الهام بهروزی

موزه منطقه‌ای خلیج فارس یکی از مدرن‌ترین موزه‌های ایران و بزرگ‌ترین موزه جنوب کشور به‌شمار می‌رود؛ موزه‌ای که زوایای پیدا و پنهان خلیج زیبای فارس و کرانه‌ها و زیست مردمان ساکن در بنادر و جزایر آن را به زبان اشیا و تصویر روایت می‌کند.

این موزه دیدنی با همه غنای محتوایی که دارد اما همچنان با بی‌توجهی مردمان بوشهر مواجه است، این در حالی است که این مکان تاریخی ارزشمند در گستره خود، مهم‌ترین رازها و حکایت‌های تاریخی خلیج فارس و جنوب ایران و سلسله‌های باستانی و تاریخی این سرزمین متمدن را جای داده است که کشف هر کدام از آن‌ها، مخاطب را به وجد می‌آورد.

به راستی چرا مردمان بوشهر نسبت به چنین موزه‌ای که بسیار شکیل و تاریخ‌مند و پرمحتواست، کم‌توجهی می‌کنند؟! بی‌شک این بی‌توجهی ریشه در فرهنگ مردمان این دیار دارد که موزه‌گردی در آن سهمی ندارد؛ چون هزینه بازدید از این موزه شاید با خرید یک بطری کوچک آب‌معدنی برابری می‌کند، پس قیمت بلیت نمی‌تواند دلیل این بی‌اقبالی باشد!

البته کار سختی نیست که توجه مردم را به سمت موزه‌گردی سوق داد؛ چراکه تبلیغات محیطی و رسانه‌ای، بازدیدهای خانوادگی، دوستانه و ...کفایت می‌کند تا  کم‌کم موزه‌گردی در سبد خرید ماهانه خانواده‌ها قرار بگیرد. چون موزه‌گردی هم یک فرهنگ است که در این استان شکل‌ نگرفته ولی از همین الان می‌توان این فرهنگ را به کمک رسانه‌ها ترویج داد.

عصر چهارشنبه همزمان با روز قلم فرصتی دست داد دعوت مدیر دغدغه‌مند موزه منطقه خلیج فارس را لبیک گفته و راهی این موزه مدرن شویم تا برای بار دوم در گالری‌های جذاب و کم‌نظیر آن با همراهی دوستان رسانه‌ای گشت و گذاری داشته باشیم و اطلاعات تاریخی خود را از خلیج فارس و جنوب با شنیدن توضیحات جامع گالیا حق‌پرست، مدیر موزه منطقه‌ای خلیج فارس و مجتبی محمدی، کارشناس موزه که دانش‌آموخته رشته تاریخ در مقطع دکتری است، به‌روزرسانی کنیم.

مدیر موزه منطقه‌ای خلیج فارس در حاشیه بازدید اهالی رسانه به خبرنگار بامداد جنوب گفت: این موزه در کنسول‌گری بریتانیا با مساحتی بالغ بر 3200 متر مربع در دو طبقه راه‌اندازی شده است. این بنای تاریخی بر اساس معماری دوره قاجاریه ساخته شده و 166 سال قدمت دارد. 

گالیا حق‌پرست در ادامه با بیان اینکه موزه منطقه‌ای خلیج فارس به‌عنوان بزرگ‌ترین موزه منطقه جنوب کشور شناخته می‌شود، افزود: این موزه دارای 13 گالری است که با جای دادن مواد فرهنگی و اشیای تاریخی جمع‌آوری شده از سه استان بوشهر، هرمزگان و خوزستان، تاریخ جنوب و خلیج استراتژیک فارس و بنادر باستانی آن را در عهد باستان و دوره‌های مختلف تاریخی برای مخاطبان خود روایت می‌کند.

به گفته وی، در اتاق ورودی موزه منطقه‌ای خلیج فارس، ماکتی از خورشید و دریا طراحی و جانمایی شده‌است تا نام قدیم بوشهر در دوره باستان که «لیان» بوده، در ذهن بازدیدکنندگان تداعی شود. در این قسمت همچنین اطلاعاتی در مورد خلیج‌فارس شامل مساحت و عمق، جزایر و بنادر و نقش آن در طول تاریخ  به مخاطبان داده می‌شود. در کنار این، درباره تاریخ بنای این موزه و سرنوشت آن تا چگونگی راه‌اندازی موزه منطقه‌ای خلیج فارس در این بنای منحصربه‌فرد توضیحاتی ارائه می‌شود.

وی با اشاره به اینکه بعد از این اتاق، نخستین گالری موزه قرار دارد که گالری زمین‌شناسی نام دارد، تصریح کرد: این گالری متشکل از یک‌سری سنگ‌ها که متعلق به دوره‌های تاریخی خاصی هستند که به‌شکل منظمی با اطلاعات دقیق زمین‌شناسی و قدمت تاریخی در این بخش چیدمان شده‌اند. همچنین در این گالری چگونگی شکل‌گیری خلیج‌فارس و فسیل‌هایی از این خلیج با قدمتی 80 میلیون سال برای مخاطبان تشریح و معرفی می‌شوند. افزون بر این، در این بخش، برخی از زیستمندان در معرض انقراض خلیج فارس مثل کوسه‌ها و لاک‌پشت و گونه‌های گیاهی این منطقه مثل انجیر معابد، مرجان‌های دریایی و حراها به همراه تصویر و ماکت معرفی می‌شوند.

حق‌پرست دومین گالری را مربوط به دوره پیش از تاریخ دانست و گفت: در این گالری تاریخ دوره ایلامیان مرور می‌شود و آثاری که متعلق به این دوره هستند، در آن به نمایش گذاشته شده‌است که شامل آثاری از روستای چهارروستایی و جم از استان بوشهر می‌شوند. در تکمیل تاریخ دوره ایلامیان در این گالری از آثار استان خوزستان نیز کمک گرفته شده است. در این بخش همچنین کتیبه‌های ایلامی از تُل پی تل و شوش به نمایش گذاشته شده که داده‌های تاریخی ارزشمندی را از تاریخ آن دوره ارائه می‌کنند.

وی سپس به راهروی بعد از این گالری اشاره و تصریح کرد: در این راهرو گلچینی از نقشه‌های قدیمی جهان از خلیج فارس تا قرن دوازدهم بر دیوار نصب شده‌اند و بقیه نقشه‌های این خلیج تاریخ‌مند هم در مانتیور ارائه شده تا بازدیدکنندکان علاقه‌مند آن‌ها را نیز ببینند. در همه این نقشه‌ها خلیج‌فارس با نام‌های «بحرالفارس» و «دریای پارس» یا «سینوس پرسیکوس» (Sinus Persicus) آورده شده‌است.

مدیر موزه منطقه‌ای خلیج فارس گالری سوم را متعلق به سه دوره تاریخی هخامنشیان، اشکانیان و سلوکیان دانست و افزود: در این بخش، نخست تاریخ دشتستان در دوره هخامنشی و کاخ‌ها و آثار این دوره مثل گوردختر که برخی می‌گویند متعلق به دختر کوروش است و برخی هم بر این باورند که قبر جد اوست، معرفی می‌شود. در این گالری همچنین به‌طور مختصر آثاری که مربوط به دوره سلوکی و اشکانی است، به همراه آثار تاریخی معرفی شده‌اند.

وی با اشاره به گالری چهارم موزه منطقه‌ای خلیج فارس توضیح داد: این گالری به تاریخ دوره ساسانیان می‌پردازد که در این گالری پایه زیرین آتشدان، ظروف و کوشک اردشیر (بنای بازمانده دوره ساسانیان در استان) و... به نمایش گذاشته‌ شده‌اند.

حق‌پرست به بخش بعدی این موزه اشاره کرد و گفت: در این بخش که «مینیاتورها» نمایش داده‌ شده‌اند، ویترینی قرار دارد که آثار مینیاتوری بسیار مهمی از تاریخ ایران و فرهنگ دریا و دریانوردی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داده شده‌است.

وی، سپس گالری بعدی را متعلق به «باستان‌شناسی زیرآب» دانست و یادآور شد: در این گالری ضمن تشریح تاریخچه‌ای از باستان‌شناسی زیر آب در ایران، آثار قدمت‌داری که از دوره باستانی تا دوره اسلامی در استان بوشهر و بیشتر در بندر باستانی سیراف در کاوش‌های باستان‌شناسی زیرآب کشف و استخراج شده، چیدمان شده است. در این گالری، سه ویترین وجود دارد که سکه‌ها را در خود جای داده‌اند. این ویترین‌ها‌ بسیار خاص هستند؛ چون مانند موزه بانک ملی مجهز به ذره‌بین هستند و وقتی که ذره‌بین را روی هر سکه قرار بدهید، شناسنامه کلی سکه‌ها از تاریخ و وزن و جنس گرفته تا تصاویر روی آن در مانتیور بالای ویترین نمایش داده می‌شود. این ویترین‌ها به‌ترتیب سکه‌های باستانی، سکه‌های دوره اسلامی و سکه‌های معاصر را به نمایش گذاشته‌اند.

وی با تاکید بر اینکه ممکن است حین بازدید کودکانی که به همراه خانواده‌هایشان به موزه آمده‌اند، خسته شوند در قسمت بعد اتاق کودک را راه‌اندازی کرده‌ایم، افزود: کودکان در این اتاق ضمن بازی می‌توانند با سفال‌ها بیشتر آشنا شوند. در کنار این اتاق، تاریخ تجارت دریایی در خلیج فارس در ویترینی به‌شکل مصور ارائه شده است.

مدیر موزه منطقه‌ای خلیج فارس ادامه داد: بقیه گالری‌های موزه در طبقه دوم قرار گرفته است که نخستین گالری این طبقه که در حقیقت گالری ششم موزه به‌شمار می‌رود؛ گالری «تاریخ پزشکی بوشهر» است. در این گالری، گیاهان دارویی این منطقه به همراه وسایل پزشکی که از سوی پزشکان و خانواده‌های آن‌ها مثل دکتر ایرج نبی‌پور و سیدمحمد ریاضی اهدا شده‌اند، نمایش داده شده است.

حق‌پرست، هفتمین گالری این موزه را «گالری دوره صفویه» معرفی کرد و افزود: در این بخش، از 235 سال حکومت صفویه، ما اتفاقات مهمی را که در این دوره افتاده، گلچین و ارائه کرده‌ایم؛ از گرفتن هرمز تا اخراج پرتغالی‌ها از این تنگه تا اتفاقات بعد از آن.

به گفته وی، در گالری بعد با گذر از دوره‌های افشاریه و زندیه، به دوره قاجاریه پرداخته شده‌است که عهد رونق بندر بوشهر به شمار می‌رود ولی ما در این گالری، مقاومت این بندر را در برابر استعمار به نمایش گذاشته‌ایم. در این گالری پرتره‌هایی از جنگ احمدخان و باقرخان و مقاومت رئیسعلی و حامیان این مبارزین در مقابل انگلیسی‌ها به تصویر کشیده‌شده است.

مدیر موزه منطقه‌ای خلیج فارس سپس به قسمت بعدی آن اشاره کرد و گفت: در این قسمت اتاقی تعبیه شده که مجهز به تلویزیون است و فیلم خلیج فارس در آن نمایش داده می‌شود که در حقیقت این اتاق هم یک استراحتگاه محسوب می‌شود و هم یک سینمای کوچک برای معرفی خلیج زیبای فارس است.

حق‌پرست، گالری «پست و تلگراف» را گالری دیگری از موزه در طبقه دوم معرفی و تصریح کرد: در این گالری تاریخچه تاسیس پست و تلگراف در بوشهر به نمایش گذاشته شده است و افزون بر این، تمبرهایی از سال 1328 تا 1397 که همه مربوط به خلیج فارس می‌شوند، در این بخش ارائه شده‌است. در این گالری، همچنین چگونگی تشکیل تلگرافخانه، پست هوایی و ساختمان تلگرافخانه بوشهر تشریح شده است.

وی با بیان اینکه بعد از این گالری، به بخش «مردم‌شناسی» می‌رسیم، خاطرنشان کرد: این گالری تصویرمحور است و ما در این بخش از گذاشتن اشیاء یا ماکت پرهیز کرده‌ایم. در این گالری به ابعاد مختلف زیست مردمان جنوب از پوشش مردمان ساکن کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج فارس گرفته تا حناگذاشتن، صنایع دستی، رنگ و نژاد و آیین‌ها و معضل آب پرداخته شده‌است.

مدیر موزه منطقه‌ای خلیج فارس با بیان اینکه در گالری بعد با «صنعت نفت» مواجه می‌شویم، یادآور شد: دالکی اولین شهر ایران است که برای رسیدن به نفت در آن کاوش می‌شد تا این کاوش‌ها نهایتا در مسجد سلیمان نتیجه می‌دهد. گالری صنعت نفت از این نظر دارای اهمیت است که اولین کاوش نفت در استان ما و در نزدیکی خلیج فارس صورت گرفته است. در این بخش سه اثر مولاژ که محصول فراورده‌های نفتی و از جنس قیر هستند، به نمایش گذاشته شده‌اند.

حق‌پرست، سیزدهمین و آخرین گالری این موزه منحصربه‌فرد را گالری «موسیقی» معرفی کرد و گفت: در این گالری، سازهای رایج در منطقه خلیج فارس؛ یعنی هرمزگان، بوشهر و خوزستان جمع‌آوری شده و در این غرفه به نمایش گذاشته‌ شده‌اند. همه این سازها مجهز به کیو آر کد هستند و با اسکن هر کدام از این کیو آرکدها می‌توانید صدای ساز مربوط را بشنوید.

مدیر موزه منطقه‌ای خلیج فارس یادآور شد: همه قسمت‌های این موزه مجهز به دستگاه‌ها تاچ و مانیتور هستند که خود بازدیدکننده می‌تواند اطلاعات را بدون نیاز راهنمای موزه از این دستگاه‌ها استخراج کند.

حق‌پرست با اشاره به اینکه در کنار اشیاء تاریخی که از سه استان هرمزگان، بوشهر و خوزستان به نمایش گذاشته، یک اثر از استان سیستان و بلوچستان نیز در این موزه وجود دارد که ساز «قیچک» است، افزود: این موزه فراستانی صرفا شیءمحور نیست، بلکه محتوامحور است و اطلاعات لازم و جامع را هم در مانتیور و هم در فضای موزه ارائه کرده است.