توافق به دست آمده میان گروه 1+5 و ایران بر سر برنامه هستهای از سوی حامیانش به عنوان توافق تاریخی و تغییر دهنده بازی در خاورمیانه معرفی میشود. قسمت عمده انتقاداتی که در سطح بینالمللی به توافق میشود، از سوی اسرائیل و کشورهای عرب خلیج فارس است. علاوه بر این بحثها، توافق ایران تاثیر چشمگیری بر دیگر منازعات منطقهای داشته است که شامل رابطه ایران با رقیب سنتیاش ترکیه میشود.

با روی کار آمدن دولت موقت ترکیه که از زمان انتخابات 7 ژوئن روی کار آمده و تا 1 نوامبر که موعد برگزاری انتخابات زودهنگام است، در قدرت باقی خواهد ماند، ترکیه دو جبهه جنگی علیه داعش و دشمن سنتیاش حزب کارگران ترکیه (پ ک ک) به راه انداخته است. بیشتر تحلیلگران به این نکته اشاره کردهاند که حمله تروریستی 20 جولای در سوروچ، که منجر به کشته شدن دو افسر پلیس ترک شد، به عنوان جرقهای برای تغییر استراتژیک در آنکارا بوده است. این حقیقت که این مسhله بلافاصله پس از مذاکرات با ایران صورت گرفته است، نمیتواند تصادفی باشد.

روند روبه گسترش رقابت ایران و ترکیه در سطح منطقه در حالی است که تهران از دشمنی بیشتر کردها با آنکارا خرسند خواهد شد زیرا رقیب سرسختش درگیر مساله‌ای داخلی خواهد شد. بهبود جایگاه بین‌المللی ایران تحت ریاست جمهوری رئیس جمهور حسن روحانی، با کاهش جایگاه ترکیه در جهان همراه شده است. در حالی که روحانی شعارهای خصمانه دولت قبل را کنار گذاشته است، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به طور عجولانه و تهاجمی به دنبال حل مسائل مختلف داخلی و خارج رفت تا این که اعتبارش به عنوان قابل اطمینان‌ترین شریک مسلمان غرب، لکه‌دار شده است. مهمتر از این، در حالی که ایران عملا شروع به عدم تعارض با ائتلاف به رهبری امریکا علیه داعش کرده است و همزمان هنوز از حکومت اسد در سوریه حمایت می‌کند، خشم ترکیه از اسد و تردید آنها در مبارزه با تهدید جهادگرایان، موجب برانگیخته شدن سوال درباره تعهد این عضو ناتو و ارزش قائل شدن برای امنیت منطقه شده است.

 موضع ترکیه در قبال ایران در سال‌های اخیر دستخوش یک تغییر عمده شده است که آنها همچنین سیاست گسترده‌تری در قبال همسایگان خاورمیانه‌ای اتخاذ کرده‌اند. قدرت نرم تهاجمی آنکارا مواجه با بهار عربی در سراسر منطقه شد و واقعیت قدرت سخت هم منجر به جاه طلبی‌های نئو عثمانی‌گری در منطقه شده است. در ضمن ایران با توافق هسته‌ای جامع بار دیگر امکان دسترسی به بازارهای جهانی را پیدا کرد.

در دوران احمدی نژاد، ترکیه بزرگترین شریک تجاری ایران و یکی از طرفداران بین‌المللی این کشور بود و آنکارا مکررا خوستار لغو تحریم‌های بین المللی بود. پس چرا مقامات ترکیه استقبال چندانی از امضای توافق هسته‌ای ایران که موجب پایان یافتن رژیم تحریم‌ها می‌شود، انجام ندادند؟ اول از همه کارشناسان درباره مزیت‌های ترکیه از بازگشت ایران به اقتصاد جهانی اختلاف نظر دارند. اما مهمتر از همه، برجام، موقعیت منطقه‌ای ترکیه را تهدید می‌کند، این درحالی است که گروه‌های نیابتی ایران در سراسر منطقه حضور دارند و در ماه‌های اخیر تهران از پ‌.ک.ک حمایت تاکتیکی انجام داده است. احیای موازنه قدرت میان ترک‌ها و ایرانی‌ها که قرن‌ها در خاورمیانه وجود داشته است و با توافق ایران مجددا مطرح شده است، باید عمیقا مورد توجه مقامات ایالات متحده قرار بگیرد. امریکا باید حواسش به این دو کشور که در حال تضعیف استراتژی ایالات متحده هستند، باشد.

رقابت ایران و ترکیه به کجا کشیده خواهد شد؟

با توجه به جنگ‌های خون‌بار منطقه وظهور گروهی تکفیری مانند داعش و درگیر شدن متحدین ایران در منطقه نظیر سوریه، عراق، یمن و تا حدودی لبنان ترکیه شاید با خود فکر می‌کند بهترین زمان برای از دور خارج کردن ایران فرارسیده است. اما حالا و پس ازگذشت چندین سال از بحران سوریه و عراق مقامات انکارا به این نتیجه رسیده‌اند که توان ساقط کردن حکومت‌های متحد ایران را در منطقه ندارند و بهترین را تضعیف حداکثری این مناطق است.

در یمن نیز ترکیه سراسیمه از ائتلاف عربی شکل گرفته حمایت کرد اما اکنون می‌بیند این ائتلاف پوشالی در مقابل حوثی‌های شیعه که متحد ایران هستند حرفی برای گفتن ندارد.

حالا انکارا بهترین راه را در برخی مناطق همراهی و در برخی مناطق رقابت با ایران می‌دانند امری که هیچگاه به رویارویی میان طرفین کشیده نخواهد شد.

اما در این میان یک سوال مطرح می‌شود، آیا ایالات متحده می‌تواند منازعه میان آنکارا و تهران را تبدیل به فرصتی برای استراتژی منطقی در قبال سوریه استفاده کند؟ چنین شانسی کم است. اما در حال حاضر ایالات متحده باید بیش از هر زمان دیگری از این اهداف متقابل آگاه باشد و این عامل را به سمت محاسبات گسترده تر منطقه‌ای سوق دهد.