بامدادجنوب- سیدعلی موسوی: هفته گذشته مانند تمامی عملیات پیشین یک فروند سوخوی24 متعلق به نیروی هوایی روسیه برای انجام عملیاتی علیه ترکمانهای ساکن درکوههای یکی از استانهای شمالی سوریه وارد نوار مرزی بین سوریه و ترکیه شد، عملیات در حال انجام بود که ناگهان دو فروند جنگنده اف-16 یک موشک هوا به هوا را با هدف ساقط نکردن جنگنده روسی شلیک کردند. این آغاز بحرانی بود که برای ترکیه بیش از آنچه تصور میکرد دردسرساز شد.
مقامات ترکیه گفته بودند که این جنگنده حریم هواییشان را نقض کرده بود و پس از 10 بار هشدار در طول پنج دقیقه، براساس قوانین بینالمللی آن را سرنگون کردند. از سوی دیگر مقامات روسیه معتقدند که این جنگنده در حالی که در حال انجام عملیات علیه تروریستها در منطقهای نزدیک به مرز سوریه و ترکیه در منطقه لاذقیه سوریه بوده، مورد اصابت موشک هوا به هوا قرار گرفته است. روسها میگویند جنگندهشان در خاک سوریه مورد اصابت موشک قرار گرفته است و لاشه هواپیما و تصاویر و نقشههایی هم که از حادثه منتشر شده است ثابت میکند که جنگنده روسی در خاک سوریه مورد اصابت قرار گرفته است. در عین حال آنگونه که نقشهها نشان میدهند جنگنده روسی بهمدت یک دقیقه از حریم هوایی ترکیه عبور کرده است. درباره سرنوشت دو خلبان این جنگنده اطلاعات متناقضی در ساعات اولیه منتشر میشد، از کشته شدن هر دو خلبان و یا زنده ماندن و اسیر شدن آنها.
اما پس از آنکه تصاویری از یکی از خلبانان منتشر شد، مشخص شد که یکی از آنها به دست شبه نظامیان ترکمان مورد حمایت ترکیه، کشته شده است. در حالی که سرنوشت خلبان دیگر مشخص نبود و گزارشهای ضد و نقیضی از وضعیت وی منتشر میشد، منابع روسی و ارتش سوریه اعلام کردند که در طی عملیاتی این خلبان آزاد شده و در اختیار نیروهای روس است. براساس اعلام وزارت دفاع روسیه در حین این عملیات یکی از نظامیان روس کشته شده است.
روسها آرام آرام سیاست خود را پیش میبرند
ولادیمیر پوتین در ضمن دیدارش با عبدالله پادشاه اردن به این حادثه واکنش نشان داد. پوتین در سخنانی اعلام کرد این حادثه خنجری از پشت از سوی همدستان تروریستها بوده است و تبعات جدی و منفی بر روابط روسیه و ترکیه خواهد داشت. پوتین در این باره گفت: در هر صورتی که حساب کنید، هواپیما و خلبانان ما هیچگونه تهدیدی برای جمهوری ترکیه نبودند. این واضح است.
سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه هم پس از این حمله سفر از پیش تعیین شدهاش به ترکیه را که قرار بود روز چهارشنبه صورت بگیرد، لغو کرد. لاوروف از اتباع روسی خواسته است تا از سفر به ترکیه خودداری کنند و اعلام کرده خطر تروریسم در ترکیه کمتر از مصر نیست. همچنین پس از احضار وابسته نظامی ترکیه در روسیه، کلیه همکاریهای نظامی میان دو کشور قطع شد. رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه هم در واکنش به این حادثه گفت که کشورش از حریم هواییاش دفاع کرده است. احمد داوود اوغلو، نخستوزیر ترکیه هم در سخنانی اعلام کرد که کشورش تمایل دارد تا تمام جهان بدانند که از مردم و امنیت مرزهایش به هر روشی دفاع خواهد کرد. مقامات ترک در همان لحظات اولیه موضوع را به اطلاع ناتو و شورای امنیت سازمان ملل رساندند و از ناتو درخواست کردند تا در این رابطه جلسه اضطراری تشکیل دهد. اردوغان در این رابطه به روسیه هشدار داده بود که در صورت حمله به ترکیه، با واکنش ناتو روبهرو خواهد شد. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو هم پس از گفتوگوی تلفنی با داوود اوغلو اعلام کرد که ناتو از این کشور در برابر واکنشهای احتمالی روسیه دفاع خواهد کرد.
براساس قوانین ناتو، اگر یکی از اعضا مورد حمله قرار بگیرد، همانند این است که حمله به 28 عضو این سازمان صورت گرفته باشد و بقیه اعضا از این کشور حمایت خواهند کرد. مقامات امریکا، آلمان، بریتانیا و فرانسه هم از روسیه و ترکیه درخواست کردند تا به خویشتنداری بپردازند. باراک اوباما رئیسجمهور امریکا در جریان کنفرانس خبری با فرانسوا اولاند، رئیسجمهور فرانسه گفت: ترکیه همانند هر کشوری حق دفاع از خودش را دارد اما این بسیار مهم است که روسها و ترکها با یکدیگر صحبت کنند و از این موضوع اطمینان حاصل کنند که این اختلاف باعث بالا گرفتن تنشها نشود.
اوباما درباره نقض حریم هوایی ترکیه از طرف هواپیمای روسی گفت: ما هنوز اطلاعات کاملی در این رابطه نداریم.
اولاند هم در این رابطه گفت: ما باید از هرگونه برخورد نظامی جلوگیری کنیم. چون اقدامی بسیار مضر خواهد بود. تنها راه حل، مبارزه با تروریستها و داعش است.
تُرکها هراسناک از انتقام کرملین
در حالی که بحثها بر سر واکنش روسها به این حمله ادامه دارد، فضا میان دو کشور بسیار تنشآمیز است و دلیل درخواست جلسه اضطراری ناتو از سوی ترکیه نشاندهنده هراس مقامات ترکیه از واکنش سخت روسیه است. پوتین تنها به گفتن اینکه این اقدام تبعات جدی و منفی برای ترکیه خواهد داشت و بدون مجازات باقی نخواهد ماند، بسنده کرد و هنوز واکنش عملی از سوی این کشور صورت نگرفته است. اولین اقدامی که از سوی روسیه صورت گرفت، اعلام خبر استقرار سامانه دفاع موشکی پیشرفته اس-400 در پایگاه روسیه در سوریه است. با توجه به قرائن موجود و هزینههای بالای سیاسی و اقتصادی مداخله نظامی، بعید است که وضعیت دو کشور بهسوی جنگ پیش برود. داوود اوغلو هم برای کاهش تنشها اعلام کرده است: «روسیه کشور دوست و همسایه ماست و روابط ما قربانی اینگونه سوء ارتباطات نخواهد شد.» لاوروف هم در سخنانی گفت: ما قصد جنگ با ترکیه نداریم. دید ما نسبت به مردم ترکیه تغییر نکرده است. ما فقط سوالاتی درباره رهبری ترکیه داریم.»
همچنین وزارت خارجه ترکیه از احتمال دیدار وزرای خارجه دو کشور برای بررسی این حادثه خبر داده است. یکی از مهمترین تبعات این حمله درخواست وزارت خارجه روسیه از اتباع این کشور برای سفر نکردن به ترکیه است. این درحالی است که گردشگران روسی سهم عمدهای از صنعت توریسم ترکیه را تشکیل میدهند. برخی از تحلیلگران روسی خواستار این شدهاند که کلیه پروازها بهسمت ترکیه لغو شوند و اتباع روسی از این کشور خارج شوند، همانند اقدامی که در مصر صورت گرفت. بدیهی است چنین تصمیمی میتواند منجر به ضرر اقتصادی ترکها از سفر نکردن روسها به این کشور شود. یکی دیگر از اهرمهای فشار روسیه به ترکیه بحث صادرات گاز به این کشور است.
در حالی که بحثهایی مبنی بر قطع صادرات گاز به ترکیه صورت گرفته بود، آناتولی یانوفسکی، معاون وزیر انرژی روسیه به خبرگزاری تاس گفته است، صادرات گاز به ترکیه بدون هیچ مشکلی و براساس قراردادی که وجود دارد ادامه خواهد یافت. سال گذشته ترکیه قراردادی به مبلغ 5/6 میلیارد دلار برای خرید گاز با سوریه منعقد کرد که موجب شد این کشور تبدیل به بزرگترین وارد کننده گاز طبیعی از روسیه شود. به دلیل همین منافع اقتصادی است که روسیه اعلام کرده صادرات گاز را ادامه می دهد. همچنین روسیه میتواند از این حادثه بهعنوان اهرم فشاری به ترکیه مبنی بر حمایت از تروریستها و مطرح کردن این مساله در شورای امنیت استفاده کند. در مقابل ترکیه هم با این اقدام بهدنبال اهدافی بوده است. اندرو بوون از نشنال اینترست معتقد است اردوغان که در گذشته بهخاطر حمایت نکردن از جمعیت ترکمانهای عراق مورد انتقاد قرار گرفته بود، حالا با این اقدام میتواند مدعی شود که از این اقلیت در سوریه حمایت کرده است. سقوط جنگنده روسی در منطقه تحت کنترل ترکمانها صورت گرفته است.
درخواست رئیسجمهور ترکیه برای تشکیل نشست اضطراری ناتو در بروکسل، فرصتی به ترکیه میدهد تا این کشور حمایت نظامی و سیاسی بیشتری در مرزهایش از سوی ناتو کسب کند. اردوغان همچنین بهدنبال افزایش استقرار موشکهای پاتریوت امریکا در مرزهای ترکیه است. ترکیه همچنین بهدنبال این است تا به شرکایش در ناتو نشان دهد که به جای همکاری با روسیه و ایران پس از حملات پاریس با ترکیه همکاری نزدیک داشته باشند. در همین رابطه دیدار اخیر اولاند با اوباما و دیدار آتی وی با پوتین در مسکو نشانه پیچیده شدن اوضاع برای فرانسه در جهت مبارزه با داعش و واکنش به حملات پاریس است. در عین حال هزینهای که ترکیه در این حمله داده است و عدهای از آن تیر به خودی یاد میکنند، به محاق رفتن طرح این کشور مبنی بر ایجاد مناطق امن و پرواز ممنوع در سوریه است. با این اتفاق روسیه زیر بار این طرح نخواهد رفت. در حالی که به نظر میرسد چشمانداز جنگ میان دو کشور در حال افول است، باید منتظر ماند و دید که در روزهای آینده چه اقداماتی از سوی روسیه برای انتقام گرفتن از ترکیه صورت خواهد گرفت.