بامدادجنوب- سیدعلی موسوی: هیچ‌کس نمی‌داند عنوان کودتای 26ام تیر را در ترکیه چه می‌توان گذاشت اما به هر حال مردم ترکیه نشان دادند که باوجود همه اختلافات درونی خود به هیچ وجه اجازه برهم زدن مردم‌سالاری با یک بچه بازی نظامی یا به هر حال کودتایی ساختگی را نخواهند داد.
باوجود همه هرج و مرج‌هایی که در ترکیه به‌وجود آمد اما روند کودتا از همان ابتدا نشان می‌داد این کودتا از پیش شکست خورده است. در همه کودتاها چه در ترکیه و یا حتی کشورهای دیگر اولین نقشه کودتاچیان بازداشت سران مملکت و همچنین تصرف مراکز قدرت است اما در این کودتا شاهد بودیم که همه سران سیاسی ترکیه، بلا استثنا، آزاد بودند و خوب طبیعتا می‌توانستند برای مقابله با کودتا فعالیت کنند و این نشان می‌دهد که کودتاچیان بیش از حد ناشی بودند.
زلزله‌ای موقت یا سیبل پرواز اردوغان؟
از سوی دیگر سران نظامی ارکان ارتش ترکیه که همه به اردوغان وفادار بودند هیچ کدام در این کودتا مشارکت نداشتند و کودتا از سوی چند افسر ماجراجوی کم تجربه انجام شده بود البته طبق گفته منابع محلی و طرفدار دولت. افسرانی که در محاسبات خود به هیچ وجه فکر وجود بدنه مردمی حامی اردوغان که حاضر است در هر لحظه به خیابان بریزد را نکرده بودند و آنقدر ساده لوح بودند که متوجه نبودند تا زمانی که نخست‌وزیر، اعضای ارشد حزب عدالت و توسعه و مسوولین عالی‌رتبه نظامی و امنیتی وفادار همه آزاد هستند، بدیهی است هیچ انقلابی به فرجام نخواهد رسید.
کودتایی که برای برچیدن بساط اقتدار رجب طیب اردوغان به راه افتاد، به‌نظر می‌رسد به تحکیم بیشتر جایگاه او بینجامد و اعتماد به نفسش را برای عملی کردن طرح‌هایش جهت تغییر ساختار سیاسی کشور و کسب قدرتی فراتر، افزایش دهد. شکست این کودتا ظرف چند ساعت نیز همچون بیمه‌ای شد برای به صفر گراییدن احتمال تکرار تحرکات نظامی مشابه.
پاسخ فوری هواداران اردوغان به فراخوان او برای مقاومت در برابر کودتاچیان نشان داد که او با وجود همه نواهای روزافزونی که در مخالفتش خوانده می‌شود، همچنان صاحب نفوذ کلمه است. حزب عدالت و توسعه نیز کارآمدی خود را در واکنش سریع و بسیج هوادارانش به اثبات رساند. در مقابل، احزاب مخالف عملکردی منفعلانه و حتی مذبذب از خود نشان دادند که می‌تواند اثری منفی بر وجهه‌شان باقی بگذارد: در آغاز تلاش برای کودتا، کمال قلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوری خلق از هرگونه موضعگیری علیه کودتا خودداری و اعلام کرد: ما دموکراسی و حقوق بشر خودمان را تصاحب خواهیم کرد. این حرف چنان دو پهلو بود که در آن وضعیت ممکن بود از آن چنین برداشت شود که او با نظامیانی که با همین شعار به دست آوردن دوباره دموکراسی و حقوق بشر اعلام کودتا کردند، همراهی کرده است.
در نتیجه، وقتی به خیابان ریختن مردم و رویارویی شان با کودتاچیان به حرکتی میهنی تبدیل شد، این دو حزب هیچ سهمی از آن نبردند و سابقه مثبتی از خود در این شب تاریخی برجای نگذاشتند. حزب دموکراتیک خلق‌ها نیز که هوادارانش را عمدتا کردها تشکیل می‌دهند، با کودتا اعلام مخالفت کرد اما فراخوانی برای ریختن به خیابان‌ها و ایستادگی در برابر کودتا نداد. بدین ترتیب، رجب طیب اردوغان از این شب پرحادثه مقتدرتر از پیش بیرون آمد و مخالفانش در جایگاه ضعیف‌تر از گذشته قرار گرفتند.
اردوغان شب سیاهی را پشت سر گذاشت و حتی بدبین‌ترین اطرافیان او انتظار کودتای نظامی را نداشتند اما تحولات به گونه‌ای بود که تا چند ساعت برای رئیس‌جمهور و دولت او و نیز کشورهای غربی مبهم بود این تحولات با شورش گروه کوچک آغاز شده و کم کم معلوم شد که کودتای نظامی جدی در کار است با اینهمه در ساعت‌های بامداد امروز خنثی شد و در نتیجه معلوم شد که اردوغان با این‌که تصور می‌کرد زمام امور را به‌طور کامل در دست دارد اما باید نسلی از افسران وافادار را در نهاد نظامی تربیت کرد.
در این میان هر چند برخی در صدد برآمدند ترکیه را به دوران نظامی‌گری بازگردانند اما حاکم یکه تاز ترکیه مانع این روند شد. این در حالی است که اردوغان پیش از این روند پاکسازی نهاد نظامی از مخالفان خود را در پیش گرفت و نزدیکانش را در پست‌های ستاد کل ارتش منصوب کرد. به هر حال از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه و تقویت مشت آهنین اردوغان، کودتای روز گذشته را می‌توان فراتر از روند طبیعی تحولات جاری در ترکیه ارزیابی کرد.
کودتایی ساختگی برای بسط قدرت سلطان
رجب طیب اردوغان در ژوئن ۲۰۱۱ (خرداد ۱۳۹۰) سومین دوره نخست وزیری‌اش را آغاز کرد. حزب او، یعنی حزب عدالت و توسعه که گرایش‌های اسلامگرایانه دارد، از سال ۲۰۰۲ قدرت را در ترکیه در دست دارد و در انتخابات سال ۲۰۱۱ پیروزی بی‌سابقه‌ای به‌دست آورد. با وجود این پیروزی چشمگیر، حزب عدالت و توسعه نتوانست اکثریت لازم را برای تغییر قانون اساسی بدون نیاز به حمایت دیگر احزاب حاضر در پارلمان به‌دست آورد.
اردوغان در نطق پس از پیروزی‌اش قول داد که در این زمینه با مخالفان دولت به توافق برسد. اردوغان ثبات اقتصادی و سیاسی را برای ترکیه به ارمغان آورده و قدرت نظامیان مقتدر این کشور را مهار کرده است. نظامیان ترکیه در گذشته بارها دولت‌های منتخب را به بهانه عدم پایبندی به روح سکولار قانون اساسی و یا بی‌توجهی به امنیت ملی سرنگون کرده بودند. از سوی دیگر، اردوغان با فشار سیاسی مستمر و مذاکرات طولانی شورشیان کرد پ‌ک‌ک را به قبول آتش‌بس متقاعد کرده و پ‌ک‌ک انتقال نیروهایش به عراق را آغاز کرده است.
دولت اردوغان در سپتامبر ۲۰۱۰ (شهریور ۱۳۸۹) توانست موافقت اکثریت رای‌دهندگان را برای تغییر قانون اساسی ۳۰ ساله این کشور جلب کند. هدف از این تغییرات کاهش بیشتر قدرت ارتش و تحقق پیش‌شرط‌های پیوستن به اتحادیه اروپا بود. مخالفان، دولت را به اقتدارگرایی متهم می‌کنند و به‌عنوان نمونه به سختگیری فزاینده دولت بر رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران منتقد اشاره می‌کنند.
با توجه به کودتاهای پرشمار یک قرن اخیر ترکیه، باور این روایت برای بسیاری از ناظران آسان بود. آنها از اقدام دولت در مواجهه با نهادهایی نظیر ارتش، که قبلا پاسخگوی اعمال خود نبودند، حمایت کردند اما وقتی شمار دستگیرشدگان به صدها نفر رسید و بسیاری از روزنامه‌نگاران منتقد حزب عدالت و توسعه هم بازداشت شدند، نخست‌وزیر متهم شد که هدفش از این برخوردها صرفا ساکت کردن مخالفان و دگراندیشان است.
همین مسائل باعث شد تا ارتش ترکیه که خود را حافظ قانون اساسی و سکولاریسم می‌داند به دشمنی درجه یک برای اردوغان تبدیل شود به همین دلیل رئیس‌جمهور کنونی ترکیه از مدت‌ها پیش برنامه تصفیه ارتش از مخالفانش را کلید زد. از فرمانده کل ارتش ترکیه که 3 سال پیش بازداشت و به اتهام خیانت برکنار شد گرفته تا افسران و ژنرال‌های عالی‌رتبه‌ای که یکی پس از دیگری به اتهام تدارک دیدن کودتا از قدرت کنار رفتند.
حالا ولی اردوغان با کودتای ساختگی شب گذشته خود که کاملا نیز مضحک به‌نظر می‌رسید سعی داشت تا هم قدرت مردمی خود را برای بسیاری ثابت کند و هم آخرین نفرات ارتش را که حاضر بودند علیه‌اش با کودتاچیان همکاری کنند از قدرت کنار بگذارد.
اما چه مسائلی هستند که باعث می‌شود پی ببریم که اوضاع در ترکیه عادی نبوده و اگر ارتش برنامه‌ای برای کودتا داشت بی‌شک به راحتی آن را اجرا می‌کرد نه این‌که یک خیمه شب بازی به راه بیندازند برای تهیج و منحرف کردن افکار عمومی.
نکته قابل ملاحظه این‌که ابهام وضعیت ترکیه موجب شد امریکا در ساعت‌های نخست کودتا در ترکیه از هرگونه موضع گیری در این خصوص خودداری کند و جالب این‌که اتهام زنی اردوغان و حامیان او علیه هواداران گولن مبنی بر این‌که آنان عامل کودتا هستند، ابهام وضعیت را دو چندان کرد حال آن‌که گولن در واشنگتن به سر می‌برد و اردوغان در سال‌های اخیر تلاش کرد که نفوذ او در ارتش، پلیس، نهاد امنیتی، قضائی و سیاسی را ریشه کن کند.
برخی از کارشناسان معتقد هستند به هر طریق کودتاچیان یا باید بسیار احمق بوده باشند که اینچنین برنامه‌ریزی کرده‌اند یا این‌که این برنامه کودتایی ساختگی بیش نبوده برای تصفیه‌سازی نهایی و مظلوم‌نمایی از طرف اردوغان.
در ارزیابی صحنه میدانی ترکیه می‌توان گفت که ترکیه وارد تونل جدیدی شده است که چه بسا با مصونیت کمتری در قبال برخی پرونده‌ها از آن خارج شود، چرا‌که این بار دیگر روند رخدادها به سیاست خارجی ارتباطی ندارد بلکه این داخل ترکیه است که دستخوش بی‌ثباتی شده است و قدرت ارتش همچنان تا حدودی به حال خود باقی است و با وجود ناکام ماندن کودتا، می‌توان گفت که مخالفان نظامی اردوغان یا به‌زودی محو می‌شوند یا این‌که رخدادهای اخیر در واقع بخشی از تلاش جدید برای ایجاد ترس و وحشت در آینده است.
