همه باید از پایتخت کتاب شدن بوشهر حمایت کنیم

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

«پایتخت کتاب» عنوانی است که چند هفته‌ای است به بوشهر رسیده است. عنوانی که در گستره خود می‌تواند این استان را به فرهنگ دیرینه و غنی این سرزمین پیوند دهد. شوربختانه سیطره و چیرگی زندگی مدرن و تجملاتی که بر جامعه چنگ انداخته، تفریحاتی را جایگزین برخی سنت‌ها و عادت‌های مردم جامعه کرده است که آنها را روز‌به‌روز از سنت‌ها و فرهنگی بومی و ملی خود دور و دورتر می‌سازد. یکی از حوزه‌هایی که در این رهگذر بسیار تحت شعاع قرار گرفته، حوزه کتابخوانی است. با اندکی تامل درمی‌یابید که سرانه مطالعه در دو سه دهه اخیر به‌شدت کاهش یافته و کتاب تنها در میان قشر خاصی از جامعه محبوبیت داشته و دارد، این در حالی است که عموم مردم هر روز بیشتر از قبل با کتاب احساس بیگانگی می‌کنند. بنابراین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی حوزه کتابخوانی است، برای ترویج فرهنگ کتابخوانی و رفع آسیب‌هایی که در این حوزه رشد فزاینده‌ای یافته‌اند، درصدد برآمد تا پویش تاثیرگذاری را در سطح کشور آغاز کند. بعد از شور و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در نهایت طرح پایتخت کتاب ایران را برای حفظ باارزش‌ترین میراث فرهنگی بشر انتخاب کردند، چراکه رشد روزافزون تبهکاری‌ها، فساد، بزه‌کاری و... در سطح جامعه بیانگر این حقیقت تلخ است که افراد جامعه کتاب را به فراموشی سپرده‌اند و این گنجینه تنها در کتابخانه‌ها جاخوش کرده است. البته در بی‌میلی مردم بوشهر نسبت به حوزه کتابخوانی عواملی زیادی نیز دخیل است که در این میان می‌توان به کمبود کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های تخصصی و جامع، مجهز نبودن کتابخانه‌های موجود به کتاب‌های فاخر و خوب، ضعف در زیرساخت‌های حوزه کتابخوانی و در دسترس نبودن فضای کتابخانه‌ای برای همگان و... اشاره کرد.

با وجود این، شهر بوشهر سه سال است که در طرح پایتخت کتاب ایران تلاش‌های خوبی کرده و در نهایت امسال موفق شد به‌دلیل ارائه طرح‌های نو و مبتکرانه که با فرهنگ این دیار نیز پیوند دارند، شایستگی کسب عنوان پایتخت کتاب ایران را بیابد. به‌دست آوردن این عنوان علاوه بر این‌که باعث درخشش نام بوشهر در کشور شد، مسوولیت سنگینی بر شانه اهالی این منطقه گذاشته است؛ مسوولیتی که باید به‌بهترین شکل‌ممکن از عهده انجامش برآیند. یکی از مزیت‌هایی که این طرح می‌تواند برای استان بوشهر داشته باشد، این است که از این پس نمایشگاه‌های سراسری کتاب که در این شهر برگزار می‌شود، پربارتر از پیش خواهد بود و ناشران و کتب فاخر بیشتر از پیش در آن حضور خواهند داشت. مزیت دیگر آن می‌تواند تجهیز و بازسازی و افزایش زیرساخت‌های حوزه کتابخوانی نظیر کتابخانه‌های عمومی، کتابفروشی‌ها، کافه‌کتاب‌ها و... و ورود دیگر امکانات این حوزه به استان باشد اما عمده‌ترین مزیت این عنوان می‌تواند حساس شدن مردم به عرصه کتابخوانی و ایجاد همدلی و وفاق میان مسوولان شهری با هر نوع سلیقه و مشی فکری باشد، چیزی که اینک در شهر نیشابور دومین پایتخت کتاب ایران مشاهده می‌شود. این شهر پس از این‌که موفق شد عنوان پایتخت کتاب ایران را در دومین دوره این طرح دریافت کند، یک تحول، یک اراده جمعی و انقلاب را در حوزه کتابخوانی دارد تجربه می‌کند. چیزی که استان بوشهر هم سخت به آن نیازمند است. هرچند شوربختانه در این استان حوزه فرهنگ برای مدیران ارشد و اجرائی این منطقه از کمترین اهمیت برخوردار است اما امید می‌رود که این عنوان بتواند به هم‌افزایی فرهنگی و همدلی میان مسوولان و مردم بینجامد. 

رئیس اداره سلامت و تندرستی اداره‌کل آموزش و پرورش استان بوشهر در مورد طرح پایتخت کتاب ایران به بامداد جنوب گفت: نباید این طرح را سیاه و سفید ببینیم، یعنی این‌که نباید بگوییم که پایتخت کتاب بودن می‌تواند آمال ما را در کتابخوان کردن مردم محقق کند یا نباید بگوییم که این طرح از بیخ و بن اشتباه است  و آن را رد کنیم. بدون‌شک این عنوان که با مشقت فراوان برای استان کسب شده، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای کتابخوانی جامعه داشته باشد. تازه چند روز است که از انتخاب بوشهر به‌عنوان پایتخت کتاب ایران می‌گذرد و این نگاه مثبتی که هم در مردم و هم در مسوولان نسبت به حوزه کتاب و کتابخوانی به‌وجود آمده، می‌تواند ادامه داشته باشد .

عبدالمحمد شعرانی در خصوص این‌که چگونه بوشهر می‌تواند از عنوان پایتخت کتاب بودن خود دفاع کند، توضیح داد: بوشهر در صورتی پایتخت کتاب می‌تواند بماند که نقش خود را در حوزه کتابخوانی به‌خوبی ایفا کند و این تنها یک طرح نمایشی باقی نماند و به شاخص‌هایی که توانسته بوشهر را پایتخت کتاب ایران کند، عمل شود. بنابراین سازمان‌های مردم‌نهاد باید به آگاهی دادن خود ادامه دهند و در این میان وظیفه مسوولان نیز آسان کردن دسترسی به کتاب است .ما می‌توانیم به واقع پایتخت کتاب باشیم و بمانیم به‌شرطی که از همین امروز شروع کنیم به عمل کردن به آنچه باعث شده است در میان صدها شهر ما پایتخت کتاب باشیم. این مسوولیت تنها بر دوش اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان نیست، از من شهروند تا همه دستگاه‌ها و نهادها باید نقش خود را به‌درستی ایفا کنند .

وی در پاسخ به این پرسش که  آموزش و پرورش که نقش اساسی را در درونی کردن کتاب در میان کودکان و نوجوانان ایفا می‌کند، چگونه می‌تواند در این طرح موثر واقع شود، نیز گفت: شروع هر کار زیربنایی در جامعه از آموزش و پرورش می‌گذرد. اگر بچه‌ها از کودکی اهل مطالعه باشند، بدون شک ما در آینده جامعه کتابخوانی خواهیم داشت. ما باید در آموزش و پرورش زنگی به نام «زنگ خواندن یا کتاب» داشته باشیم. در این زنگ می‌طلبد که کارشناسان و دوستداران حوزه کتاب و کتابخوانی با بچه‌ها کار کنند. در اینجا یک نکته خیلی ظریف و مهمی وجود دارد که آن هم این است اگر نخستین کتاب‌هایی که بچه‌ها می‌خوانند کتاب‌های بدی باشد، بچه‌ها برای همیشه از کتاب بیزار و دور می‌شوند و این کتاب‌زدگی می‌تواند تا آخر عمر همراه آنها باشد. علم روانشناسی هم می‌گوید که «اگر اولین فیلم‌هایی که بچه‌ها می‌بینند خوب و جالب باشد، به سینما علاقه‌مند می‌شوند. اگر اولین کتاب‌هایی که بچه‌ها می‌خوانند کتاب‌های خوب، جذاب و پرکششی باشند، بچه‌ها را به کتابخوانی علاقه‌مند می‌کنند. فکر می‌کنم این خیلی مهم است که حتما باید مروج، متخصص باشد و ترویج باید از آموزش و پرورش شروع شود که به فرهنگ تبدیل شود. به این ترتیب، این فرهنگ نهادینه می‌شود. نیاز به مطالعه را اول خانواده در کودک به‌وجود می‌آورد، سپس مدرسه و بعد تلویزیون. اگر اینها دست به دست هم ندهند و به‌طور سازمان یافته عمل نکنند و نتوانند کتابخوانی را تبدیل به یک نیاز عمومی و ملی بکنند. ما نمی‌توانیم جامعه‌ای کتابخوان تربیت کنیم.

شعرانی در ادامه با اشاره به این‌که ما سال گذشته موفق شدیم ۳۱۴ کتابخانه کلاسی در مدارس روستایی استان با همت مردم راه‌اندازی کنیم اما در این زمینه هنوز خیلی کمبود داریم. حتی کتابخانه‌های مدارس شهری ما نیز یا کتاب ندارند یا کتاب‌هایشان قدیمی شده است. بنابراین باید در خصوص تجهیز کتابخانه مدارس یک عزمی جدی شکل بگیرد. چیزی که در این چند روز مرا آزار داده، صدها بنری است که برای پایتخت کتاب در شهر نصب شده است. چقدر هزینه این بنرها شده است؟ با این هزینه‌ها می‌توانستیم چند کتابخانه مدرسه‌ای را تجهیز کنیم؟ نیازی به این همه بنر نیست، زیرا مردم از طریق شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها از پایتخت کتاب شدن اطلاع یافته‌اند. 

رئیس اداره سلامت و تندرستی اداره‌کل آموزش و پرورش استان بوشهر در پایان با تاکید بر این‌که آموزش معلم‌های علاقه‌مند به حوزه کتاب و کتابخوانی نیز باید در اولویت ما قرار بگیرد، یادآور شد: در پایان از زحمات حمیده ماحوزی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و همه افرادی که در این راه تلاش کرده‌اند، قدردانی می‌کنم و امیدوارم من نیز به‌عنوان یک شهروند در پایتخت کتاب بودن استانم سهیم و مفید باشم .

عبدالله رئیسی، شاعر، پژوهشگر و منتقد ادبی که در حال حاضر دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی است هم در پاسخ به این پرسش که پایتخت کتاب ایران شدن برای بوشهر می‌تواند چه مزایایی داشته باشد، به بامداد جنوب گفت: توسعه فرهنگی، یکی از انواع توسعه در جوامع است که هم مهم‌ترین آنهاست و هم دشوارترین. مهم است چون بدون آن امکان تحقق سایر شاخص‌های توسعه وجود ندارد و همچنین محقق شدن این دشوار است، چون بحثی کیفی است و به این سادگی نمی‌توان آن را اجرا و حتی ارزیابی کرد. به‌هر روی بدون توسعه فرهنگی امکان توسعه پایدار وجود ندارد و برای دستیابی به توسعه فرهنگی نیز، کتاب از مولفه‌های اصلی است. کتابخانه‌ها، مرکز مبادله دانش هستند و چنین مراکزی از یک‌سو باید متناسب با تحولات اجتماعی و تغییرات سبک زندگی مردم، به‌روز شوند، هم باید به‌درستی توسعه و گسترش یابند تا امکان دسترسی افراد بیشتری در زمان‌های بیشتری به آنها فراهم شود. من از جزئیات طرح پایتخت کتاب اطلاعاعت دقیقی ندارم اما بدون شک این عنوان می‌تواند منجر به یک هم‌افزایی مبارک و موثر بین دستگاه‌های متولی فرهنگ شود تا به‌تدریج شاهد افزایش امکان مطالعه در بین شهروندان باشیم. البته در این میان، جدا از دستگاه‌های اجرائی و فرهنگی، به همدلی و همراهی مردم نیز نیاز داریم که بیش از پیش کتاب را وارد زندگی خود کنند.

این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این‌که به نظر من، نقش آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و سایر مراکز علمی و فرهنگی در گسترش فرهنگ کتاب، نقشی کلیدی است، تاکید کرد: زیرا هماهنگی این دستگاه‌ها می‌تواند اتفاقات خوبی را در این زمینه رقم بزند. احساس می‌کنم در شهری که پایتخت کتاب ایران است باید ناشران بیش از پیش تقویت شوند، کتابخانه‌ها از لحاظ کتاب و همین‌طور از لحاظ فیزیکی و فنی تجهیز شوند، نمایشگاه‌های قوی‌تری در حوزه کتاب برگزار شود و اعتبارات بیشتری به حوزه کتابخوانی تخصیص یابد. به‌نظر من، در شهر پایتخت کتاب ایران، باید به مهمانان و برگزیدگان به‌جای هر هدیه دیگری کتاب هدیه داد.