بامدادجنوب- سیدعلی موسوی: روزی که بحران سوریه آغاز شد هیچکس گمان نمی‌کرد اوضاع به گونه‌ای پیش رود که قدرت‌های منطقه‌ای و در پس آن قدرت‌های جهانی تا حد برخورد نظامی پیش روند، ولی اکنون و با توجه به بحران‌های پیش آمده دور از ذهن نیست اگر کشورهای قدرتمند برای رسیدن به منافع خود مجبور به پذیرش هزینه‌های یک برخورد نظامی شدید شوند.

در این میان تحولات خاورمیانه همچنان به سوی پیچیده‌تر شدن پیش می‌رود و هیچ افق روشنی برای آن قابل تصور نیست.

روسیه با افزایش توان نظامی خویش در سوریه برای مبارزه با داعش مصمم‌تر از گذشته شده است. نیروی هوایی این کشور با اضافه شدن بمب افکن‌های روسی و افزایش هواپیماهای جنگی هجومی و پایگاه‌های هوایی، قدرتی دو چندان در سوریه پیدا کرده و این امر گویای آن است که مسکو خود را برای همه سناریوهای احتمالی در سوریه آماده کرده است. یکی از این سناریوها احتمال کلید خوردن تجزیه عملی این کشور از سوی قدرت‌های دیگر منطقه‌ای و بین‌المللی است. دیگری احتمال دخالت نیروهای ناتو و آمریکا پس از حادثه عمدی سقوط هواپیمای روسی در خاک سوریه به دست نیروی هوایی ترکیه است. از احتمالات دیگر افزایش توان نظامی مجموعه‌های مسلح ضد نظام سوریه است که ممکن است درصدد برهم زدن طرح‌های روسیه در سوریه باشند. 

روسیه بدون توجه به مواضع سیاسی دولت ترکیه، تمام کاروان‌هایی را که به سوی ترکیه از سوریه و از ترکیه به سوی سوریه می‌آیند هدف قرار می‌دهد و همین امر باعث شده، خلل بزرگی در انتقال نفت داعش و کسب درآمدهای میلیونی ایجاد شود. از سویی دیگر مواضع مجموعه‌های مسلح وابسته به ترکیه در شمال لاذقیه همچنان هدف حملات نیروی هوایی سوریه و روسیه است، امری که در نزدیکی مرزهای شمالی سوریه با ترکیه رخ می‌دهد. این امر نشان می‌دهد عزم روسیه برای رویارویی با مجموعه‌های مسلح وابسته به ترکیه دو چندان شده است. روسیه از همه طرف‌های بین‌المللی و از جمله فرانسه خواسته است هرگونه اقدام نظامی علیه داعش در سوریه با دولت و ارتش سوریه از قبل هماهنگ شود.

پیمان ناتو پس از مانور نظامی دریایی و هوایی در منطقه مدیترانه مدعی است که سقوط هواپیمای روسی در آسمان سوریه اقدامی تدافعی از سوی ترکیه به‌عنوان یکی از اعضای پیمان ناتو بوده است و آن را امری مشروع شمرده است. روشن است که پیمان ناتو همچنان از مواضع ترکیه در برابر روسیه حمایت می‌کند و این کشور اکنون به مثابه پیشانی پیمان ناتو در تحولات سوریه در آمده است. ناتو در همین راستا اقدام به تقویت بنیه دفاعی و هجومی خود در منطقه خاورمیانه کرده است و معتقد است نمی‌تواند در برابر اقدامات روسیه در سوریه و خاورمیانه بی‌تفاوت بماند. با این حال هنوز ناتو هیچ تصمیم رسمی در قبال هرگونه اقدامی علیه داعش در سوریه و عراق نگرفته است، بهانه‌ای که می‌تواند با هدف تغییر موازنه‌های نظامی و امنیتی در سوریه و خاورمیانه تلقی شود.

 از روز اول سقوط موصل، ارتش ترکیه متهم اصلی هماهنگی‌های پشت پرده آن به شمار می‌رفت. برخی منابع مطلع در آن زمان تاکید کردند که پیگیری‌های اتصالات الکترونیکی و رصد مکالمات سران تروریستی داعش در آستانه سقوط موصل و روند وصول امکانات لجستیکی به داعش و نیز هماهنگی‌های به عمل آمده بین سران شبه نظامی بعثی با داعشی‌ها همه و همه گویای آن بوده که طرح اصلی سقوط موصل در ترکیه ریخته شده است. آزادی سریع دیپلمات‌ها و کارمندان کنسولگری ترکیه در موصل از سوی داعش بیش از پیش هماهنگی‌های موجود بین داعش و ترکیه را نشان داد. از آن روز به بعد حرکت کاروان‌های حامل نفت عراق و سوریه به سوی مرزهای ترکیه نظم و سازماندهی پیدا کرد و حمایت لجستیک از داعش در قالب ارسال کمک‌های نظامی و لجستیک از ترکیه بیشتر هویدا شد که آخرین آن رسوایی انتقال هزاران ماشین صفر کیلومتر ژاپنی شاسی بلند از ترکیه، سوریه و سپس عراق بوده است که بیشتر آنها در استان‌های رقه و دیرالزور سوریه استقرار یافتند. سرنگونی هواپیمای سوخوی روسی در سوریه توسط اف 16های ترکیه روابط این کشور با روسیه را تار و مار کرد و اسناد دخالت ترکیه در سوریه و کمک‌های نظامی، مالی و لجستیکی به جیش الفتح و نیروهای داعش از سوی دولت روسیه افشا شد. 

اما این امور با توجه به حمایت آمریکا و ناتو و نیز دولت سعودی از ترکیه باعث بازنگری ترکیه در سیاست‌هایش نشد و ضمن انکار همه اتهامات وارد شده که برخی از آنها روشن‌تر از نور خورشید بودند، همچنان بر سیاست‌های خطرناکش در سوریه و عراق اصرار می‌ورزد که آخرین آن انتقال نیروها و تانک‌هایش در داخل عراق در استان نینوا و به شکل خاص در محدوده جغرافیایی شهر موصل عراق بود. ترکیه همچنان امیدوار است، منطقه‌ای امن در داخل سوریه با کمک نظامی، تسلیحاتی و سیاسی پادشاهی سعودی عملی کند اما در سایه حضور نیروهای روسی در سوریه این اقدام به مثابه رویارویی مستقیم بین ارتش روسیه و ارتش ترکیه خواهد بود. اکنون که کاروان‌های حامل نفت عراق و سوریه به سوی ترکیه به دلیل بمباران هوایی روسیه با کندی مواجه شده است و انتقال کمک از داخل ترکیه به سوی مجموعه‌های مسلح در داخل خاک سوریه با دشواری‌های بیشتری روبه‌رو می‌شود، نگاه‌ها به مرزهای مشترک سوریه و ترکیه است که آیا تونل‌های احتمالی، بین دو کشور، می‌تواند همچنان گذرگاهی امن برای انتقال کمک‌های تسلیحاتی به این مجموعه‌ تروریستی مسلح فراهم کند؟ تجربه ایجاد تونل‌ها در بین غوطه شرقی و دمشق، بین نقاط مختلف حلب که نقش مواصلاتی با حلب شمالی را دارد و نیز ایجاد این دسته از تونل‌ها در ادلب، حمص، القصیر،زبدانی و دیگر نقاط سوریه از جمله مرزهای مشترک بین لبنان و سوریه و نیز مرزهای مشترک عراق و سوریه این احتمال را قوت بخشیده که عین همین تونل‌ها در مرزهای مشترک بین ترکیه و سوریه نیز وجود دارد و به‌عنوان گذرگاه‌های امن و به دور از چشم ماهواره‌های جاسوسی همچنان در انتقال امکانات نظامی و غیر نظامی فعال ‌باشند. ترکیه پس از گذشت حدود چهار سال از تحولات سوریه اکنون از نقش حامی مجموعه‌های مسلح ضد نظام سوریه به بانک هدف در تحولات خاورمیانه تبدیل شده و امنیت ملی خویش را با خطرات بی‌شماری مواجه ساخته است.

 این در حالی است که همه کارشناسان نظامی و امنیتی معتقدند اگر مرز ترکیه به روی داعش و دیگر گروه‌های تروریستی بسته شود سیطره بر داعش حرف و حدیث چند هفته‌ای خواهد بود. رسوایی کمک به داعش از طریق ترکیه آنقدر عیان و اشکار است که حتی امریکایی‌ها در طول هفته‌های اخیر با مشخص کردن مرزهای تردد داعش، از آنکارا خواسته‌اند حدود صد کیلومتر مرز خود با سوریه را به شکل مستحکمی مسدود کند تا ضمن رد اتهامات از ترکیه امکان حمایت لجستیک از داعش نیز از بین برود.

همه این تحولات نشان می‌دهد امید داشتن به دستیابی به راه‌حلی سیاسی در سوریه در سایه مذاکرات وین بسیار سخت شده است. دیدگاه‌ها برای راه‌حل‌ها بسیار دورتر از آن چیزی است که در آستانه کنفرانس وین انتظار می‌رفت. از سویی دیگر در سایه تثبیت مواضع روسیه نوعی جنگ سرد بر فراز خاورمیانه در حال شکل گیری است که سرنوشت سوریه را به آن گره می‌زند، موضوعی که به خودی خود باعث پیچیده‌تر شدن و نامعلوم بودن آینده خاورمیانه شده است. حضور رسمی نظامی آلمان و انگلیس یکی از مصادیق بارز چنین وضعیتی است. اما قدر مسلم همه این تحولات آن است که این میدان نبردهای نظامی در سوریه است که آینده سیاسی‌اش را تعیین می‌کند. در این جا همه طرف‌ها اکنون متفق‌القول شده‌اند که باید داعش را با راهکار نظامی ریشه‌کن کرد و چنین طرحی به معنای ادامه عملیات گسترده نظامی در خاک سوریه از سوی نیروهایی است که در دیدگاه‌های سیاسی هیچ اتفاق نظر مشترکی در قبال آینده سوریه ندارند.