بامدادجنوب- سیدعلی موسوی:
قرار است عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی طی هفته جاری به مصر سفر کند، سفری که گفته شده به منظور فراهم کردن ترتیبات دیدار سران ریاض و قاهره صورت می‌گیرد.
طبق اعلام منابع رسانه‌ای، الجبیر در جریان سفر به قاهره با سامح شکری، همتای مصری خود دیدار و گفت‌وگو می‌کند. دو طرف در جریان این دیدار در خصوص پرونده‌هایی که قرار است در آینده توسط ملک سلمان و عبدالفتاح السیسی مورد بحث و بررسی قرار گیرند، بحث و تبادل نظر می‌کنند. آنگونه که به‌نظر می‌رسد، مقامات سعودی در شرایط کنونی به‌دلیل مواجهه با بن‌بست در بسیاری از سیاست‌های منطقه‌ای خود، به‌شدت به حمایت‌های سیاسی دولت قاهره نیاز پیدا کرده و در صدد هستند تا سطح اختلافات میان دو طرف را به هر طریقی شده کاهش دهند. در کمتر از یک سالی که از روی کار آمدن «عبدالفتاح السیسی» به‌عنوان رئیس‌جمهور در مصر می‌گذرد، روابط میان قاهره و ریاض در عرصه های مختلف با چالش‌های جدی همراه شده است. عمده اختلافات دو طرف در عرصه سیاست خارجی ظهور و بروز پیدا کرده است. اختلافات میان عربستان سعودی و قاهره از آنجایی آغاز شد که دولت عبدالفتاح السیسی پس از به دست گرفتن زمام امور در مصر، صراحتا اعلام کرد سرنوشت بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه تنها به وسیله مردم این کشور مشخص می‌شود و دخالتهای خارجی در این زمینه بی اساس است. اتخاذ چنین موضعی از سوی رئیس‌جمهوری مصر، یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های خارجی عربستان سعودی را به چالش کشید. از همین روی، این موضع به هیچ وجه به مذاق خاندان سعودی خوش نیامد.
موضع‌گیری صریح و شفاف دولت قاهره در قبال بحران سوریه و بالاخص سرنوشت بشار اسد در حالی است که عربستان سعودی هیچگاه حاضر به پذیرش حق تعیین سرنوشت مردم سوریه نشده و همواره بر لزوم کناره‌گیری بشار اسد از قدرت در این کشور تاکید کرده است. از آنجایی که سیاست‌های دولت دمشق که یکی از سه ضلع اصلی مقاومت در منطقه محسوب می‌شود، همواره در تعارض با سیاست‌های کلان سعودیها بوده است، ریاض همواره بر لزوم به زیر کشیدن بشار اسد از قدرت با هدف ضربه وارد کردن بر پیکره محور مقاومت در منطقه تاکید کرده و همچنان نیز حاضر به دست کشیدن از موضع خود در این زمینه نیست. از سوی دیگر، دولت قاهره همواره و در مناسبت‌های مختلف بر لزوم تقویت تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای مبارزه با تروریسم به ویژه در سوریه تاکید کرده است؛ موضعی که در وهله اول نوک پیکان را به سمت سعودیها به‌عنوان اصلی‌ترین حامی گروه‌های تروریستی ـ تکفیری در سوریه، نشانه گرفت. عربستان سعودی که بسیار روی دولت قاهره در زمینه تبعیت از ریاض در زمینه تقویت تروریسم در سوریه حساب کرده بود، از شنیدن موضع مصر در این خصوص غافلگیر شده و آن را در نقطه مقابل سیاست خارجی خود در سوریه دید. از همین روی، دو طرف در شرایط کنونی دارای اختلافات گسترده‌ای در خصوص مساله مبارزه با تروریسم در سوریه هستند.
در همین راستا، دولت قاهره بارها ضمن حمایت از دخالت نظامی روسیه در سوریه برای مبارزه با گروه‌های تروریستی ـ تکفیری اعلام کرده است که عملیات نظامی روس‌ها علیه تکفیری‌ها در این کشور، ضربات مهلکی را بر پیکره آنها وارد آورده است. این در حالی است که مقامات ریاض همواره در رأس کشورهای معترض به حضور نظامی روسیه در سوریه در راستای مبارزه با تروریسم بوده‌اند. دولت قاهره همچنین با حمایت‌هایش از قطعنامه‌های مسکو درباره سوریه در شورای امنیت سازمان ملل همواره همسویی خود با روسیه و ایران در مساله سوریه را اثبات کرده است؛ اقدامی که مقامات سعودی را به‌شدت برآشفته و آنها را به‌صورت بی‌سابقه‌ای از مقامات مصری آزرده خاطر کرده است.
در همین ارتباط، چندی پیش سامح شکری، وزیر خارجه مصر به اختلاف نظر قاهره و ریاض در موضوع سوریه اشاره کرد و گفته بود: «سعودیها خواستار تغییر نظام حکومتی در سوریه هستند و مصر در این راستا حرکت نمی‌کند. دخالت روسیه در سوریه مانع از گسترش تروریسم است و ضربه‌ای به داعش به حساب می‌آید. مصر مخالف دخالت نظامی در سوریه است و از راهکار سیاسی برای بحران این کشور حمایت می کند». از همین روی، پرواضح است که سوریه به عرصه تقابل دو دیدگاه متفاوت ریاض و قاهره که یکی قائل به راهکار نظامی و دیگر معتقد به راهکار سیاسی است، تبدیل شده است. از سوی دیگر، اختلافات عمیق میان قاهره و ریاض تنها در بحران سوریه و مسائل مربوط به آن، محدود نمی‌شود. دو طرف همچنین در عرصه‌های دیگر سیاست خارجی نیز با یکدیگر اختلافات عمیق دارند؛ اختلافاتی که همچنان با گذشت قریب به چهار سال از ریاست جمهوری عبدالفتاح السیسی، همچنان به قوت خود باقی هستند. به‌عنوان نمونه دولت قاهره با وجود درخواست‌های مکرر و رایزنی‌های متعدد مقامات سعودی با آن، هیچگاه حاضر به نقش آفرینی جدی در ائتلاف سعودی علیه یمن و مشارکت در عملیات «طوفان کوبنده» در این کشور نشد. هرچند که نام مصر در این ائتلاف به‌صورت نمادین به چشم می‌خورد اما طی بیش از دو سالی که از آغاز حملات ائتلاف سعودی به یمن می‌گذرد، هیچگاه شاهد نقش آفرینی جدی مصر در این حملات نبوده‌ایم. علاوه بر این، ریاض و قاهره در خصوص تحولات کشور لیبی نیز با یکدیگر اختلافات اساسی دارند. مصر همواره خواستار برقراری صلح و ثبات لیبی به‌دلیل مجاورت با این کشور بوده است. با وجود این، بازهم اخباری مبنی بر حمایت‌های مالی و تسلیحاتی رژیم سعودی از تروریست‌های تکفیری مستقر در لیبی شنیده شده و می‌شود. سعودیها همواره از حامیان اصلی دخالتهای نظامی خارجی در لیبی بوده‌اند. این در حالی است که دولت مصر همواره تاکید کرده است که بحران لیبی راه حل نظامی ندارد و تنها از طریق تکیه بر راهکار سیاسی می‌توان به بحران‌های این کشور پایان داد.
افزون بر این، حمایت عربستان سعودی از اخوان المسلمین در مصر طی سال‌های گذشته یکی دیگر از چالش‌های موجود در روابط میان ریاض و قاهره بوده است. عربستان سعودی طی سال‌های گذشته و به‌دلیل تبعیت نکردن مصر از سیاست‌هایش در منطقه، تلاش کرده از گزینه حمایت از اخوان‌المسلمین به‌عنوان اهرم فشاری بر دولت قاهره بهره‌برداری کند. به همین دلیل دو طرف همواره در این زمینه نیز دارای اختلافات جدی با یکدیگر بوده‌اند؛ اختلافاتی که البته تا به امروز به‌صورت نهایی حل و فصل نشده است.
از سوی دیگر، دولت مصر طی این سال‌ها هیچگاه به درخواست‌های عربستان سعودی برای همراهی با ریاض در پیاده‌سازی پروژه ایران هراسی در منطقه پاسخ مثبت نداده است. دولت قاهره تاکنون حاضر به تبعیت از سیاست‌های خصمانه خاندان سعودی علیه جمهوری اسلامی ایران در منطقه نشده است. پروژه ایران‌هراسی یکی از سیاست‌های کلان عربستان سعودی در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی محسوب می‌شود که ریاض برای موفقیت آن حساب ویژه‌ای روی نقش آفرینی جدی و موثر مصر باز کرده بود. با این حال، طی سال‌های اخیر شاهد بودیم که برخلاف شیخ‌نشینان و حکام مرتجع عرب، قاهره، ریاض را در حملات لفظی، رسانه‌ای و تبلیغاتی خاندان سعودی به جمهوری اسلامی ایران، همراهی نکرده است. در هر صورت، در حال حاضر سیاست‌های جنگ افروزانه و توسعه طلبانه حکام سعودی به‌ویژه در عرصه منطقه‌ای با نوعی بن‌بست مواجه شده و ریاض تمام تلاش خود را برای خروج از این بن‌بست به کار بسته است. در عراق شاهد هستیم که با وجود حمایت‌های گسترده ریاض از تروریسم، پیشروی‌های نیروهای عراقی در نبرد با تکفیری‌ها روز به روز گسترده تر می‌شود و تروریست‌ها مناطق استراتژیک تحت کنترل خود را یکی پس از دیگری از دست می دهند. در سوریه نیز طی ماه‌های اخیر، نیروهای مقاومت ضربات سهمگینی را بر پیکره گروه های تروریستی ـ تکفیری وارد آورده و چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه نظامی دست برتر را در سوریه دارند. علاوه بر این، در یمن نیز عربستان سعودی تاکنون موفق به تحقق هیچیک از اهداف از پیش تعیین شده خود از عملیات «طوفان کوبنده» نشده است. هرچند که حملات سعودیها به یمن طی بیش از دو سال گذشته هزاران شهید و زخمی برجای گذشته و زیرساخت‌های یمن را به‌طور بی‌سابقه‌ای منهدم کرده است اما اهداف سعودیها در عرصه سیاسی از عملیات نظامی در یمن محقق نشده است. این را نیز باید اضافه کنیم که پروژه ایران‌هراسی عربستان سعودی در منطقه نیز همچون دیگر سیاست‌های خصمانه این رژیم در منطقه با درهای بسته روبه‌رو شده است.
به‌دلیل آنچه که گفته شد، پرواضح است که عربستان سعودی در شرایط کنونی بیش از پیش به حمایت‌های سیاسی کشورهای تاثیرگذار در منطقه نیازمند است. بی شک مصر در زمره کشورهایی قرار دارد که می‌تواند به سعودیها برای خروج از باتلاق‌های خودساخته در منطقه کمک شایانی کند. چالش‌های فراوانی که امروز سعودیها با آن مواجه هستند، اقتضا می‌کند تا مقامات ریاض برای پایان دادن به وضعیت کنونی، رایزنی‌های گسترده‌ای را برای جلب حمایت سیاسی کشورهای مختلف از جمله مصر کلید بزنند. از همین روی، بسیار محتمل به نظر می‌رسد که سفر قریب‌الوقوع الجبیر به مصر که در راستای فراهم آوردن ترتیبات دیدار ملک سلمان و السیسی انجام می‌شود، در این چارچوب قابل تعریف باشد.
