۸۰ میلیون جمعیت داریم و دومین دارنده ذخایر گازی جهان با حدود ۲۳۳ میلیارد مترمکعب و چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در دنیا هستیم، اما با وجود منابع عظیم انرژی، باز هم کمبود داریم و البته کمبود انرژی فقط محدود به گاز نبوده بلکه در همه حامل‌ها این مشکل وجود دارد. با این وجود باتوجه به در پیش بودن فصل سرما و حتی آغاز آن در بیشتر نقاط کشور، زنگ کمبود گاز محسوس‌تر و جدی‌تر از سایر حامل‌های انرژی به صدا در آمده است.

سال گذشته نیز به‌دلیل سرمای زودرس، مصرف فزاینده گاز بخش خانگی و رعایت نکردن الگوی مصرف، ناترازی زیادی را در بخش تولید و مصرف گاز شاهد بودیم. به گفته کارشناسان، اگر ایران بهینه‌سازی مصرف گاز را در پیش نگیرد و روال سال‌های گذشته را ادامه دهد، با شدت بیشتری به کمبود تامین گاز در فصل زمستان بر خواهد خورد.

به گزارش کمیسیون انرژی مجلس، ایران دارای ۲۲ میدان گازی با حجم تقریبی ۳۴ تریلیون مترمکعب است؛ اما تمام این ذخایر از نظر عملیاتی قابل استحصال نیست و در دو دهه گذشته با افزایش متوسط سالانه هفت درصدی عرضه گاز طبیعی، ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص یافته است، اما برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور صورت نگرفته است.

مصرف زیاد گاز در بخش خانگی و مصرف بالای گاز از سوی طبقه مرفه جامعه از جمله دلایل آمار بالای مصرف گاز در کشور اعلام شده است؛ آمارها اما نشان می‌دهد، ۵۰ درصد گاز بخش خانگی را ۷۵ درصد مشترکان و ۵۰ درصد باقی را ۲۵ درصد مشترکان که جزء دهک‌های پردرآمد جامعه هستند، مصرف می‌کنند.

به هر روی مشکل کمبود گاز ناشی از هرچه باشد، ادامه وضعیت کنونی پیامد‌های سخت و شاید جبران‌ناپذیری را خواهد داشت و افزایش مصرف و کمبود تولید و عرضه گاز، به افت فشار گاز در مناطق مختلف کشور به‌ویژه ساکنان مناطق سردسیر ختم می‌شود.

از یک سو برخی کارشناسان معتقدند ایران در حال حاضر با ۶۱ میلیارد مترمکعب کسری در میدان پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز کشور را تامین می‌کند، روبه‌رو است و از طرف دیگر عبدالله باباخانی، فعال اقتصادی حوزه انرژی منتشر کرده، سال گذشته ایران حدود ۶۷۵ میلیارد مترمکعب به‌صورت روزانه از میدان پارس جنوبی دریافتی داشته است. بر این اساس تا پارسال مشکلی در حوزه تامین گاز وجود نداشت، یا اندک و قابل حل بوده است!.

نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی در یادداشت هفتگی خود (از ۲۳ تا ۲۹ مهر ماه) با عنوان «هفته نوشت» نوشت: ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص یافته با این حال برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز صورت نگرفته است. چالش جدی آینده کشور امنیت انرژی است و خطر بازگشت به دهه ماقبل ۷۰ شمسی وجود دارد.

به گفته ابراهیم رضایی، طبق گزارش کمیسیون انرژی، افت فشار مخازن میدان پارس جنوبی نیازمند ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است و بحران‌های محتمل نظیر از دست رفتن تولید برق، توقف فعالیت صنایع سنگین، توقف خدمات عمومی، اختلال در گرمایش مردم، توقف صادرات گاز و نارضایتی عمومی وجود دارد.

هفته پیش نیز عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در خصوص نگرانی‌های مصرف گاز در فصل سرما گفته بود که سال گذشته با توجه به تحلیل‌های درستی که شرکت ملی گاز ایران و مجموعه‌ی وزارت نفت در خصوص وضعیت گاز داشتتند، اقداماتی در زمینه جبران کمبود گاز صورت گرفت تا مردم زمستان ۱۴۰۰ را بدون قطعی گاز بگذرانند، اما به‌طور کلی کشور ما با کمبود گاز روبه‌رو است.

حسین حسین‌زاده اعلام کرده بود که اگر تولید در بیشترین حالت ظرفیت پارس جنوبی صورت گیرد که این مقدار در سال گذشته به مقطع ۸۰۰ میلیون مترمکعب در روز نیز رسید، باز کشور با مساله‌ کمبود گاز روبه‌رو است، البته که شرکت ملی نفت ایران برنامه‌ریزی‌های خوبی در این زمینه انجام داده، اما باید به این نکته توجه کرد که اقداماتی که با هدف تقویت فشار، تولید از میادین جدید و ... در صنایع توسعه‌ای مانند نفت، گاز و انرژی انجام می‌شوند نیازمند حداقل بازه‌ی زمانی ۲ الی ۴ساله یا بیشتر هستند.

به گفته وی، زمستان ۱۴۰۱ نیز از مشکل کمبود گاز مستثنی نیست، پیشنهادی که مجلس شورای اسلامی به کمیسیون انرژی و شرکت ملی گاز ایران داد، این بود که علاوه بر افزایش تولید و بهینه‌سازی مصرف سوخت به‌ویژه گاز، صنایع را مکلف کنیم تا گاز مورد نیاز خود با سرمایه‌گذاری در بحث توسعه‌ میادین گازی را تامین کنند.

نماینده‌ مردم لارستان در خصوص سرانه‌ مصرف گاز در کشور اعلام کرده بود که سرانه‌ مصرف گاز ایران حدود هفت برابر سایر کشور‌های دنیاست، از طرفی می‌توان گفت مصرف گاز در ایران با جمعیت ۸۳ میلیون نفری نزدیک به مصرف حدود ۴۱ میلیارد نفر است، این ارقام نشان‌دهنده‌ این موضوع است که در بحث بهینه‌سازی مصرف گاز باید به‌صورت جدی کار کرد به‌عنوان مثال اقداماتی در موضوع مبحث ۱۹ ساختمان، گاز صنایع و در کنار این موارد افزایش تولید گاز و بهینه‌سازی صورت گیرد.

زیریک-صادرات گاز ایران به ترکیه افزایش می‌یابد؟

بامداد جنوب: در پنج ماه نخست امسال میزان صادرات گاز ایران به تمام مقاصد صادراتی نسبت به مدت مشابه پارسال حدود ۲۰ درصد افزایش و میزان درآمدهای صادرات گاز در دولت فعلی نیز ۶۴ درصد افزایش داشته، در این بین حجم صادرات گاز به ترکیه به‌عنوان یکی از مقاصد صادراتی ۱۱ درصد افزایش یافته است.

همچنین ادامه مذاکرات برای افزایش صادرات گاز، وصول حدود 6/1 میلیارد دلار طلب گازی ایران از عراق، افزایش ۱۳۸ درصدی سوآپ گاز و ... از دیگر اقدامات انجام‌شده برای گسترش دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم بوده است.

در همین راستا به‌تازگی جواد اوجی که در راس هیاتی به آنکارا سفر کرده است با فاتح دونمز و نورالدین نباتی، وزیران انرژی و اقتصاد ترکیه و همچنین رئیس کل بانک مرکزی ترکیه و شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه انرژی این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. یکی از مهم‌ترین محورهای مورد مذاکره، تمدید قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه بود که اصول آن مورد توافق دو طرف است و مقرر شد برای ادامه مذاکرات، کارگروهی مشترک برای کار روی موضوع تمدید قرارداد شکل گیرد.

در این سفر همچنین درباره افزایش مقدار صادرات گاز ایران به ترکیه و ساخت یک خط لوله جدید صادرات گاز برای افزایش ظرفیت انتقال گاز از این مسیر مذاکره شد. همچنین دو سناریوی افزایش صادرات گاز از طریق یک قرارداد جدید یا در قالب تمدید قرارداد پیشین بحث و بررسی شد.

قرارداد کنونی ۲۵‌ساله صادرات گاز ایران به ترکیه در سال ۲۰۲۶ میلادی به پایان می‌رسد به همین دلیل ایران به‌دنبال دریافت شرایط بهتر در قرارداد جدید است. حمیدرضا عراقی، مدیرعامل پیشین شرکت ملی گاز ایران در این رابطه گفت: درحال حاضر به‌نظر نمی‌رسد که امکان افزایش ظرفیت صادرات گاز به ترکیه باتوجه به نیاز کشور وجود داشته باشد و احتمالا به همان میزان قرارداد فعلی که حدود هفت الی ۹ میلیارد مترمکعب بوده، می‌توانیم اقدام به صادرات کنیم.

به گفته وی، باتوجه به اینکه نیاز کشور به‌گونه‌ای است که نیروگاه‌ها و صنایع به‌خصوص در زمستان مصرف بالایی دارند، نهایت قراردادی که بتوانیم با این کشور منعقد کنیم مانند گذشته است، در چند سال گذشته توانستیم سالانه ۹ میلیارد مترمکعب به ترکیه گاز صادر کنیم بدون اینکه مشکلی در قرارداد به‌وجود آید یا اینکه متحمل جریمه شویم.

عراقی با اشاره به نیاز گازی عراق، تصریح کرد: در طول یکی دو سال آینده، عراق گاز بیشتری نسبت به ترکیه نیاز دارد ازاین‌رو اگر قرار باشد در میزان ظرفیت صادرات افزایشی اتفاق بیفتد این افزایش برای عراق خواهد بود، اما اگر با ترکیه قرارداد جدیدی منعقد شود به‌نظر می‌رسد که مفاد آن مانند قرارداد قبلی باشد.

به گفته وی، اگر دو طرف از نظر حجم گاز به توافق برسند این قرارداد تمدید خواهد شد و امکان انعقاد این قرارداد نیز با حجم گذشته وجود دارد، تجربه چندسال گذشته نشان داده که توان ایران برای صادرات گاز به ترکیه در حد ۹ میلیارد مترمکعب بوده است.

این کارشناس حوزه گاز با اشاره به مذاکرات صورت گرفته برای احداث یک خط لوله جدید به منظور صادرات گاز به ترکیه، تصریح کرد: در گذشته نیز این مذاکرات وجود داشت و ادامه خط نهم پتانسیلی برای افزایش حجم صادرات به ترکیه به‌وجود می‌آورد و اگر شرایط آماده شود و ترکیه آمادگی داشته باشد حتی می‌توان از طریق ایران خط را به کشورهای دیگر رساند، این طرح سرمایه‌گذاری فراوانی نمی‌خواهد.

عراقی با بیان اینکه کار خط لوله و انقال گاز در ایران بسیار قوی است، اما مشکل حجم گاز است، گفت: باید تلاش شود تا به منابع جدید گازی دست یابیم، اولویت کشور تامین نیاز داخلی و بعد از آن صادرات به کشورهای همسایه که اکنون عراق و ترکیه است تبیین شده، اکنون باید منابع تامین گاز افزایش پیدا کند و مهم‌ترین اصل، اجرای جدی دستورالعمل‌های مدیریت مصرف است.

وی افزود: اگر با همین روند پیش برویم قطعا با کمبود گاز روبه‌رو می‌شویم و مجبور خواهیم شد گاز برخی صنایع را قطع کنیم یا به نیروگاه‌ها سوخت دوم بدهیم تا مشکلی برای تامین گاز خانگی به وجود نیاید، بنابراین چالش اساسی، تامین منابع گاز برای کشور است.