حسین قاسمی

از همان روزی که مسوولان دولت دوازدهم از خودکفایی در تولید بنزین گفتند، مشخص بود که این خودکفایی دیری نخواهد پایید، چرا که هم کیفیت پایین بنزین و هم وجود میلیون‌ها خودروی قدیمی که بنزین را قورت می‌دهند در کنار ساخت خودروهای بامصرف بسیار بالا و بدتر از همه، قاچاق گسترده سوخت از کشور به‌دلیل تفاوت قیمت با کشورهای همسایه، این نوید داده می‌شد که امیدی به این خودکفایی نیست و دیر یا زود شاهد از دست رفتن تراز مصرف در کشور خواهیم شد. حالا آن روز فرا رسیده و به‌نظر می‌رسد با روزهای سختی در این زمینه روبه‌رو هستیم.

فروردین‌ماه سال ۱۴۰۱ بود که جواد اوجی، وزیر نفت درباره روند افزایشی مصرف بنزین در کشور هشدار داد و اعلام کرد: ظرفیت پالایشی کشور در زمینه تولید بنزین و نفت‌گاز در حال نزدیک شدن به مقدار مصرف در کشور است و سالانه ۸۰ میلیارد دلار یارانه سوخت در کشور پرداخت می‌شود. این یارانه به‌دلیل ساختار اشتباه و خراب اقتصاد کشور، هزینه‌های هنگفتی را بر اقتصاد تحمیل کرده و ضررش برای بسیاری از مردم ایران است، در حالی که سود عمده‌‌اش را برخی از ثروتمندان می‌برند.

طبق اعلام وزارت نفت، جواد اوجی همچنین از افزایش سالانه ۱۰ تا ۱۲ درصدی مصرف سوخت مایع کشور خبر داده و گفته بود: هم‌زمان که باید به فکر افزایش ظرفیت پالایشی کشور باشیم، ضروری است از اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف در کشور به‌ویژه در بخش‌های خانگی و صنعتی غافل نباشیم.

روند افزایشی مصرف بنزین کشور با رشد روزافزون خودروها، پایین بودن راندمان نیروگاهی و نیز مصرف عجیب روزانه گاز در کشور به‌ویژه در فصل سرما و به‌دنبال آن افزایش مصرف گازوئیل در کشور، شرایط تولید و توزیع این دو سوخت را به سمت وضع ناترازی هدایت کرده و اجرای طرح‌های مدیریت بهینه مصرف سوخت در کشور را، وارد یک مرحله اضطراری کرده است زیرا در صورت افزایشی بودن این روند، وزارت نفت دچار ناترازی در حوزه مصرف سوخت خودروها و گاز طبیعی شده و توزیع مناسب انرژی در کشور امکان‌پذیر نخواهد بود بنابراین در صورت اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف به منظور مهار شدت انرژی، افزون بر خروج از وضع ناترازی و جلوگیری از واردات، درآمد خوبی از محل صادرات این محصولات نصیب کشور خواهد شد.

تولید و توزیع بنزین در آستانه ناترازی

در همین حال، جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز در روزهای اخیر درباره جدی شدن این روند ناترازی هشدار داده و گفته است: مصرف روزانه بنزین کشور ۱۱۰ میلیون لیتر است و مصرف و تولید سربه‌سر شده‌اند. سالانه بیش از یک میلیون خودرو عرضه می‌شود و هیچ خودرویی هم اسقاط نمی‌شود، در صورت ادامه این روند، ما به ناترازی بنزین خواهیم رسید و واردکننده خواهیم شد.

وی از صدور سالانه حدود 2/1 میلیون کارت سوخت نوشماره برای خودروهای نو (معادل مصرف 5/3 میلیون لیتر بنزین در روز و ظرفیت تولید بنزین پالایشگاه تبریز به‌تنهایی) خبر داده و ابراز نگرانی کرده است: روند کنونی مصرف بنزین را نمی‌توان با احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه و افزایش تولید بنزین مدیریت کرد و در صورت ادامه این روند، ما به ناترازی بنزین خواهیم رسید و واردکننده خواهیم شد.

مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در حالی درباره رشد فزاینده مصرف بنزین در کشور هشدار داده است که در ماه‌های ابتدایی سال بوده و این روند در ماه‌های پیش رو به‌ویژه در فصل تابستان باز هم افزایش خواهد یافت.

پیش‌بینی مصرف ۲۲ میلیارد لیتر سوخت مایع در نیروگاه‌ها

سالاری همچنین به ناترازی در گازوئیل به‌دنبال ناترازی گاز نیز اشاره کرده و درباره تامین سوخت زمستانی در سال ۱۴۰۲ می‌گوید: ناترازی گاز موجب شده است که بخش قابل توجهی از تامین سوخت نیروگاه‌ها با گازوئیل صورت بگیرد. مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها به ۱۸ میلیارد لیتر در سال گذشته رسیده است و طبق پیش‌بینی امسال به عدد ۲۲ الی ۲۳ میلیارد لیتر می‌رسد.

مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز اخیرا در یک گفت‌وگوی رادیویی از رشد 5/12 درصدی مصرف بنزین در سال جاری خبر داده و گفته است: تقریبا در شرایط هم‌ترازی هستیم، اما با کوچکترین مشکلی به شرایط ناترازی خواهیم رسید.

علی‌اکبر نژادعلی با تاکید بر لزوم اجرای ضروری طرح خروج خودروهای فرسوده برای بازگشت به شرایط تراز مثبت، افزوده است: بالغ بر ۳۰ میلیون کارت سوخت در اختیار مردم قرار داده‌ایم که بسیاری از این خودروها، مربوط به خودروهای تولید نسل قدیم، فرسوده و پرمصرف است؛ بنابراین لازم است که خودروهای فرسوده را کم‌کم از چرخه خارج کنیم و فرآیند تولید در کشور را به‌ویژه در حوزه تولید خودروهای گازسوز گسترش دهیم.

وی همچنین با اشاره به ثبت رکورد مصرف ۱۲۷ میلیون لیتر بنزین طی یک روز می‌گوید: ساخت پالایشگاه در کشور نیز به سادگی نیست و امکان‌پذیر نیست که ما بتوانیم با تولید و گسترش این بخش و ساخت هر روزه پالایشگاه‌های جدید، افزایش مصرف را مهار کنیم.

درآمد بهینه‌سازی مصرف، معادل صادرات نفت

رشد فزاینده مصرف سوخت در کشور به ویژه پس از افول همه‌گیری ویروس کرونا در شرایطی اتفاق افتاده است که اگـر مصـرف بنزیـن بـا پنج میلیـون لیتـر صرفه‌جویی، از ۱۱۰ بـه ۱۰۵ میلیـون لیتـر کاهـش یابد، بـا احتساب قیمـت ۳۰ هزار تومانی بنزیـن در بازارهای جهانـی، درآمد کشور از این محل به‌تنهایی، بیش از ۵۴ هزار میلیـارد تومـان خواهـد بـود. این اتفاق در شرایطی است که برای ساخت یک پالایشگاه، باید حدود ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود.

از طرفی طبق بررسی‌ها، مصـرف غیربهینـه گاز و بنزیـن سبب شـده اسـت سـالانه بیش از ۳۰ میلیارد دلار عدم‌‌نفع در کشـور عـارض شـود؛ این امر در شرایطی است که بر پایه آمار، درآمد نفتـی ایـران در سـال ۱۴۰۱، حـدود ۳۶ میلیـارد دلار بـوده و بهینه‌سـازی مصـرف سـوخت می‌توانـد درآمـدی معـادل صـادرات نفـت بـرای ایـران ایجـاد کنـد. بنابراین در صورت نهادینه‌شدن صرفه‌جویی در استفاده از فرآورده‌های نفتی مانند بنزین و نفت‌گاز در کشور، علاوه بر کاهش هزینه‌های اقتصادی و عوارض محیط زیستی، مقدار قابل‌توجهی درآمد ارزی برای توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کشور تامین خواهد شد.

بنزین بی‌کیفیت

موضوع کاهش کیفیت بنزین توزیعی در کلان‌شهرها به‌ویژه تهران در چند ماه گذشته تبدیل به یک سوال مهم در افکار عمومی‌شده است. بسیاری بر این باور بوده و هستند که بنزینی که در تهران به خودروها عرضه می‌شود، بی‌کیفیت‌تر از آنی است که گفته می‌شد ولی مقامات وزارت نفت، بارها این گزاره را تکذیب کرد. با این حال، این موضوع در مورد بوشهر نیز صدق می‌کند.

در این میان، حملات پراکنده‌ای میان دستگاه‌های اجرایی شکل گرفت که درنهایت، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست اعلام کرد که ۶۲ درصد بنزین کشور مطابق با استاندارد آلایندگی نیست. اما مسوولان وزارت نفت همواره این ادعا را قبول نداشته و مدعی هستند که تمامی سوخت توزیعی در کلان‌شهرهای کشور مطابق با استانداردهای یورو ۴ و یورو ۵ است.