سیدعلی موسوی:
این روزها در هر تحرک قیمتی یا تولیدی در اوپک پای بازماندگان رومانوف‌ها در میان است، سردمداران کرملین شاید نتوانسته باشند به‌صورت نظامی خود را به آب‌های گرم خلیج فارس برسانند ولی عملا با قدرتی که در تولید نفت به دست آورده‌اند و در کنار آن با ابزارهایی که در دست دارند، توانسته‌اند قدرت خود را روی کشورهایی که در این پهنه آبی و ورای آن هستند، اعمال کنند. روس‌ها با در پیش گرفتن سیاست‌های بسیار حساب شده هر چند عضو رسمی اوپک نیستند ولی همه تصمیماتی که این روزها بر سر تولید نفت در این نهاد گرفته می‌شود باید با تائید شخص پوتین صورت گیرد.
روسیه دو سال اخیر با پیوستن به توافق نفتی کاهش تولید، روی دیگری از خود را در بازار نفت به نمایش گذاشته است. این کشور که تا سال ۲۰۱۵ بین کشورهای عضو اوپک و کارشناسان بازار نفت به بدعهدی در توافقات با اوپک معروف بود، در چند سال اخیر در همکاری با اوپک به چنان وزنه سنگینی بدل شده که نه تنها اثرگذارتر از عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین عضو اوپک به‌نظر می‌رسد، بلکه حال بدون روسیه هرگونه توافقی در این سازمان غیرممکن به‌نظر می‌رسد. میزان تولید این کشور که بیشتر از هر یک از اعضای اوپک است در کنار دیپلماسی گسترده کرملین که به نزدیک شدن این کشور به انواع طیف‌های اعضای اوپک منجر شده، دو عامل مهم افزایش اثرگذاری روسیه بین کشورهای عضو اوپک است. میزان ذخایر بین‌المللی یکی از فاکتورهای مهم و اثرگذار در میزان قدرت یک کشور نفت‌خیز است. در حالی که در سال‌های اخیر میزان ذخایر ارزی عربستان به‌دنبال کاهش قیمت نفت و هزینه‌های بی‌شمار که مسائل اجتماعی و سیاسی روی دوش مقامات سعودی قرار داده مدام کاهش یافته، روسیه توانسته میزان ذخایر خود را افزایش دهد. به‌طوری‌که حال میزان ذخایر ارزی روسیه به سطح ذخایر عربستان بسیار نزدیک شده است. بر اساس این گزارش، برای اولین‌بار در هشت سال گذشته میزان کل ذخایر بانک مرکزی روسیه شامل ذخایر ارزی، طلا و دیگر دارایی‌های بین‌المللی در حال عبور از میزان ذخایر عربستان سعودی است که نشان از اهرم قدرتمند کرملین در مذاکرات نفتی بین کشورهای صادرکننده دارد.
نفت تا میانه‌های سال ۲۰۱۴ بیش از ۱۰۰ دلار بر بشکه معامله می‌شد اما از میانه‌های این سال قیمت‌ها رو به کاهش گذاشت و تا اواخر آن به کمتر از ۶۰ دلار بر بشکه رسید. کاهش قیمت‌ها به اینجا ختم نشد و در سال‌های بعد نیز ادامه یافت. به‌طوری‌که اوایل سال ۲۰۱۶ قیمت نفت به کمتر از ۳۰ دلار بر بشکه سقوط کرد و متوسط قیمت‌ها در این سال به ۴۳ دلار بر بشکه رسید که کف ۱۲ ساله قیمت نفت محسوب می‌شد. افت قیمت‌ها به کاهش درآمدهای کشورهای صادرکننده نفت منجر شد. آنطور که آمار اوپک نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۴ یعنی زمانی که متوسط قیمت نفت برنت بیش از ۹۰ دلار بر بشکه بود، میزان درآمدهای عربستان از صادرات نفت به ۲۸۵ میلیارد دلار می‌رسید. در حالی که میزان درآمدهای نفتی این کشور در سال ۲۰۱۶ به ۱۳۶ میلیارد دلار کاهش یافت که نشان از افت بیش از ۵۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۴ داشت. با اجرای توافق نفتی اوپک و متحدانش که روسیه نقش اساسی در شکل‌گیری آن داشت، از ابتدای سال ۲۰۱۷ قیمت نفت بهبود نسبی یافت. با این حال بازار روزهای خوش پیش از سال ۲۰۱۴ را هیچ‌گاه دوباره تجربه نکرد و به تبع درآمدهای نفتی کشورهای صادرکننده از جمله عربستان نیز به سطوح قبل بازنگشت. اما با وجود افت درآمدهای نفتی، عربستان به کاهش هزینه‌های خود اقدام نکرد. افزایش هزینه‌های اجتماعی این کشور برای جلب رضایت شهروندان و خاموش کردن اعتراضات داخلی در کنار سیاست جنگ‌طلبانه سعودی‌ها در یمن که هزینه‌های هنگفتی روی دست این کشور گذاشته، مانع از کاهش هزینه‌ها در این کشور شد؛ موضوعی که عربستان را وادار به برداشت از ذخایر ارزی خود کرد. آنطور که بلومبرگ می‌نویسد «در حالی که عربستان برای تامین هزینه‌های اجتماعی خود دست در ذخایر ارزی خود برده و بخشی از آن را برداشت می‌کرد، روسیه با وجود فشار تحریم‌های امریکا به کاهش هزینه‌های خود دست زد و نه تنها توانست با درآمدهای نفتی بودجه خود را تامین کند، بلکه مازاد آن را نیز ذخیره کرده است».
بر اساس این گزارش، ذخایر ارزی روسیه در چهار سال گذشته ۴۵ درصد افزایش یافته و در ژوئن گذشته به ۵۱۸ میلیارد دلار رسیده است. در حالی که میزان ذخایر ارزی عربستان سعودی حدود ۵۲۷ میلیارد دلار بوده که تنها ۹ میلیارد دلار بیشتر از میزان ذخایر ارزی روسیه است. میزان ذخایر این کشور در سال ۲۰۱۴ و پیش از افت قیمت‌ها حدود ۷۵۰ میلیارد دلار بود. تداوم این روند به این معناست که روسیه، عربستان را به‌زودی به جایگاه پنجم دارنده بزرگ‌ترین ذخایر ارزی جهان خواهد کشاند و خود در جایگاه چهارم در جای این کشور قرار خواهد گرفت. چین، ژاپن و سوئیس به ترتیب در سه جایگاه اول قرار گرفته‌اند. بلومبرگ معتقد است که به‌دلیل کند شدن رشد اقتصاد جهانی به‌دنبال جنگ تجاری چین و امریکا و قیمت پایین نفت احتمالا افت ذخایر ارزی عربستان ادامه خواهد یافت.
روسیه در سال‌های اخیر با شرکت در توافق نفتی کاهش تولید توانسته به جایگاه ویژه‌ای بین کشورهای صادرکننده نفت دست یابد. این کشور در حال حاضر بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند که حدود ۵/۱ میلیون بشکه بیشتر از بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک یعنی عربستان است. در کنار این موضوع در حالی که این کشور در برخی مسائل سیاسی کاملا با ایران همراه است، با همراهی کامل با عربستان در بازار نفت و تشکیل توافق نفتی توانسته رابطه دوستانه‌ای با عربستان و متحدان این کشور شکل دهد. به‌طوری‌که روسیه حال به قدرت برتر در مذاکرات اوپک و مهره کلیدی در توافق نفتی بدل شده است. به شکلی که در تصمیمات اخیر اوپک یا با وساطت این کشور اتحاد بین کشورهای عضو اوپک شکل گرفته یا این‌که بدون حضور روسیه هرگونه توافقی غیرممکن به نظر میرسیده است. حال افزایش ذخایر ارزی این کشور و فراتر رفتن آن از ذخایر عربستان می‌تواند موجب افزایش برتری روسیه در بازار نفت شود، به این معنا که افزایش توان اقتصادی روس‌ها به افزایش قدرت چانه‌زنی آنها بدل شده است. الینا ریباکوا، اقتصاددان ارشد در موسسه اینترنشنال فایننانس در واشنگتن توان اقتصادی و سطح تولید نفت این کشور را دو عامل قدرت‌گیری کرملین در بازار نفت می‌داند. او در این‌باره می‌گوید: «به‌دلیل قدرت اقتصادی و صادراتی روسیه، اوپک دیگر نمی‌تواند این کشور را نادیده بگیرد.» اوپک و متحدانش از جمله روسیه در آخرین نشست این سازمان تصمیم گرفتند که توافق کاهش تولید را تا پایان سه ماه اول ۲۰۲۰ ادامه دهند. با این حال قیمت نفت در حال حاضر حدود ۵۸ دلار بر بشکه معامله می‌شود که ۲۰ درصد از سطح آوریل کمتر است و نشان از ورود بازار به فاز خرسی دارد. افت قیمت‌ها به‌دلیل نگرانی از کاهش رشد تقاضا و بازگشت مازاد عرضه در بازار نفت به‌خصوص بعد از تشدید تنش‌های تجاری بین چین و امریکا رخ داده است. یکی از مقامات عربستان هفته گذشته از آمادگی این کشور برای حفظ سطح صادرات نفت در کمتر از هفت میلیون بشکه و تولید کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز خبر داد. موضوعی که از نگرانی سعودی‌ها از تداوم افت قیمت نفت خبر می‌دهد و حتی بحث تداوم توافق نفتی بعد از سه ماه اول ۲۰۲۰ یا حتی تعمیق دادن به آن را مطرح کرده است. با این حال ممکن است، این‌بار روسیه حاضر به تداوم همکاری‌ها با عربستان نشود. پوتین پیش از این معامله نفت در سطوحی نزدیک به قیمت‌های کنونی را برای اقتصاد روسیه کافی دانسته بود. روسیه بسیار بیشتر از عربستان و دیگر کشورهای صادرکننده نفت برای افت قیمت‌ها آماده است، این کشور بودجه خود را با نفت ۴۰ دلاری تنظیم کرده که تقریبا نیمی از قیمتی است که عربستان برای سربه‌سر کردن هزینه‌های خود به آن نیاز دارد. از این‌رو احتمالا بر خلاف عربستان ذخایر ارزی روسیه همچنان رشد خواهد کرد. در کنار کاهش وابستگی به قیمت نفت، افزایش ذخایر ارزی به کشورهای صادرکننده نفت کمک می‌کند که برای رخ دادن شرایط بحرانی و افت قیمت‌ها آمادگی بیشتری داشته باشند. این به معنای قدرت بیشتر در بازار نفت و انعطاف بیشتر در برابر افت قیمت‌هاست.
