چند روز پیش در یکی از گروه‌های اجتماعی پیامی به‌دستم رسید که در نوع خود جالب بود، پیامی که نشان می‌داد چرا ما عقب ماندیم و غربی‌ها پیشرفت کرده‌اند. در این پیام به‌نقل از یک شهروند سوئیسی خطاب به یکی از شهروندان آسیایی آمده بود که کشور شما به‌هیچ عنوان به ما نخواهد رسید، چرا که شما کتاب نمی‌خوانید! این پیام که همین چهار روز پیش به دستم رسید، باعث شد تا به عنوان یک درس خوانده تاریخ به دو مساله فکر کنم، نخست آنکه آخرین کتابی که خودم خوانده‌ام، کی بوده و نکته دوم آنکه این حرف شهروند سوئیسی تا چه اندازه درست بوده است.
برای پاسخ، سوال دوم را اول پاسخ می‌دهم. برای رسیدن به درک دست شهروند سوئیسی کافی‌است نگاهی به تاریخ کشورمان داشته باشیم، اواخر دوره ساسانی و پنج قرن ابتدایی حضور اسلام در جهان پیرامونی ما، به‌خصوص سرزمین‌های موسوم به ایران تاریخی و ایران فرهنگی. در اواخر دوره ساسانی و پس از نبردهای شاپور دوم ساسانی با رمی‌ها، نخستین جرقه‌های تفکر در ایران زده شد که در دوره انوشیروان با تاسیس دانشگاه گندی‌شاپور به اوج خود رسید. اما نظام طبقاتی حاکم بر ساختار ایران مهمترین مانع در توسعه علم در کشور ما شد که این مانع پس از ورود اعراب مسلمان به ایران برداشته شد، و علم‌آموزی به یک سنت حسنه تبدیل شد.
در این دوره که همزمان با دوره عباسیان و ورود قدرتمند دیوانسالاران ایرانی به ساختار حکومتی خلفای عباسی است، دارالحکمه‌هایی تاسیس شد که در آن مهمترین و بهترین نوشته‌های جهان آن روز به عربی ترجمه و در اختیار پژوهشگران قرار گرفت. این نقطه عزیمت در حوزه تفکر ایرانی – اسلامی در یک سده بعد با ظهور خوارزمی، فارابی، ابن‌سینا، بیرونی، خیام و بسیاری از چهره‌های موثر در حوزه علم و تفکر، گام بلندی برداشت. کافی است به کتابخانه‌هایی که در این چند قرن در گوشه‌کنار ایران فرهنگی تاسیس شد، نگاهی بیندازید تا متوجه این مساله شوید. درگیری میان اشاعره و معتزله که با غلبه اولی بر دومی و به‌عبارت دیگر غلبه جهل بر عقل همراه بود، عملاً مسیر تفکر در شرق بسته شد و در دوران جنگ‌های صلیبی همه داشته‌های ما به کشورهای اروپایی منتقل شد.
در حالی که ما درگیر مشکلات و معضلات درونی خود بودیم، اروپایی‌ها کتاب‌هایی را که ما بر زمین گذاشته بودیم و به‌جایش شمشیر آخته کرده بودیم را برداشتند و صد گام از ما پیش افتادند. بنابراین این پیش افتادگی با تشویق و ترغیب برای کتابخوانی راه به جایی نخواهد برد، این عقل تعطیل شده را باید به کار انداخت تا در سایه تفکر ایرانی – اسلامی بتوانیم به روزهای اوج خود نزدیک شویم.
پاسخ سوال دوم هم آنکه بنابر موقعیت کاری، روزانه ده‌ها مقاله را مطالعه می‌کنم و بخش‌های متفاوتی از کتاب‌ها را می‌خوانم، اما هنوز خودم موفق به خواندن کامل یک کتاب در چند ماه اخیر نشده‌ام. در پایان هم جا دارد از تلاش‌های بانوی فرهنگ استان برای ارتقای جایگاه کتاب تشکر کنم که روز گذشته لوح تقدیر خود را از دست معاونت محترم ریاست‌جمهوری دریافت کردند و همین‌جا هم از اهالی خوب روستای چهارروستایی که افتخاری برای استان کسب کردند، تقدیر و تشکر کنم و برایشان آرزوی یک عید پر از کتاب خوب کنم.
