بامدادجنوب- عبدالله محمدعلی‌پور: اقتصاد هر کشوری بر پایه ظرفیت‌های اقتصادی آن و میزان استفاده از پتانسیل‌هایی استوار است که به‌واسطه طبیعت در اختیارش قرار گرفته است. این ظرفیت‌ها گاهی در زمان‌های گذشته نمود یافته و به‌سبب سودآوری که برای مردم سرزمین‌ها داشته است، به صنعتی در خور توجه تبدیل شده است.
کشاورزی و صنعت خرما به‌خصوص در استان‌های جنوبی ایران از قدمتی چند هزار ساله برخوردار است و مورخان قدمت کشت نخل در ایران را به بیش از 30 قرن پیش نسبت داده‌اند. شرایط آب و هوایی گرم و نیمه‌خشک، شرایط مناسبی برای تولید محصول خرما را در وسعت زیادی از مساحت ایران فراهم می‌کند. ایران با سطح زیر کشت 240 هزار هکتار در بین پنج تولیدکننده بزرگ خرما در جهان قرار دارد و استان بوشهر نیز با تولید حدود 150 هزار تن از نظر تولید و بیش از 14 درصد کل تولیدات ایران، رتبه چهارم را در کشور دارد.
دبیر انجمن ملی خرمای کشور که از صادرکنندگان خرمای بوشهر نیز هست، کیفیت خرمای کبکاب استان را بهترین نمونه کشور و حتی خاورمیانه برشمرده بود اما مهم‌ترین چالش آن را ناتوانی در فراوری بهینه و مناسب کبکاب عنوان کرده است که این امر، نشان از اهمیت تولید کبکاب در نخیلات استان دارد.
با این‌حال، خرمای استان، از جنبه‌های مختلفی استانداردهای تولید خرما در جهان را ندارد که البته بخش زیادی از این ایرادات در همه تولیدکنندگان خرمای کشور وجود دارد. ایران با تولید بیش از یک میلیون تن خرما در سال، پس از مصر بزرگ‌ترین تولیدکننده خرمای جهان است، با این حال، میزان بازدهی درخت نخل در هر هکتار در کشور ما بسیار پایین است. این عدد برای ایران پنج تن در هکتار و برای کشور مصر 32 تن در هر هکتار است. به همین دلیل کشور مصر تنها با 42 هزار هکتار سطح زیر کشت، در مقایسه با ایران که 156 هزار هکتار سطح زیر کشت دارد (حدود 5/2 برابر)، 500 هزار تن بیشتر خرما تولید می‌کند.
اگر چه ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان خرما در جهان شناخته می‌شود، کیفیت و نحوه عرضه خرما در کشور ما در سطح پایینی قرار دارد. به‌گونه‌ای که هر کیلوگرم خرمای ایران به‌طور متوسط کمتر از یک دلار به‌فروش می‌رسد و این در حالی است که کشورهای رقیب خرمای خود را به قیمت 5/2 تا 2/5 دلار در بازارهای جهانی به فروش می‌رسانند.
در این میان، سالانه در استان بوشهر حدود 150 هزار تن خرما تولید می‌شود که بر اساس اطلاعات رسمی حدود 15 هزار تن و بر اساس اطلاعات غیررسمی بیش از 25 هزار تن از آن به کشورهای مختلف صادر می‌شود. میزان برداشت این محصول در هر هکتار درخت نخل، بیش از 5/5 تن است و قیمت صادراتی محصول خرمای استان حدود یک دلار و 20 سنت است.
با وجود همه ایراداتی که بر خرمای بوشهر وارد است، کارشناسان عقیده دارند تقاضای جهانی فزاینده برای این محصول، شانس‌های زیادی را برای افزایش سودآوری از پرثمرترین تولید کشاورزی استان زنده نگه داشته است. با این حال، عقیده بر آن است که نیاز به اصلاحات جدی و حساب شده‌ای در بخش‌های تولید و بسته‌بندی خرمای استان وجود دارد.
تفاهمنامه اورآسیا و فرصت‌های فروش جدید
به‌تازگی ایران با اتحادیه اقتصادی اورآسیا با جمعیتی بیش از 180 میلیون نفر و در برگیرنده پنج کشور روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان تفاهمنامه‌ای را به امضا رسانده است که بر اساس آن، هشت محصول کشاورزی ایران امکان صادرات به بیش از 20 میلیون کیلومتر مربع مساحت این کشورها را بدون پرداخت تعرفه‌های گمرکی به‌دست می‌آورد.
بنا به اعلام بخش دیپلماسی رسانه‌ای سفارت ایران در روسیه، از این پس صادرات پسته، مغز پسته، گل کلم، کلم بروکلی، خرما، کشمش سیاه، بی‌هسته و سلطانی و دیگر اقلام کشمش‌ها از ایران به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اورآسیا با تعرفه صفر انجام خواهد شد.
اجرای این برنامه و حضور بخش خصوصی در صادرات این کالاها به بازارهای مصرف کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اورآسیا با استفاده از فرصت صفر شدن تعرفه صادراتی، می‌تواند گام بزرگی برای گسترش صادرات محصولات تولیدی ایران به روسیه و دیگر کشورها باشد.
آمار غیررسمی برخی از مسوولان مرتبط با تولید و صادرات خرمای استان حاکی از آن است که بیش از 60 تا 70 درصد از 25 هزار تن خرمای صادراتی استان، به مقصد کشورهای حوزه اتحادیه اورآسیا بارگیری شده است. این امر، نشان از اهمیت امضا و اجرای تفاهمنامه اخیر کشورمان با این اتحادیه اقتصادی دارد و به‌نظر می‌رسد تحولات منطقه‌ای نیز در حال پاک‌سازی مسیر صادرات بیشتر خرمای ایران و به‌خصوص استان بوشهر به مشتریان بزرگ جهانی است.
مسائل بانکی، کلید رفع مشکلات خرمای استان
عامل توسعه خوشه خرمای استان بوشهر در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص اهمیت صفر شدن تعرفه صادرات خرمای استان به روسیه و چهار کشور هم‌پیمانش در اتحادیه اورآسیا، گفت: صفر شدن تعرفه صادراتی به روسیه ار چند جهت برای ما اهمیت دارد. اول این‌که قیمت خرمای صادراتی ما به روسیه در مقایسه با کشورهای رقیب مانند ترکیه، تونس و مصر، کمتر خواهد شد. در حالی که در گذشته، وجود تعرفه‌ها قدرت رقابت را از صادرکننده ما می‌گرفت.
ابوالفضل روزی‌طلب افزود: دومین مزیتی که این تفاهمنامه برای خرمای بوشهر دارد، به قوانین تعرفه‌ای کشور روسیه برمی‌گردد، چراکه در این کشور به ازای افزایش اندازه بسته‌های صادراتی، تعرفه‌ها نیز کاهش می‌یابد اما با امضای چنین تفاهمنامه‌ای تعرفه‌ها یکسان می‌شود و تحولی در خرمای ما به‌وجود می‌آید و امکان صادرات به این کشور در قالب بسته‌بندی‌های کوچک و به‌روز دنیا محقق می‌شود.
وی با اشاره به این‌که در حال حاضر شرکت‌های بسته‌بندی خرما در سطوح مختلفی از سواد و تحصیلات به‌کار صادرات خرما مشغول هستند، در خصوص مهم‌ترین چالش‌های صادرات خرمای استان تصریح کرد: هزینه‌های حمل، بی‌ثباتی نرخ ارز، مشکلات موجود بر سر راه مبادلات پولی و بانکی و تبدیل نرخ ارز مهم‌ترین مشکلات صادرات ما و سایر صادرکنندگان هستند.
عامل توسعه خوشه خرمای استان ادامه داد: با این‌حال، مشکل عمده دیگری که وجود دارد، تامین مالی نامناسب برای واحدهای خرماست، زیرا حاشیه سود در بازارهای صادراتی بسیار پایین است و نمی‌توان با وام‌های 20 تا 25 درصدی بانک‌ها به صادرات خرما پرداخت.
روزی‌طلب در پاسخ به این سوال که آیا خرمای استان به‌لحاظ کیفیت، با مشکلی موجه نیست، خاطرنشان کرد: به‌هرحال در مورد خرمای استان یک‌سری مشکلات وجود دارد؛ بحث کیفیت، نوع بسته‌بندی، تقاضای بازار و خشکسالی در این صنعت وجود دارد اما مشکلاتی هم وجود دارد که در صورت برطرف شدن آنها، کشاورز و صنعتگر برای رفع مشکلات محصولش انگیزه پیدا می‌کنند. مسائل بانکی و سیاسی و موضوعاتی از این دست اگر حل شوند، به‌عنوان کلید رفع مشکلات، سایر مسائل صنعت خرما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.
به‌نظر می‌رسد که جنگ سرد میان روسیه و ترکیه که بیش از هر چیز، فرصت‌های زیادی را برای صنایع کشاورزی ایران ایجاد کرده است، در آینده‌ای نزدیک کشاورزی در ایران را به میزان زیادی متحول خواهد کرد، چراکه در کنار بازار 80 میلیونی کشور، تقاضاهای برطرف نشده‌ای نیز در کشور روسیه ایجاد شده است که این امر، در صورت تامین استانداردهای کیفی محصول، می‌تواند بازار همیشگی را برای کشاورزی نگه دارد.
صادرکنندگان استان نیز که به‌واسطه ماهیت تجارت، حتی در شرایط تحریم از تلاش برای فروش خرمای استان دست بر نداشته‌اند، حالا شاید در بهترین وضعیت خود قرار دارند و دستشان برای فروش بیش از همیشه بازتر شده است.
همانگونه که لازم است مسوولان استان دست یاری به سوی این فعالان اقتصادی دراز کنند و دغدغه‌های مالی و غیر مالی آنها را برطرف کنند، صادرکنندگان نیز لازم است به کشاورزان کمک کنند و با مشاوره به آنها برای بهبود کیفیت تولیدات، هم آینده خرمای استان را تضمین کنند و هم به پایدار ماندن سنت چند هزار ساله استان کمک کنند.
