بامدادجنوب- سیدعلی موسوی: شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین نخستین مقام بلند پایه خارجی است که پس از اجرای برجام به ایران سفر کرد و این مساله در حالی است که این کشور یکی از اعضای گروه 1+5 بود که نگاه مثبتی به روند مذاکرات داشته است و در عین حال طی دوران تحریم، این کشور شریک اصلی تجاری ایران به حساب می‌آمد.

با این حال تحولات پس از برجام و اجرای آن، چین را به عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی، بر آن واداشت که برای نگه داشتن سهم خود در منطقه خاورمیانه، با مقامات عربستان، ایران و مصر دیدار کند. کشورهایی که علاوه بر قدرت‌های ژئوپولوتیکی دارای ظرفیت‌های اقتصادی هستند که چین سعی دارد، با برقراری روابط عمیق با آنها و همچنین تشویق برای ثبات و امنیت در منطقه خاورمیانه، بتواند گوی سبقت را از رقبای غربی برباید.
چین بازیگر کلیدی در ژئواکونومی خاورمیانه و بسیاری از مناطق جهان است و در عین حال این کشور شریک اول تجاری حدود 130 کشور بوده، حدود هزار و 250 میلیارد دلار اوراق قرضه امریکا را خریداری کرده و همچین 600 میلیارد دلار روابط تجاری میان چین و اتحادیه اروپا وجود دارد. بنابراین این کشور به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان در حال تبدیل شدن به بازیگر اصلی ژئواکونومی در بسیاری از مناطق از جمله خاورمیانه است.

حضور چین در خاورمیانه عمدتا از زاویه انرژی، تجارت و سرمایه‌گذاری بوده و اهداف اقتصادی این کشور بر این اساس مفهوم‌بندی شده است. در وضعیت فعلی، چین شریک اول تجاری اغلب کشورهای منطقه است. این کشور بزرگ‌ترین شریک تجاری امارات متحده عربی بوده و بیشترین همکاری‌ها در حوزه جاده ابریشم میان این دو کشور صورت می‌گیرد. چین از جمله کشورهایی است که وارد گفت‌وگوهای جدی برای انعقاد معاهده تجارت آزاد با شورای همکاری خلیج فارس شده است. همچنین حدود 50 درصد کل واردات نفت چین از منطقه خلیج فارس تامین می‌شود. عربستان با 16 درصد و ایران، عراق، کویت و دیگران هر یک بین 9 تا 5 درصد، نفت مورد نیاز چین را تامین می‌کنند. از این رو چین بازیگر اصلی ژئواکونومی خلیج فارس است اما اینکه چین در ژئوپولتیک خاورمیانه هم نقش مهمی دارد، چندان با واقعیات همخوانی ندارد.

در همین حال به نظر می‌رسد در بخش‌ها و لایه‌هایی از چین، این نگرانی وجود دارد که مبادا از رقبا در کسب بازار و رابطه بهتر با ایران عقب بیفتند زیرا قدرت رقابتی چین نسبت به شرکت‌های غربی پایین است. نگرش افکار عمومی ایران نسبت به شرکت‌های چینی مثبت نبوده و قابل مقایسه با شرکت‌های غربی مثلا آلمان نیست. از طرفی اتحادیه اروپا یک بلوک بوده و به‌صورت بلوکی در اقتصاد جهانی عمل می‌کند، این امر توانمندی به اتحادیه اروپا می‌دهد، بنابراین نگرانی‌هایی در این زمینه وجود دارد اما نکته مهم، چالش زیاد روابط سیاسی ایران و اروپا است.

روابط سیاسی ایران و اروپا می‌تواند روند رو به رشد حضور کشورهای اتحادیه در اقتصاد ایران را مختل یا کُند کند، در حالی درگیری یا تعارضی میان ایران و چین وجود ندارد. ایران و چین بر سر بسیاری از مسائل در حوزه سیاست تفاهم دارند یا حداقل می‌توان گفت تعارضی میان طرفین وجود ندارد.
رئیس جمهور چین، بعد از عربستان بلافاصله به ایران نیامد بلکه به مصر رفت و سپس به ایران آمد. چین یک قدرت ژئواکونومیک بوده و چنین قدرت‌هایی نسبت به ثبات بین‌المللی در مناطق حساس هستند. به خصوص، ثبات در مناطق کلیدی جهان مانند خلیج فارس، زیرا هر نوع بی‌ثباتی می‌تواند روند نقل و انتقال کالا از این کشورها به مناطق دیگر و دریافت مواد خام از این مناطق را مختل کند. به همین دلیل ثبات در خلیج فارس یکی از اولویت‌های چین است اما این‌که چین تا چه میزان از توان میانجی‌گری میان ایران و عربستان برخوردار است خود جای بحث‌های پیچیده‌ای دارد زیرا مسائل میان ایران و عربستان بسیار پیچیده بوده و به راحتی با میانجی‌گری یک کشور حل و فصل نخواهد شد.
برخی کارشناسان می‌گو‌یند دلیل اصلی حضور چین در خاورمیانه نگرانی این کشور از سیاست‌های ایالات متحده در خاور دور است و از این روز پکن می‌کوشد با حضور در خاورمیانه دیوار حائلی با امریکا از شرق به خاورمیانه منتقل کند تا حاشیه امن بیشتری پیدا کند.

شواهدی برای تائید این گزاره در سیاست خارجی چین وجود ندارد، شواهدی که منطبق بر مباحث علمی روابط بین‌الملل باشد. این بحث بیشتر در ایران مطرح است. زمانی که یک کشور بخواهد مرزهای امنیتی خود را گسترش دهد، اولویت‌های ژئوپولتیک و نظامی را در آن منطقه خاص دنبال می‌کند. یعنی باید به سمت نقش‌آفرینی در کنترل تسلیحات، حضور نظامی، حمایت نظامی از ائتلاف‌ها و امثال آن حرکت کند که در مورد روسیه چنین رفتارهایی مشاهده می‌شود اما چنین رفتارهایی در مورد چین قابل مشاهده نیست. این‌که رئیس جمهور چین پس از عربستان به مصر و سپس به ایران آمده، بیانگر آن است که چین نمی‌خواهد از هیچ کدام کشورها با توجه به درگیری‌هایی که میان آنها در خاورمیانه وجود دارد، جانبداری کند. معتقدم تا آینده‌ای قابل پیش‌بینی اولویت چین گسترش حضور و نفوذ در ژئواکونومی خاورمیانه و تداوم حاشیه‌نشینی در ژئوپولتیک پرریسک این منطقه خواهد بود.