سحر بابایی

بنزین در کشورهای همسایه ایران با چند برابر نرخ بنزین کشورمان خرید و فروش می‌شود و در همین حال مسوولان نفتی و کارشناسان حوزه انرژی بر سر لزوم اصلاح قیمت این فرآورده نفتی اتفاق نظر دارند.

طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها مصوب سال ۱۳۸۹ باید قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل‌ها و با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل و نقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) به‌تدریج تا پایان برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از ۹۰ درصد قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد. طی سال‌هایی که این قانون اجرا شد، دفعاتی دولت دست به اصلاح قیمت سوخت از جمله بنزین زد که بار آخر به سال ۱۳۹۳ بازمی‌گردد و بعد از آن هیچ تغییری در قیمت سوخت ایجاد نشد و به تبع آن قیمت سوخت در ایران به ۹۰ درصد قیمت فوب خلیج‌ فارس نرسید و البته دولت و مجلس دلایل و ملاحظات خاص خود از جمله کنترل تورم و آثار روانی ناشی از افزایش قیمت سوخت و کالاها و نهایتا زندگی مردم را داشتند. از سوی دیگر، ١٥ درصد یارانه‌ای که در دنیا و در حوزه انرژی پرداخت می‌شود، متعلق به ایران است. یعنی ١٠ درصد درآمد ناخالص داخلی را به یارانه اختصاص می‌دهیم و ٥٠ درصد یارانه انرژی به سه دهک ثروتمند جامعه اختصاص می‌یابد، این در حالی است که کمتر از سه درصد هزینه این دهک‌ها، به سوخت مربوط است. بررسی و مرور درآمد و هزینه در کشورهای مختلف و ایران نشان می‌دهد که متوسط مصرف داخلی بنزین در سال ۱۳۹۵ معادل 4/73 میلیون لیتر در روز بوده که نسبت به سال قبل 2/5 درصد رشد داشته و این در حالی است که متوسط مصرف داخلی بنزین در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به ترتیب 4/77 و 4/88 میلیون لیتر در روز بوده که نسبت به سال‌های قبل 9/7 و 2/14 درصد افزایش داشته است.

در نتیجه به نظر می‌رسد که پایین بودن قیمت نسبی بنزین منجر به افزایش مصرف آن شده است. مقایســه قیمت بنزین در کشورها، نسبت به درآمد ســرانه نشان می‌دهد که قدرت خرید مردم برای بنزین چقدر است؛ هر چند در برخی کشورها مردم قیمت بالایی برای خرید بنزین پرداخت می‌کنند اما در عوض این قیمت با توجه به درآمد ســرانه ایشــان رقم معقولی به نظر می‌آید و در نتیجه قیمت صرف نمی‌تواند ملاک مناسبی برای ارزانی یا گرانی بنزین در نظر گرفته شود. با تمام این اوصاف، وقتی بحث گرانی بنزین در سایر کشورها در مقایسه با قیمت آن در ایران مطرح می‌شود، این موضوع از سوی افکار عمومی عنوان می‌شود که قیمت‌ها را باید نسبت به درآمد سرانه آن کشورها در نظر گرفت و سپس مقایسه کرد که آیا قیمت بنزین در ایران ارزان‌تر است یا خیر؟ این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، باید توجه داشت که درآمد سرانه گرچه می‌تواند نشانگر میزان ثروت یک کشور نسبت به دیگران باشد اما نمی‌تواند تصویر دقیقی از وضعیت اقتصادی کشورها نسبت به سایرین ارائه دهد. برای مثال اگر درآمد سرانه ایران برابر با ۴۰۰۰ دلار باشد و درآمد سرانه آلمان ۶۵۰۰ دلار باشد، نمی‌توان بر این اساس تعیین کرد که کدام یک از کشورها وضعیت اقتصادی بهتری دارند، چراکه هزینه‌های جاری در دو کشور بسیار متفاوت است.

با این حال آمار مربوط به درآمد سرانه در ایران نسبت به کشورهای همسایه که قیمت بنزین آن‌ها با ایران مقایسه شده، حاکی از آن است که در ترکیه قیمت بنزین ۱۶ هزار و ۶۶۰ تومان ( 23/1 دلار) و قیمت گازوئیل ۱۵ هزار و ۱۲۰ تومان ( 12/1 دلار) است. یعنی بر اساس بررسی‌ها، گران‌ترین بنزین در میان کشورهای اطراف ایران، در ترکیه و ارمنستان به فروش می رسد. نرخ هر لیتر بنزین در ترکیه برابر با یک دلار و ۲۳ سنت و در ارمنستان برابر با یک دلار و ۱۸ سنت است. یعنی در ارمنستان قیمت بنزین ۱۵ هزار و ۹۳۰ تومان و قیمت گازوئیل ۱۴ هزار و ۷۱۵ تومان (09/1 دلار) برآورد شده است. از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت بنزین در ایران حداقل فاصله‌ای ۴۸۰۰ تومانی با ارزان‌ترین کشور همسایه دارد و ترکمنستان ارزان‌ترین بنزین پس از ایران را در میان همسایگان عرضه می‌کند. قیمت بنزین در این کشور پنج هزار و ۸۰۵ تومان (43/0 دلار) و قیمت گازوئیل پنج هزار و ۲۶۵ تومان (39/0 دلار) است.

سومین بنزین گران در میان همسایگان اطراف در افغانستان به فروش می رسد. نرخ هر لیتر بنزین در این کشور به ۷۵ سنت می‌رسد و قیمت گازوئیل نه هزار و ۵۸۵ تومان (71/0 دلار) است. قیمت بنزین در عراق، هشت هزار و ۵۰۵ تومان (63/0 دلار) و قیمت گازوئیل نه هزار و ۴۵۰ تومان (7/0 دلار) برآورد شده است. البته در پاکستان، دیگر کشور همسایه ایران، قیمت بنزین نه هزار و ۴۵۰ تومان (7/0 دلار) و قیمت گازوئیل ۱۰ هزار و ۸۰۰ تومان (8/0 دلار) برآورد شده است. همچنین در آذربایجان قیمت بنزین شش هزار و ۳۴۵ تومان (47/0 دلار) و قیمت گازوئیل چهار هزار و ۷۲۵ تومان (35/0 دلار) اعلام شده است. این در حالی است که درآمد سرانه ترکیه در سال ۲۰۱۷ برابر ۲۷ هزار ۵۲۰ دلار بود یا در ترکمنستان این رقم ۱۷ هزار ۲۸۰ دلار، آذربایجان ۱۶ هزار ۷۷۰ دلار و در پاکستان پنج هزار و ۵۴۰ دلار اعلام شده است. درآمد سرانه در کشوری مانند عراق، ۱۷ هزار و ۲۲۰ دلار و در افغانستان، ۱۹ هزار و ۴۰، ارمنستان ۱۰۰ هزار و ۱۰ دلار و ایران ۲۱ هزار ۵۰ دلار بوده است.

در این‌باره حسین آقایان، کارشناس حوزه انرژی با تاکید بر این مساله که قیمت بنزین در ایران بسیار ناچیز است، معتقد است: اگر بنزین را هر تن ۶۰۰ دلار محاسبه کنیم، در هر لیتر چهار هزار و ۵۰۰ تومان در فوب خلیج فارس خرید و فروش می‌شود که این مساله به معنای این است که در ایران تنها یک چهارم پول بنزین اخذ می‌شود. وی با بیان این‌که هزینه تولید بنزین در ایران بالاست، تصریح کرد: در حال حاضر نیروهای متعددی در پالایشگاه‌ها برای تولید بنزین فعالیت می‌کنند که ملاحظات زیادی برای حضور این افراد وجود دارد و در مجموع به‌نظر می‌رسد که اکنون نیازمند اصلاح قیمت بنزین هستیم. آقایان تصریح کرد: اگر قیمت‌ها اصلاح نشود، نمی‌توان پاسخ رشد مصرف هشت تا ۹ درصدی را در کشور داد، چراکه هیچ کشوری نیز توانایی پاسخگویی به این حجم از مصرف را با این قیمت ندارد. این کارشناس حوزه بنزین در پاسخ به این سوال که آیا درآمد سرانه می‌تواند روی قیمت بنزین تاثیرگذار باشد، گفت: بی‌شک این مساله یکی از آیتم‌های تاثیرگذار است اما آیتم‌های متعددی برای تعیین قیمت بنزین در نظر گرفته می‌شود و با توجه به این‌که در کشور ما مصرف بنزین زیاد است، باید تدبیری برای این مساله اندیشیده شود. وی با تاکید به این مساله که برای اصلاح قیمت بنزین لازم است تا یک زنجیره اقتصادی کامل ایجاد شود، گفت: نباید شرایط به‌گونه‌ای باشد که با افزایش قیمت بنزین قیمت تمام کالاها و نیازها نیز افزایش یابد و باید ساز و کاری اندیشیده شود که بتوان اقتصاد این بخش را سر و سامان داد.