بامدادجنوب- سیدعلی موسوی:
در سال‌های اخیر آنچه که بیش از هر چیزی اهتمام مسوولان و فرماندهان عراقی را به خود اختصاص داده جنگ با تروریسم و نماد آن داعش بوده است اما امروز با به شماره افتادن نفس‌های داعش در عراق نگرانی‌های دیگری نمود پیدا کرده است؛ نگرانی‌هایی که کم از حضور داعش نیست و خبر از درگیری‌هایی احتمالی بین خود عراقی‌ها می‌دهد.
به گزارش واشنگتن پست، کردهای پیشمرگ در خطوط دفاعی اطراف طوزخورماتو خود را پشت کیسه‌های شنی پنهان کرده‌اند و سیم‌های خاردار در سراسر خط دفاعی متعلق به نظامیان شیعی، که ظاهرا متحد کردها در جنگ علیه داعش هستند، پدیدار شده است اما این‌که آیا اتحاد آنها در مقابل داعش دوام می‌آورد یا نه هنوز محل سوال است. همزمان با آرامش شکننده‌ای که در طوزخورماتو و اطراف آن جریان دارد، حمله به شهر موصل، مامن داعش در عراق تا پایان سال محتمل است. اگر جنگ خوب پیش برود، شکست خلیفه خودخوانده عراق دست‌کم در مناطقی که تحت اشغال و کنترل دارد ممکن خواهد بود و حالا برای این پیروزی مشکلات جدید و احتمالا درگیری‌های جدیدی وجود دارد. طی دو سال گذشته، پیشمرگ‌های کرد، نیروهای ارتش عراق، شبه نظامیان شیعه و برخی از سنی‌ها از اختلافات قدیمی خود برای مقابله با تهدیدی که با آنان مواجه شده‌اند. چشم پوشیدند اما دشمنی و نارضایتی بر سر مسائل اساسی چون شریک قدرت، زمین، پول و نفت هنوز حل نشده است.
فضای درگیری‌های فعلی، مشکلات موجود را با مناقشه‌های احتمالی و دشوارتری ترکیب می‌کند. در میان این مشکلات می‌توان به سوالاتی در این‌باره اشاره کرد که چه کسی مناطق آزاد شده از دست داعش را و چگونه اداره خواهد کرد. یزید سایق، تحلیلگر خاورمیانه در این‌باره می‌گوید: زمانی که در مقابل داعش اعلام پیروزی کنید آن موقع با مشکلاتی مواجه می‌شوید که در واقع همان سبب اولی بروز و ظهور داعش هستند. در روند عقب راندن داعش، نیروهای پیشمرگ کرد مناطقی را آزاد کردند که پیش از آن تحت کنترل دولت عراق بود و توانستند مناطق تحت کنترل دولت خود مختارشان را گسترش دهند. از آن طرف مبارزان شیعی تحت لوای حشد شعبی در مناطق شمالی عراق که عمدتا سنی‌نشین هستند در حال فعالیتند.
کردهای سوریه به همراه یگان‌های مدافع خلق به‌منظور کمک به کردهای عراق از مرزهای سوریه گذشته‌اند و مناطقی را هم با کمک پیشمرگ‌های کرد اشغال کرده‌اند. نارضایتی سنی‌ها که به شبه نظامیان داعش برای سیطره بر بخش‌های وسیعی از عراق کمک کرده بود، مورد توجه قرار نمی‌گیرد و همین خطر جدایی و شورشی را که بیشتر به ظهور داعش ختم شده بود، تشدید می‌کند. در اینجا شاهد یک میدان جنگ پیچیده و درهم هستیم که به سادگی می‌تواند پس از شکست داعش به درگیری‌های جدیدی تبدیل شود. شهر طوزخورماتو که شهری با تنوع قومی و مذهبی بسیار زیاد است تنها جایی است که سال گذشته تنش‌ها میان کردها و حشد شعبی به درگیری‌های مسلحانه تبدیل شد و بار دیگر در آوریل ماه در درگیری نیروهای کرد و شیعه 12 تن کشته شدند. این شهر اکثرا محل سکونت ترکمان‌های شیعه است اما جمعیت سنی و کرد قابل توجهی هم دارد.
از زمانی که کردها و شیعه‌ها گروه داعش را از این شهر و روستاهای اطراف آن خارج کرده‌اند، طوزخورماتو را کردها مدیریت می‌کنند اما شبه نظامیان شیعه هم قسمت‌هایی از این شهر و اکثر روستاهای اطراف را تحت کنترل دارند. در این میان اما کردها، شیعیان را تهدیدی برای این منطقه می‌دانند. فارس محمود، یکی از فرماندهان نیروهای کرد در اطراف شهر طوز خورماتو در این‌باره می‌گوید: اگر بخواهم راست بگویم بزرگ‌ترین تهدید اکنون حشد شعبی است، توافق با آنها بسیار دشوار است.
آنها وحشی هستند و هیچ توافق و اتحادی را نمی‌پذیرند بنابراین نمی‌توان به آنها اعتماد کرد. ما از دعوت آنها به اینجا و اتحاد با آنها پشیمانیم. دولت عراق و نیروهای حشد شعبی به‌شدت مورد ظن کردها هستند. مسعود بارزانی که ریاست کردها را بر عهده دارد صراحتا اعلام کرده که «مرزهای کردستان جدید در خون تعیین می‌شوند و او به هیچ وجه از مناطقی که به وسیله پیشمرگ‌ها باز پس گرفته شده دست نمی‌کشد» در واکنش به این اظهارات کریم نوری، یکی از اعضای سازمان بدر در طور خورماتو می‌گوید: این به هیچ وجه معنی نمی‌دهد. هیچ‌کس هیچ متصدی ندارد تا به کسی اجازه دهند مرزها را تغییر دهد.
دولت مرکزی عراق امیدوار است پس از شکست داعش حاکمیت خود را در مناطق تحت کنترل کردها بازیابد. سخنگوی دولت عراق در این‌باره می‌گوید: هر تغییری که از سوی فردی به سوء استفاده از شرایط موجود صورت گیرد، امری موقتی است. این مساله بر خلاف قانون اساسی است و ما آن را نمی‌پذیریم. با این تفاسیر جنگ موصل احتمالا تنها شرایط را پیچیده‌تر می‌کند. برای اولین‌بار از زمان آغاز جنگ علیه داعش، تمامی جریان‌ها شامل پیشمرگ‌های کرد، حشد شعبی و گروه کوچکی از نیروهای قبایل سنی، تعدادی از نظامیان سنی‌ها و نیروهای امریکایی علیه این گروه تروریستی در عملیات موصل شرکت می‌کنند.
با وجود این‌که اکثریت شهر موصل سنی هستند شهرهای اطراف آن از تنوع قومی و نژادی برخوردار است و هریک از آنها نسبت به شرایط پس از آزادسازی نظر خاصی دارند. سخنگوی حشد شعبی می‌گوید: عراقی‌ها امید دارند بتوانند از درگیری‌های آتی جلوگیری کنند. ما پس از داعش کارهای بسیاری برای انجام داریم که راحت‌تر از مقابله با داعش نخواهند بود اما برای مشکلات پیش‌رو جنگ آخرین گزینه‌ها است، چرا‌که ما دیگر حالمان از جنگ بهم می‌خورد.
جنگ موصل و کش‌مکش قدرت‌های منطقه‌ای
در همین حال جنگ موصل و عملیات پاکسازی آن از دست داعش عرصه کش مکش‌های نظامی و سیاسی گروه‌های مختلف سیاسی شده است. هر‌کس استراتژی خود را ارائه می‌دهد و به فکر منافع شخصی خود است. همه دعواها بر سر آینده موصل بعد از پاکسازی آن از دست داعش است. ناظران بر این اعتقاد هستند که تصمیم پاکسازی کامل موصل از دست داعش از سوی مسکو و واشنگتن و بغداد و آنکارا نهایی شده و فقط ساعت صفر برای فرا رسیدن زمان آغاز عملیات باقی مانده است.
سیاستمداران عراقی مخفی نمی‌کنند که بر سر وضعیت موجود در عراق بر سر آزادی موصل با یکدیگر اختلاف نظر دارند. عمده اختلافات بر سر ماهیت نیروهایی است که قرار است در کنار ارتش عراق در عملیات بازپس‌گیری موصل شرکت کنند. نیروهای پیشمرگ کرد و گروه‌های داوطلب مردمی یا حشد الشعبی که مورد حمایت ایران هستند تلاش می‌کنند قبل از هر کسی به موصل برسند تا سد راه رسیدن دیگر مدعیان شوند. مساله‌ای که بحث و جدل‌های بسیاری را بر سر آینده سیاسی عراق و حتی منطقه به‌دنبال داشته است.
برخی از تحلیلگران عراقی هشدار می‌دهند که بعد از آزادی موصل ممکن است درگیری دیگری میان قدرت‌های منطقه‌ای از جمله ایران و ترکیه در بگیرد. در حالی که کردها موصل را جزئی تاریخی از کردستان می‌دانند و مخفی نمی‌کنند که تمایل دارند این شهر را به منطقه خود ضمیمه کنند. مساله‌ای که می‌تواند کش مکش بر سر آینده موصل را سه‌جانبه کند.
در همین رابطه روزنامه واشنگتن پست نوشت، یزید صایغ، کارشناس مرکز کارنگی در بیروت در این‌باره می‌گوید: الآن می‌توانیم بگوییم جمعیتی وجود دارد که می توان آن را جمعیت پیروز بر داعش نامید، پیشمرگ به سمت مناطقی رفته است که قبلا دولت عراق بر آنها مسلط بود، اقلیم کردستان تلاش دارد مناطقی که حداقل 50 درصد بر آنها تسلط داشته است را پس بگیرد و از آن خود کند.
رویاپردازی کردها می‌تواند عواقب بسیاری به‌دنبال داشه باشد. اکثریت جمعیت موصل را اعراب سنی تشکیل می‌دهد و در صورت ادعای کردها بر موصل این مساله می‌تواند درگیری‌های تازه‌ای را میان سنی‌های موصل با کردها به وجود آورد. چندی پیش نیروهای پیشمرگ کرد در شهر طوزخورماتو، شمال عراق با نیروهای داوطلب مردمی درگیر شده بودند که طی آن 27 نفر کشته شدند. این در حالی است که ایران به مصلحت خود می‌داند که نیروهای داوطلب مردمی تحت حمایت آن بر شهر موصل که نزدیک به دو میلیون نفر جمعیت دارد، مسلط شوند. در حالی که ترکیه موصل را جزئی از دایره امنیتی خود در شمال عراق می‌داند و نسبت به این موضوع حساسیت دارد.
