بامداد جنوب: بازار
نفت مثل هر بازار دیگری متاثر از دو عامل عرضه و تقاضاست، در چند ماه اخیر دو شوک سنگین
از طرف هر دو عامل بر بازار نفت وارد شده است. نخست، مهار کردن شیوع ویروس کرونا با
محدود کردن رفت و آمد مردم و در نتیجه تحمیل کاهش شدید فعالیتهای اقتصادی و دوم، گرفتن
موضعی سهلانگارانه در برابر این ویروس به امید اجتناب از پذیرفتن هزینههای سنگین
اقتصادی اما رفته رفته اغلب دولتها پس از مواجهه با پتانسیل این ویروس برای ضربه سنگین
به سلامت عمومی به سمت سیاستهای امتحان شده چین گرویدهاند و سیاستهای مهارکننده
را غالبا با جدیت کمتری اعمال کردهاند. امید سیاستگذاران این است که اعمال سیاستهای
مهارکننده بهمدت چند هفته یا حتی چند ماه در نهایت فرصت گذار از این ویروس و بازگشت
بهشرایط عادیتر اقتصادی را فراهم کند.
آنچه تاکنون مشهود
است یک توقف ناگهانی در فعالیت اقتصادی در سطح جهان است که در تاریخ معاصر کمسابقه
است. پیش از این، مقوله توقف ناگهانی در مباحث اقتصادی مختص جابهجایی سرمایه بینالمللی
به کشورهای در حال توسعه بوده است اما آماری که به مرور از شاخصهای اقتصادی از بزرگترین
اقتصادهای دنیا منتشر میشود بیانگر این توقف ناگهانی در فعالیتهای اقتصادی است.
برای مثال، شاخص فعالیت بخشهای تولید و خدمات در چین در ماه فوریه بزرگترین سقوط
یک ماهه خود را تجربه کرد و به کمترین سطح در تاریخ این دادهها رسید.
آنچه ضربه شدیدتری
بر پیکره بازار نفت نسبت به دیگر کالاهای اولیه تحمیل میکند، جنگ نفتی است که در
راستای افزایش بیش از پیش تولید به راه افتاده بود. این مسابقه تولید پس از دست نیافتن
به توافق میان کشورهای عضو اوپک و روسیه مبنی بر کاهش عرضه در پاسخ به کاهش تقاضا
جرقه خورد. اما در آخر تولیدکنندگان عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدانش در
تلاش برای جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت نفت توافق کردند 7/9 میلیون بشکه در روز از تولید
خود را از ماه مه پایین بیاورند که معادل ۱۰ درصد عرضه جهانی نفت است. پس از روزها
مذاکره، در چهاردهم آوریل توافق شد مکزیک تولید خود را ۱۰۰ هزار بشکه در روز پایین
بیاورد یعنی فقط یک چهارم سهمیهای که در قرارداد کاهش تولید برای آن در نظر گرفته
شده بود. امریکا قبول کرده ۳۰۰ هزار بشکه دیگر را به جای مکزیک از تولید خود کم کند.
در حالی که رئیسجمهور مکزیک ادعا کرده این لطف همسایه شمالی خود را جبران خواهد کرد
ولی هیچ بیانیه عمومی در مورد نحوه این کار اعلام نشده است.
حالا اگر چه تنها
علت تاثیرگذار بر کاهش تقاضای نفت ویروس کروناست اما این ویروس مردم سراسر جهان را
وادار کرده است در خانه بمانند و از رفت و آمد غیرضروری پرهیز کنند. در حال حاضر بیش
از دو سوم از جمعیت جهان در قرنطینه هستند یعنی هیچکس رانندگی، پرواز یا کارهای دیگری که مستلزم استفاده
از نفت و مشتقات آن است، انجام نمیدهد. این وضعیت روی بازار نفت پیامد عظیمی داشته
است و پالایشگاهها، تولیدکنندگان و حتی کشورهای تولیدکننده نفت را با آینده مبهمی
روبهرو کرده است.
سرنوشت بازار نفت
بستگی به سرعت و مقدار برداشته شدن تعطیلیها در اقتصاد جهان و احتمال ادامه رکود ایجاد
شده تا پایان سال جاری میلادی و در ۲۰۲۱ دارد. طبق قرارداد کاهش تولید اوپک و متحدانش
که در روز یکشنبه هفته گذشته بسته شد، تولید نفت 7/9 میلیون بشکه در روز در ماه مه
و ژوئن کاهش مییابد و این کاهش تولید تا پایان ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ و سه ماهه اول ۲۰۲۲ ادامه
دارد. بهنظر میرسد تولید امریکا و سایر تولیدکنندگان بزرگ دنیا نه بهخاطر همراهی
آنها با قرارداد کاهش تولید بلکه بهخاطر سقوط قیمت نفت پایین میآید.
در حالی که چندین
ماه طول میکشد تا سطح ذخایر نفتی و محصولات پالایشی که به بالاترین حد خود رسیدهاند،
پایین بیاید ولی مصرف نفت به سرعت به حد طبیعی خود باز میگردد. سوال اینجاست که در
نتیجه رکود ایجاد شده، تولید اقتصادی و مصرف نفت چقدر در نیمه دوم سال جاری میلادی
و در ۲۰۲۱ پایین میآید. برخی کسب و کارها با پایان تعطیلیها به سطح طبیعی فعالیت
خود باز میگردند ولی فعالیت برخی دیگر بهشدت پایین میآید و بعضی نیز هرگز بازگشایی
نخواهند شد. میلیونها نفر که به مرخصی اجباری فرستاده شدهاند، میتوانند به سرعت
بر سر شغلهای خود باز گردند ولی میلیونها نفر دیگر بیکار شدهاند و شاید تا مدتها
نتوانند شغل جدیدی بیابند.
در بحبوحه بزرگترین شوک اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم، کسب و کارها
و خانوادهها هزینههای غیرضروری خود را پایین میآورند ولی این کاهش هزینهها ضربه
سختی به مصرف و تقاضای نفت میزند که تا پایان سال جاری و ۲۰۲۱ ادامه خواهد داشت. مصرف
نفت امریکا حدود یک سوم در چهار هفته گذشته کاهش یافته است، چون همهگیری ویروس کرونا
و تعطیلیها اکثر بخشهای اقتصاد را متوقف کرده است. مقدار محصولات نفتی که در اختیار
بازارهای داخلی در امریکا قرار گرفته تنها 8/13 میلیون بشکه در روز در هفته منتهی
به دهم آوریل بوده است یعنی 5/21 میلیون بشکه در روز کمتر از هفته منتهی به سیزدهم
مارس.
سقوط ناگهانی مصرف
نفت با بسته شدن کارخانهها، خردهفروشیها، ادارات و سیستم حمل و نقل در تاریخ صنعت
نفت بیسابقه است. مصرف سوخت جت ۷۳ درصد و بنزین ۴۸ درصد پایین آمده است. پالایشگاههای
امریکا تا حالا پالایش نفتخام را 2/3 میلیون بشکه در روز معادل ۲۰ درصد کاهش دادهاند
که باعث افزایش ذخایر نفتخام شده است ولی این کاهش پالایشگاهی هم برای جلوگیری از
افزایش ذخایر سوخت کافی نیست. کاهش مشابه مصرف نفت در سایر اقتصادهای پیشرفته مثل
امریکای شمالی، اروپا و آسیا هم دیده میشود.
مصرف کشورهای عضو
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ۴۸ میلیون بشکه در روز است که یک سوم کاهش مصرف را نشان
میدهد و باعث شده ۱۶ میلیون بشکه در روز نفت فقط از مصرف اقتصادهای پیشرفته کم شود.
کاهش مصرف اقتصادهای غیرعضو این سازمان ۵۲ میلیون بشکه در روز است. بازار نفت روزهای
سختی پیشرو دارد. حتی در صورتگذار از شرایط استثنایی کرونایی در اقتصاد جهان، بازگشت
مستمر قیمت نفت به بالای ۵۰ دلار در کوتاهمدت بسیار بعید بهنظر میرسد. سیاستگذاران
کشورمان چارهای ندارند جز اینکه در حرکت اقتصاد به سمت رهایی از وابستگی به نفت تعجیل
کنند، چراکه حتی در صورت یافتن فرصتهایی برای فروش نفت در شرایط سخت تحریم، این «طلای
سیاه» به دوران طلاییش باز نخواهد گشت.
زیر یک- اولین چاه
از میدان گاز شمالی قطر حفر شد
بامداد جنوب: میدان
گازی پارس شمالی یکی از بزرگترین
میادین مستقل گازی کشور است. این میدان که در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی کشف شده است و در
فاصله ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بوشهر در فاصله ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری از ساحل و در عمق چهار
هزار متری واقع شده است. میزان ذخیره گاز در این میدان حدود ۱۶۶۸ میلیارد مترمکعب برآورد
شده و حجم گاز قابل تولید حدود ۱۳۳۷ میلیارد مترمکعب تخمینزده شده است.
بر اساس آخرین مطالعات
مخزن پارس شمالی، توسعه این میدان برای چهار فاز به ظرفیت هر یک ۹۰۰ میلیون فوتمکعب
امکانپذیر خواهد بود. در این راستا تولید تا ۲۰ میلیون تن در سال LNG از
این میدان پیشبینی میشود. با توجه به اهمیت توسعه و تولید از میدان مشترک پارس جنوبی
-توسعه و تولید از این میدان تاکنون معوق مانده است. مطالعه و طرح توسعه جاری میدان
شامل تولید ۳۶۰۰ میلیون فوتمکعب در روز گاز ترش نمزدایی شده در چهار فاز ۹۰۰ میلیون
مکعبی جهت تغذیه یه کارخانجات تولید LNG بمقدار
۲۰ میلیون تن در سال است.
شرکت قطر پترولیوم
توسعه حفاری پروژه شرق «میدان شمالی» برای افزایش ظرفیت تولید بزرگترین ذخیره گاز طبیعی جهان را آغاز کرده است. قطر
در این میدان گازی در خلیج فارس با ایران شریک است. در حالی که قطر حفاری برای توسعه
ظرفیت صادرات گاز طبیعی خود را آغاز کرده و ادعا میکند بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع در جهان است، ایران
که در تحریمهای امریکا قرار دارد و با همهگیری ویروس کرونا دست و پنجه نرم میکند،
اعلام کرده برنامههایی برای فازهای بعدی میدان پارس جنوبی دارد ولی حفاری تا مارس
۲۰۲۱ اتفاق نمیافتد. وزیر نفت ایران بیان کرد: حفاری اولین چاه دریایی پروژه فاز
۱۱ پارس جنوبی در سال جاری آغاز میشود و تا مارس ۲۰۲۱ ادامه خواهد داشت.
قطر حفاری برای اولین
فاز توسعه میدان شمالی را آغاز کرده است. قطر پترولیوم طی بیانیهای اعلام کرد اولین
چاه از ۸۰ چاه برنامهریزی شده در ۲۹ مارس حفاری شده است. قطر قبلا ضربالاجلی برای
توسعه تولید در این میدان قرار داده بود، ولی دو سال پیش با اعلام طرح خود برای افزایش
تولید، بسیاری از بازیگران بازار را غافلگیر کرد. این تصمیم در شرایطی گرفته شد که
استرالیا با موفقیت موقعیت قطر را بهعنوان بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع در جهان بهخطر انداخت.
قطر برنامههای خود را برای افزایش ۴۳ درصدی ظرفیت تولید گاز طبیعی مایع خود اعلام
کرده است و قصد دارد تولید گاز طبیعی خود را از سالانه ۷۷ میلیون تن به ۱۱۰ میلیون
تن برساند. ظرفیت جدید صادرات قطر شامل توسعه پروژههایی میشود که برای ۲۰۲۴ برنامهریزی
شدهاند.
فاز اول پروژه توسعه
میدان شمالی ظرفیت تولید گاز طبیعی مایع قطر را از سالانه ۷۷ میلیون تن به ۱۱۰ میلیون
تن میرساند. فاز دوم این پروژه توسعهای با نام پروژه جنوب «میدان شمالی» قرار است
ظرفیت تولید گاز طبیعی مایع این کشور را از ۱۱۰ میلیون تن در سال به ۱۲۶ میلیون تن
برساند.