بامداد جنوب: ایالات متحده در دهههای گذشته و حتی تا چند سال قبل از مهمترین
واردکنندگان نفت جهان بود. واشنگتن در همان سالها وابستگی شدیدی به نفت خارومیانه
داشت و به همین دلیل انواع سیاستها را برای کنترل حکومتهای منطقهای در راستای
تضمین روند تامین انرژی خود به کار میبست. اکنون اما جایگاه نفت در سیاستهای کاخ
سفید تا حدود زیادی تغییر کرده و از یک ماده اولیه برای رشد صنعتی و اقتصادی این
کشور به ابزاری سیاسی برای کنترل رقبا تبدیل شده است.
در چند سال اخیر بهویژه با افزایش اکتشاف و تولید نفت از لایههای
رسوبی که به آن نفت غیرمتعارف یا «شیل» هم گفته میشود روند تولید نفتخام در ایالات
متحده معکوس شد. بهتدریج بر میزان تولید و سپس صادرات نفت امریکا افزوده شده و این
کشور از خرید انرژی بهویژه نفتخام بینیاز شده است. امریکا روزانه میلیونها
بشکه نفت صادر میکند و این روند افزایش تولید با شدت دنبال و بهصورت هفتگی بیشتر
میشود. به نوشته تارنمای شبکه خبری «سیانان» امریکا در ماه ژوئن گذشته روزانه سه میلیون بشکه نفتخام به دیگر کشورها
صادر کرده است. آژانس بینالمللی انرژی حتی از برنامهریزی این کشور برای رساندن
سطح صادرات نفت امریکا به ۹ میلیون
بشکه در روز در آینده نزدیک خبر داده است. بخش مهمی از این تولید و صادرات نفت امریکا
(تاحدود ۵۰ درصد) از طریق
استخراج نفت غیرمتعارف تامین میشود. بر اساس برآورد برخی رسانهها، امریکا روزانه
حدود ۱۳ میلیون بشکه نفت تولید میکند
که بخش مهمی از آن به روشهای غیرمتعارف و از لایههای رسوبی تولید میشود. برخی
گزارشها حتی این رقم را تا ۱۵ میلیون
بشکه در روز هم اعلام کردهاند. در هرصورت نمیتوان نقش ارتقای فناوریهای نوین که
هزینه بر هم هستند را در این مسیر صعودی نادیده گرفت. به نوشته سیانان نفت شیل
باعث شده است در کمتر از یک دهه تولید نفت امریکا به حدود دو برابر افزایش یابد. این
در حالی است که عربستان سعودی و روسیه به ترتیب با تولید بیش از ۱۲ و ۱۰ میلیون بشکه نفت در روز در رتبههای بعدی قرار میگیرند.
بسیاری از رسانههای امریکایی بهویژه پس از انفجار در تاسیسات نفتی
آرامکوی سعودی اعتقاد دارند جایگاه امریکا بهعنوان بزرگترین تولیدکننده نفت
بالقوه و بالفعل در جهان تثبیت شده است و این کشور دیگر به واردات انرژی از خاورمیانه
نیازی ندارد. تارنمای نشریه «هیل» بهعنوان رسانه کنگره امریکا هم بر این اعتقاد
است که ایالات متحده در دوره اخیر بهویژه با افزایش قیمت جهانی نفت و گاز دیگر نیازی
به نفت خاورمیانه ندارد. این سخنی است که دونالد ترامپ هم پیش و پس از حمله پهپادی
انصارالله یمن به آرامکو بارها آن را تکرار کرد. به اعتقاد رئیسجمهوری امریکا کاخ
سفید در یکی دو سال اخیر اقداماتی را انجام داد که توانسته است امریکا را حتی به
صادرکننده نفت تبدیل کند. ترامپ کمتر از دو هفته قبل، حتی در این زمینه از خود در
توئیتر تشکر کرد و مدعی شد که امریکا در دوره ریاست جمهوری وی به بزرگترین تولیدکننده
انرژی در جهان تبدیل شده است. ترامپ بینیازی واشنگتن به خاورمیانه را دلیل آن
عنوان کرد که نفتکشهای اندکی از امریکا در خلیج فارس حضور پیدا کنند و به همین دلیل
ناامنی منطقه، خطر مستقیمی را متوجه ایالات متحده نمیکند. با وجود این وی مدعی
شد که برای حمایت از متحدان کاخ سفید آماده همکاری است. این اظهارات اندکی پس از
اعلام استفاده از ذخایر استراتژیک امریکا بهعلت ناتوانی ریاض در تامین نیاز مشتریانش
و بعد از آسیب دیدن تاسیسات آرامکو بیان شد. حملات یمنیها باعث شد تا بیش از پنج میلیون بشکه در روز از ظرفیت تولید
عربستان کاسته شود. این میزان نفت معادل پنج
درصد از تقاضای روزانه جهان به نفتخام است. برهم خوردن توازن عرضه و تقاضا باعث
شد تا قیمت نفت در ابتدای هفته گذشته ناگهان افزایش یابد. به نوشته گزارش شبکه خبری
«بلومبرگ»، نفت برنت حتی با افزایش ۱۲
دلاری (حدود ۲۰ درصدی) به ۷۱ دلار در هر بشکه رسید. بر اساس آمار این
رشد شتابان قیمت نفت از سال ۱۹۸۸ میلادی
تاکنون بیسابقه بوده است. البته یک روز بعد قیمتها افت داشت و تا حدود شش دلار از قیمت هر بشکه نفت کاسته شد.
به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران همه این دستاوردهای ایالات متحده در
حوزه انرژی باعث نمیشود که کاخ سفید نسبت به تحولات در خاورمیانه بهعنوان قلب
انرژی جهان بیتوجه باشد. در واقع تحولات در اقتصاد جهانی در یک دهه اخیر و عقبماندگی
رشد این کشور از رقبایی همچون چین، اتحادیه اروپا و هند موجب شده است واشنگتن اینبار
کشورهای نفتخیز منطقه را ابزار خود برای کنترل رشد و پیشرفت رقبا تعریف کند. بازی
کردن با قیمت انرژی و بالابردن قیمت نفت به روشهای گوناگون سیاسی و امنیتی موجب میشود
که از سرعت رشد رقبای امریکا بهشدت کاسته شود. این امر موجب میشود واشنگتن فرصت
کافی برای تقویت بنیه اقتصادی خود و تثبیت جایگاه در عرصه بینالملل بهدست آورد و
مانع از هرگونه نقشآفرینی دیگر رقبا بهویژه چین در آینده نزدیک شود. روزنامه «فایننشال
تایمز» چند روز قبل در گزارشی بهصورت تلویحی نگرانی کاخ سفید در مورد جایگاه جهانی
رقبا بهخصوص چین را متذکر شد و نوشت پنتاگون از مدتی قبل به مقامات امریکایی در
مورد افزایش نفوذ پکن در کشورهای خاورمیانه هشدار داد و عنوان داشت که این تلاشها
ممکن است به همکاریهای دفاعی میان واشنگتن و متحدان منطقهای آن آسیب وارد کند. مایکل
مولروی از مقامات ارشد پنتاگون در امور خارومیانه اعتقاد دارد، نگرانی پنتاگون از
آن جهت است که چین در حال تضعیف برتری ایالات متحده در جهان از جمله در حیطه نظامی
و بهخصوص در خاورمیانه است. پکن با استفاده از سرمایهگذاریهای خود اهرم اقتصادی
اجبارکنندهای را بر این کشورها ایجاد میکند. این برنامهها و پذیرش آن از سوی
کشورها، برتری و چارچوب همکاری آنها با امریکا را از بین میبرد. احداث جاده ابریشم
جدید با سرمایهگذاری یک هزار میلیارد دلاری چین قدرت رقابت در خور توجهی را در
برابر ایالات متحد به پکن اعطا میکند. بر اساس این گزارش حتی افرایش همکاریهای چین
با اسرائیل در زمینه حمل و نقل نفت یا سرمایهگذاری گسترده پکن در صنایع پتروشیمی عربستان
سعودی بهویژه همکاریهای رو به افزایش شرکت سینوپک با آرامکو در کنار خبرها از
توافقهای اقتصادی بزرگ این کشور با ایران از جمله اقداماتی ارزیابی میشوند که چین
برای تضمین دسترسی خود به منابع انرژی در حال انجام آن است.