است. شرایط این کشور از لحاظ صادرات گاز به همسایگان نیز زیاد جالب نیست، زیرا ازبکستان و قزاقستان که در همسایگی ترکمنستان قرار دارند خود دارای منابع گازی هستند. روسیه نیز یکی دیگر از همسایگان ترکمنستان است که خود دارنده بیش‌ترین منابع گازی است و از گاز ترکمنستان در برخی ماه‌ها بسته به افزایش تقاضا و کاهش عرضه برای صادرات به اروپا استفاده می‌کند.

در این بین ایران می‌تواند ذیل برنامه جامع تبدیل شدن به هاب گازی منطقه به‌عنوان یک گزینه جدی برای واردات گاز از ترکمنستان و صادرات آن به کشور‌های دیگر مطرح باشد. البته در سال‌های اخیر ماجرای صادرات گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند از طریق خط لوله تاپی مطرح شده است و چندین‌بار تفاهم‌نامه‌های آن نیز امضا شده است. ترکمنستان خط لوله در کشور خود را احداث کرده است و احداث آن در افغانستان نیز در حال پیگیری است و حتی عربستان نیز اعلام کرده که در این خط لوله سرمایه‌گذاری خواهد کرد.

زمستان سال ۸۶ با توجه به افزایش قابل توجه قیمت نفت، ترکمنستان تلاش کرد تا با اعمال فشار به ایران درصدی بر قیمت گاز صادراتی به این کشور را افزایش دهد. در این راستا کشور در زمستان ۸۶ با قطعی گاز از طرف ترکمنستان روبه‌رو شد و این موضوع شروع چالش‌های گازی بین ایران و ترکمنستان بود. در سال ۲۰۰۶ چینی‌ها برای واردات گاز از ترکمنستان وارد مذاکره با این کشور شدند و با اعطای هشت میلیارد دلار به ترکمنستان میادین گازی منطقه آمودریا را توسعه دادند. در این راستا سه خط لوله پنج هزار کیلومتری از ترکمنستان تا شانگ‌های چین توسط چینی‌ها احداث شد تا این کشور به مصرف‌کننده گاز ترکمنستان تبدیل شود. در این بین همه هزینه‌های انجام‌شده برای واردات گاز از ترکمنستان به‌صورت اقساطی از هزینه خرید گاز این کشور توسط چین پرداخت شد. در مقایسه با صادرات گاز به ایران و روسیه، عملا درآمد خاصی از صادرات گاز به چین نصیب ترکمنستان نمی‌شود. در این بین روسیه بعد از پایان قرارداد با ترکمنستان حاضر به تمدید قرارداد با این کشور نشد. قرارداد گازی ایران و ترکمنستان نیز به دلایلی متوقف شد و در حال حاضر چین در حال احداث چهارمین خط لوله خود از ترکمنستان است.

زمستان سال ۹۵ بود که ترکمنستان همچون زمستان ۸۶ صادرات گاز ایران را به‌دلیل پرداخت نشدن صورت‌حساب گازب‌های صادراتی متوقف کرد. موضوعی که ماه‌ها برای حل‌وفصل آن مذاکراتی فشرده میان دو طرف انجام شد و ترکمنستان سرانجام با ترک میز مذاکره تصمیم به قطع صادرات گاز به ایران گرفت. در این میان، موضوعی که حائز اهمیت است، درخواست ترکمنستان برای پرداخت گازبهای صادراتی ایران بوده؛ موضوعی که شرکت ملی گاز ایران بر آن صحه گذاشته و تنها به‌دلیل شرایط حاکم و موانع تحریمی امکان پرداخت مستمر آن را نداشته است.

دبیرکل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با بیان اینکه هر یک از همسایگان ایران ویژگی و مزیت‌هایی دارند که باید در سبد روابط بین‌الملل خود با آن‌ها ارتباط داشته باشیم، بیان کرد: پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایران و ترکمنستان با یکدیگر در زمینه‌های مختلف ارتباط داشتند و در مواردی هم به تهاتر کالا و خدمات فنی و مهندسی با آن‌ها پرداختیم و از زمان استقلالشان تاکنون قرارداد‌های تهاتری متعددی به‌عنوان شریک استراتژیک با آن‌ها امضا کردیم.به مرور زمان نیاز ترکمنستان به ارز افزایش یافت. این در حالی است که ترکمنستان همسایه استراتژیک ما است و مباحث انرژی، بر استراتژی رویارویی کشور‌ها با یکدیگر اثرگذار است. به‌ویژه رابطه ایران با روسیه و ترکمنستان؛ چراکه نفت و گاز وجه اشتراک این کشور‌هاست و در تعاملات آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.

بهمن صالحی، با تاکید بر این‌که قطع واردات گاز از ترکمنستان حاکی از ضعف دیپلماسی ما بود، تصریح کرد: این ضعف متوجه وزارت امورخارجه، نفت و حتی نیرو است. به جرات می‌توان گفت در ماجرای قطع گاز ترکمنستان به روی ایران، نتوانستیم با تفاهم این مشکل را حل کنیم و منجر به مراجعه به داوری سوئیس شد. این رخداد ناشی از ناکارآمدی دیپلماسی ماست. چرا باید برای حل اختلاف خود با کشوری که قرابت جغرافیایی، دینی و منابع گازی داریم، به محاکم قضائی بین‌المللی مراجعه کنیم؟ مجموعه وزارت نفت ایران در پرونده قطع واردات گاز از ترکمنستان می‌توانست بهتر عمل کند. نتوانستیم ادبیات گفت‌وگوی مناسبی ضمن حفظ حداکثری منافع ملی خود، با ترکمن‌ها داشته باشیم.

وی با اشاره به اینکه به هر حال قطع واردات کامل و نهایی گاز ترکمنستان در زمستان ٩٥ هرچند به بخش خانگی آسیبی نزد؛ اما بی‌شک به‌دلیل کاهش سهم سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها به‌دلیل اولویت گازرسانی به بخش خانگی به‌ویژه در زمستان، موجب خسارت پنهان به منافع ملی شد، ادامه داد: چه کسی پاسخگوی این ضرر پنهان است؟ به هر حال ایران خط لوله با ظرفیت انتقال ٣٥ میلیون مترمکعب گاز را ایجاد کرده بود؛ چرا نباید از این ظرفیت مناسب با توجه به گستردگی شبکه داخلی انتقال خود به طرق مختلف استفاده کند؟!ایران به‌رغم اینکه در منطقه از امنیت بالایی برخوردار است؛ اما نتوانسته به‌عنوان هاب یا کریدور گازی و حتی برقی منطقه به‌خوبی ایفای نقش کند. اقدامات نادرست موجب شد تا ترکمن‌ها به‌جای استفاده از موقعیت ایران و سودآوری برای کشور از طریق سوآپ گازی، به سمت احداث خط لوله تاپی برای انتقال گاز خود از مسیر افغانستان و پاکستان بروند. چراکه ترکمنستان از منظر جغرافیایی در بن‌بست قرار دارد و ایران می‌توانست با استفاده بهینه از این محدودیت طبیعی ترکمنستان تبدیل به کریدور گازی شود.

دبیرکل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با بیان اینکه نباید واردات گاز از ترکمنستان را قطع می‌کردیم، عنوان کرد: واردات گاز از ترکمنستان حتی با وجود گازرسانی صد درصدی داخلی به مناطق شمالی کشور باید ادامه می‌یافت. چراکه باید در عین توسعه برای بی‌نیازی داخلی، ترکمن‌ها را وابسته نگه می‌داشتیم. ایران منبع غنی گازی قابل توجهی دارد و با تکیه به این منابع می‌توانیم با توجه به ذخایر گازی خود در مقام اول و دوم اوپک گازی باشیم. ایران می‌توانست در کشور‌های ثانویه از جمله ترکمنستان با بازارسازی برای گاز خود به شکل احداث نیروگاه، پتروشیمی و سایر صنایعی که می‌توانند از گاز در فرآیند تولید خود استفاده کنند، سوخت فسیلی کمتری در داخل کشور بسوزاند که این اقدام از نظر بین‌المللی امتیاز محسوب می‌شود.

صالحی تاکید کرد: با توجه به ظرفیت انتقال ۳۵ میلیون مترمکعبی گاز ترکمنستان به ایران و همچنین با در نظر گرفتن پتانسیل و بازار موجود در بخش‌های مختلف اقتصاد ترکمنستان می‌توان گفت ایران می‌توانست معادل حدودی دو میلیارد دلار مبادله کالایی داشته باشد؛ اما ایران بازار بزرگی مثل ترکمنستان را از دست داد.