الهام بهروزی
سهم «فرهنگ» در مناظره دوم نامزدهای سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری تقریبا هیچ بود و این مساله موجب یاس و واکنش بسیاری از صاحب‌نظران و اهالی فرهنگ و هنر شد؛ چراکه در اهم برنامه‌های ارائه شده یا بهتر بگوییم شعارهای مطرح‌شده نامزدها، حوزه فرهنگ و هنر و اهالی آن جایی نداشتند و تنها به‌صورت مختصر و کلی برخی از نامزدها به آن اشاره کردند. این در حالی است که فرهنگ یکی از ارکان اساسی یک جامعه قانونمند و پیشرفته را تشکیل می‌دهد و تاثیر بسزایی در کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی دارد ولی ظاهرا هیچ‌کدام از نامزدهای ریاست‌جمهوری این عرصه مهم و بااهمیت را مهندسی نکرده و تنها با پرداختن به معضلات اقتصادی و مشکلات معیشتی مردم برنامه‌ها و طرح‌های خود را تنظیم کرده‌اند که البته نحوه اجرای بسیاری از این طرح‌ها به دلایل شرایط موجود و اما و اگرها جنبه شعارگونه به خود گرفته‌اند!
هرچند وضعیت بد اقتصادی و تورم و گرانی امروز مهم‌ترین دغدغه کشور را تشکیل می‌دهد و قطعا بایستی با برنامه، تفکر و تامل و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها راهی برای خلاصی از این شرایط نامطلوب و کمرشکن یافت اما به‌راستی چرا فرهنگ و هنر و همچنین حوزه‌هایی چون گردشگری که با تعمق و مشاوره با کارشناسان خبره و متخصصان می‌توانند به فرصتی برای درآمدزایی بدل شوند، این‌گونه مورد غفلت نامزدهای ریاست‌جمهوری واقع شده‌اند!
و این غفلت تا بدانجاست که با اعتراض و واکنش بسیاری از مسوولان و صاحب‌نظران روبه‌رو شده! در این رابطه، سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در واکنش به مناظره دوم نامزدهای ریاست جمهوری در حساب شخصی خود در توئیتر نوشت: «فرهنگ و هنر بخش مغفول مناظرات بود، حتی در دومین مناظره با عنوان فرهنگی و اجتماعی. ایران بدون فرهنگ و هنر، ایران نیست! از کدام برنامه سخن می‌گوییم؟»
بدیهی است بی‌برنامگی و بی‌دغدغگی نامزدهای ریاست‌جمهوری در حوزه فرهنگ و هنر نگران‌کننده است. آنها در مناظره دوم که یکی از محوریت‌های بحث فرهنگ بود، با پرداختن به موضوعات اقتصادی و اجتماعی علنا بر مسائل فرهنگی چشم بستند که فقر آن عامل بسیاری از مسائل و آسیب‌های اجتماعی است. در حقیقت این افراد تا اینجای کار نشان دادند که دغدغه و برنامه جدی برای نیمی از افراد جامعه ندارند که جامعه فرهنگی و هنری را تشکیل می‌دهند و در این سال‌ها از طریق آثار خود اعم از کتاب، نقاشی، موسیقی، فیلم، تئاتر و... به حفظ، شناسایی و معرفی هویت و اصالت فرهنگی و تاریخی این سرزمین اهتمام ورزیده‌اند! این یعنی زنگ خطر برای گمنامی و قرار گرفتن فرهنگ و هنر در اولویت‌های آخر رئیس‌جمهور آینده.
به گزارش ایسنا، از زمان آغاز تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، به کرات این نقد از سوی اهالی رسانه و همچنین کارشناسان و فعالان فرهنگی و هنری مطرح شد که جای خالی فرهنگ و هنر در برنامه‌ها و حتی شعارهای هر هفت نامزد احساس می‌شود؛ با وجود این، همچنان این امید و انتظار وجود داشت که حداقل در مناظره انتخاباتی با موضوع تخصصی فرهنگ، هر یک از نامزدها از این فرصت استفاده و به بیان رویکرد خود درباره موضوعات فرهنگی و هنری و ارائه برنامه‌های مدون و راهکارهایی برای حل مشکلات موجود این حوزه، بپردازند.
اغلب پرسش‌های مطرح شده از نامزدها در دومین مناظره تلویزیونی که عصر سه‌شنبه (۱۷ مردادماه) روی آنتن شبکه یک سیما رفت، اساسا رنگ و بوی فرهنگی و هنری نداشت و به موضوعات اقتصادی و اجتماعی اختصاص داشت و اگر برخی از نامزدها هم اشاره‌ای کوتاه و سطحی به این حوزه داشتند، در بخش بیانیات کلی خودشان بود. در واقع مناظره دوم که با محور «فرهنگی» در کنار موضوعات اجتماعی و سیاسی تعریف شده بود، با کمترین سهم از «فرهنگ» و خصوصا «هنر» در پرسش‌های مجری و همچنین برنامه‌های نامزدها همراه بود.
در این میان، اما برخی نامزدها تلاش کردند در جمع‌بندی نهایی خود، اشاره‌های مختصری به جایگاه اهالی فرهنگ و هنر و همچنین اهمیت نقش رسانه در دنیای امروز داشته باشند؛ برای مثال، یکی از نامزدها با زیربنایی دانستن مساله اقتصاد، حل مشکلات فرهنگی به عنوان روبنا را منوط به حل مشکلات اقتصادی مطرح و از برخی دیگر از کاندیداها انتقاد کرد که نسبت به چهره‌های مهم و فاخر حوزه‌های فرهنگی و هنری کشور بی‌اعتنا هستند و تنها در دوره انتخابات، برای گرفتن عکس های یادگاری یاد این قشر می‌افتند و یا از موسیقی رپ برای جلب نظر مردم استفاده می‌کنند. همچنین یکی از نامزدها هم که تلاش کرد با به کار بردن یک بیت شعر، برای لحظاتی فضای استودیوی مناظره را فرهنگی کند، به اشتباه بخشی از ترانه یک خواننده ممنوع‌الفعالیت در ایران را خواند و آن را به دانشجوی رشته شیمی نسبت داد.
این نامزد همچنین در تنها پرسش فرهنگی مناظره دوم که به قید قرعه به او تعلق گرفت و به شورای عالی انقلاب فرهنگی اختصاص داشت، وعده داد که در صورتی که رئیس‌جمهور شود، این شورا را منحل می‌کند. در این میان اما بی‌توجهی نامزدهای ریاست جمهوری به مقوله فرهنگ و هنر آن هم در مناظره‌ای که قرار بود اساسا به این حوزه بپردازد، موجی از انتقادات را به دنبال داشته است. بی‌شک نامزدهای ریاست جمهوری برای رای‌آوری و جلب اعتماد اهالی فرهنگ و هنر راه دشواری در پیش دارند که می‌توانند با تغییر نگاه ابزاری به هنرمندان و تعمق و تعریف طرح‌های فرهنگ‌محور و حمایت‌کننده، فرهنگ و هنر را به یکی از دغدغه‌ها و اولویت‌های جدی خود بدل کنند.
در این راستا، یک کارشناس رسانه و مشاور عالی بنیاد فرهنگی هنری بین‌المللی امام رضا(ع) در خصوص اینکه نامزدهای ریاست‌جمهوری چگونه می‌توانند اعتماد اهالی فرهنگ و هنر را جلب کنند، به ایرنا پلاس گفت: نامزدهای ریاست جمهوری باید نگاهشان را به اهالی فرهنگ و هنر، نویسندگان و بویژه سلبریتی‌ها در حوزه هنر از یک نگاه ابزاری به یک نگاه شناختی و همکاری تبدیل کنند؛ زیرا در دوره‌هایی دیدیم که عمدتا این قشر برای جلب آرا، مورد استفاده نامزدها قرار گرفتند. البته به نظرم اهالی فرهنگ و هنر باید نسبت به این مساله توجه داشته باشند و تلاش کنند که مورد استفاده ابزاری قرار نگیرند.
سید جلال فیاضی در ادامه با تاکید بر اینکه نامزدهای ریاست جمهوری در ارتباط با تشکل‌ها و شخصیت‌های فرهنگی و هنری و گفت‌وگوی صمیمانه با آنها، می‌توانند در جریان جزئیات مشکلات و مطالبات آنها قرار گیرند، افزود: راهکارهای حل مشکلات را جست‌وجو کرده و با استفاده از تیم‌هایی که دارند این راهکارها و مطالبات را به برنامه‌های خود اضافه کنند. در مرحله بعد آنها می‌توانند در گفت‌وگوهایی که در ایام انتخابات دارند، برنامه‌های کاربردی و عملیاتی خود را در حوزه فرهنگ ارائه کنند. به عنوان فردی که سال‌ها در حوزه رسانه کار کرده، معتقدم نامزدهای ریاست‌جمهوری باید درباره تعدد مراکز فرهنگی که در تقابل همدیگرند، راهکاری بیندیشند. به این مفهوم که دستگاه‌های فرهنگی متفاوتی داریم که هر کدام به‌صورت جزیره‌ای کار می‌کنند. هر کدام در تقابل فرهنگی با هم کار می‌کنند، همچنین در ارتباط با مفاهیم فرهنگی با یکدیگر در تضاد جدی هستند.
به گفته وی، البته به طور قطع نامزدهای ریاست‌جمهوری در برخی از مفاهیم فرهنگی باید به دیدگاه واحدی برسند. برای مثال تکلیف موسیقی و برخی دیگر از ابعاد فرهنگ مانند شعر و نوشتن و در کل مساله ممیزی در کارهای فرهنگی باید کاملا روشن شود. این حوزه باید چارچوب مشخصی داشته باشد. نگاه‌های سلیقه‌ای حتی در سینما نباید وجود داشته باشد.
فیاضی با اشاره به اینکه تعداد مراکز فرهنگی زیاد است، همچنین در سلایق فرهنگی و هنری تنوع داریم و هیچ‌گاه تلاشی انجام نشده تا این سلایق و مفاهیم به هم نزدیک شوند، در نتیجه گرفتار اقدامات متناقض می‌شویم، تصریح کرد: اهالی فرهنگ و هنر نه تنها در خلق آثار فرهنگی و هنری آزار می‌بینند، بلکه ممکن است این مسائل آنها را دلسرد و برای حضور در انتخابات مردد کند. مفاهیم مشخص فرهنگی و هنری که امروز محل اختلاف‌نظر است؛ در ارتباط با سینما، موسیقی، کتاب، شعر و همه بخش‌ها و چهارچوب‌هایی که مورد قبول جامعه هستند، پرهیز از نگاه سلیقه‌ای به موضوع و پرهیز از افراط و تفریط، می‌تواند اهالی فرهنگ و هنر را امیدوارتر کند. همچنین می‌تواند برای آینده فعالیت‌های فرهنگی با جلوگیری از برخی از موازی کاری‌ها، برای خلق آثار برجسته به هنرمندان کمک کند.
وی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه آیا می‌شود گفت که وضعیت اقتصادی جامعه آنقدر حساس است که باعث شده کمتر به مساله فرهنگ در برنامه نامزدها توجه شود، توضیح داد: به‌دلیل مشکلات جدی اقتصادی و معیشتی که وجود دارد، تمرکز نامزدها بیشتر روی مسائل اقتصادی است و سعی کردند که مقداری در این مورد صحبت کنند. به‌گونه‌ای که به نظر می‌رسد سفره مردم برای نامزدها به قالیچه حضرت سلیمان تبدیل شده تا رویش بنشینند و به سمت پاستور پرواز کنند. همین مشکلات باعث شده هنوز از هیچ‌کدام بحث جدی درباره هیچ‌یک از مسائل فرهنگی نشنویم همچنان‌که حتی در حوزه‌های اقتصادی نیز راهکار جدی و ساختارمند درباره حل مشکلات نشنیدیم و مسابقه‌ای درباره بالا بردن یارانه‌ها و وعده‌هاست. بسیاری معتقدند که افزایش یارانه که مساله نامزدها شده، موضوع اقتصادی است و در یک اقتصاد سالم اصولا نباید یارانه مفهومی داشته باشد. در اقتصاد سالم با وجود اشتغال و اقتصاد پویا باید یارانه را از ادبیات اقتصاد حذف کنند، اما به این دلیل که راه‌حل‌ها و راهکارهای مناسب ارائه نمی‌شود، اکنون مساله افزایش یارانه مطرح شده و خود این می‌تواند به فرهنگِ تولید و کار و مسائل اقتصادی لطمه بزند.
فیاضی با بیان اینکه جامعه یک جامعه تک بعدی نیست و همه ابعاد آن مورد توجه است، افزود: رئیس قوه مجریه باید همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری و ورزشی، را مورد توجه قرار دهد. صرف اینکه اقتصاد تبدیل به مساله اصلی در جامعه شده‌است؛ نمی‌توانیم باقی مسائل را نادیده بگیریم.
این کارشناس رسانه در پایان تاکید کرد: اهالی فرهنگ و هنر علاقه‌مندند تا بدانند دیدگاه رئیس‌جمهوری آینده به مسائل فرهنگی و هنری چیست. تعداد این اهالی کم نیست هرچند با مشکلات معیشتی مواجه‌اند و با ارائه این دیدگاه‌ها می‌توانند تصمیم جدی‌تری برای انتخاب بگیرند. اهالی فرهنگ و هنر و فعالان اجتماعی گرفتار مشکلات معیشتی هستند و از طرفی مطالبات محتوایی و نگرشی مورد توجه آنهاست تا مشخص شود فضای فرهنگی و هنری چه سمت و سویی خواهد رفت.
