نوجوانان بیشتر از ادبیات داستانی استقبال می‌کنند

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

«بوشهر» پایتخت کتاب ایران است، عنوانی که هنوز بسیاری از افراد نتوانسته‌اند با آن کنار بیاند، چراکه شناخت کاملی از طرح پایتخت کتاب ایران ندارند و می‌پندارند که تنها شهری شایسته این عنوان است که بهترین زیرساخت‌های کتابخوانی را دارا باشد، در حالی که این طرح یک برنامه تشویقی به‌منظور بالا بردن سرانه مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی در جامعه است. اگر اندکی تامل کنید، می‌بینید که در این سه سال فعالیت‌ها و پویش‌های تاثیرگذاری در حوزه کتابخوانی در استان به‌خصوص در شهر بوشهر صورت گرفته است که از جمله آنها می‌توان به راه‌اندازی باشگاه‌های کتابخوانی در سطح مدارس به همت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری اداره‌کل آموزش و پرورش استان بوشهر ‌اشاره کرد. البته در اینجا نباید فراموش کنیم که کسب این عنوان نباید ما را به خود غره سازد که واقعا جامعه کتابخوانی داشته‌ایم که به این موفقیت دست یافته‌ایم، بلکه با پایتخت کتاب ایران‌شدن تازه کار ما شروع شده است و بسیاری از طرح‌هایی که زیر نظر یک تیم حرفه‌ای تهیه و تنظیم شده و به کتابخوان کردن جامعه کمک می‌کند، باید به مرحله اجرا برسد که در این رهگذر نباید رو به شعار و حرکت‌های نمادین آورد، چراکه روی آوردن به شعار، ما را از هدف بزرگ خود که همانا بالا بردن سرانه مطالعه در جامعه و آشتی مردم با کتاب است، بازمی‌دارد. 

بنابراین اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر که در واقع متولی طرح پایتخت کتاب ایران است، می‌تواند علاوه بر فعالیت‌ها و اجرای طرح‌های نو و خلاقی که در حوزه کتابخوانی باید اجرائی کند، با شناسایی انجمن‌های مردم‌نهاد و فعالان حوزه کتابخوانی که به‌صورت خودجوش به ترویج فرهنگ کتابخوانی در سطح شهر می‌پردازند، با حمایت آنها این فرهنگ را در سطح جامعه درونی می‌کند. یکی از افرادی که سال‌هاست در حوزه کتابخوانی در دو گروه سنی کودک و نوجوان فعالیت می‌کند. نی‌نا غریب‌زاده، هنرمند و فعال اجتماعی هم‌استانی است که اینک فعالیت‌های کتابخوانی خود را به فضای مجازی هم کشانده است و با دعوت از خانواده‌ها و فرهیختگان بوشهری سعی دارد به‌شکل موثری نقش کتاب و تاثیر آن را بر تربیت کودکان و نوجوانان نمایان سازد. وی در گروهی که در فضای مجازی راه‌اندازی کرده است، به صورت مختصر کتاب‌های تازه منتشرشده یا پرفروش را معرفی می‌کند. با این بانوی کتاب‌دوست و مروج فرهنگ کتابخوانی گفت‌وگویی را صورت دادیم که در ادامه می‌آید.

حدود هفت سال است که به‌صورت پیوسته در حوزه کتابخوانی فعالیت می‌کنم و از سال نود و سه هم عضو داوطلب موسسه خیریه نیک‌گامان جمشید تهران (در بوشهر) شدم و کار تجهیز کتابخانه آموزشگاهی مدارس را بر عهده گرفتم. نتیجه فعالیت کتابخوانی‌ام در قالب کمپین کتاب بوشهر هم شرکت در دو دوره جشنواره ترویج فرهنگ کتابخوانی بوده که در دو دوره برگزیده کشوری شدیم و در سال سوم مورد تقدیر قرار گرفتیم. در این مسیر توانستم بیش از پانزده پروژه را راه‌اندازی کنم که شامل تجهیز 30 مدرسه است. کودک و نوجوان دو گروه سنی هستند که مهم‌ترین بخش اجتماع را تشکیل می‌دهند و پرورش آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است و نقطه هدف من دقیقا همین گروه است و هدف من هم آشنایی کودک و نوجوان با فرهنگ مطالعه و کتابخوانی است؛ چه در بخش خصوصی چه در بخش عمومی که شامل مدارس است. هدف دیگر هدفمند ساختن زندگی و دید بهتر نسبت به مسیر آن است که این مسیر تنها با خواندن میسر می‌شود. 

به‌نظر می‌رسد خانواده نقش پر‌رنگی می‌تواند در ترغیب کودکان به سوی کتاب داشته باشد. در واقع اگر خانواده‌ها کتاب را جزئی از سبد خرید ماهانه خود قرار دهند، بدون‌شک کمک زیادی به کتابخوان کردن کودکان خود می‌کنند، همچنین افزون بر خانواده‌ها، گروه همسالان، آموزگاران و کتابداران هم می‌توانند در این زمینه موثر واقع شوند. متاسفانه امروزه اکثر مدارس کتابدار ندارند و کار خود را با مربی پرورشی راه می‌اندازند که به‌طور مسلم نمی‌تواند نقش یک کتابدار که آشنا با گروه سنی مختلف و کتاب‌های خوب است، ایفا کند. متاسفانه گاه خانواده‌ها در سال‌های پایانی متوسطه و با نزدیک شدن نوجوانان به فضای کنکور، به‌شدت با مطالعه کتب غیردرسی بچه‌ها مخالفت می‌کنند و همین امر منجر به کشتن عطش مطالعه در سنین طلایی افراد می‌شود و مشکل دیگر من در تماس با خانواده‌ها این است که تاکید زیادی بر این دارند که کتابی را به فرزندانشان معرفی کنم که از آن چیزی یاد بگیرد و جز ادبیات تعلیمی به حوزه دیگر اعتقادی ندارند. همین امر باعث می‌شود که کودکان فضای انتخابی محدودی پیدا کنند، اما با وجود این از طریق مختلف بلاش می‌کنم خانواده‌ها را همراهی کنم. در حال حاضر هم از طریق فضای مجازی (اینستاگرام و تلگرام) و همچنین در کارگاه‌ها و کلاس‌هایم در مدارس، خانواده را با کتاب‌های خوب و دنیای خواندن آشنا می‌کنم. 

با توجه به این‌که کودک از بدو تولد در دامان خانواده پرورش پیدا می‌کند که مهم‌ترین راه پرورش آنها کتابخوانی است. هر چقدر فرد میزان آگاهی و اطلاعاتش بیشتر باشد، به‌طور مسلم در سرنوشت خود و کشورش نقش پررنگ‌تری خواهد داشت و اگر در هر رشته ای که وارد شود تخصص و دانش کافی داشته باشد، همین فرد به توسعه دنیای خود و پس از آن جامعه کمک خواهد کرد و دقیقا مشکل جامعه کنونی ما وجود افراد بدون تخصص و مطالعه در آن نقطه‌ای که چرخ می‌خورند، است.

شما در فضای مجازی گروهی به نام کافه کتاب بوشهر راه‌اندازی کردید که با استقبال خوبی هم روبه‌رو شده به‌نظر شما آیا از طریق فضای مجازی هم می‌توان افراد را به سمت کتاب جذب کرد؟

با توجه به این‌که امروزه همه گروه‌های سنی و آحاد جامعه با تلفن همراه خود درگیر هستند. پس بهترین مسیر برای تشویق و جذب به این سمت، فضای مجازی است. 

حقیقت امر من تاثیری زیادی در کتابخوان کردن جامعه (کل کشور اگر مورد نظر است) نمی‌بینم و اما در جامعه کوچکت‌ر مثل بوشهر، به‌طور مسلم فقط عنوان پایتخت کتاب به‌تنهایی تاثیری بر روند کتابخوانی ندارد مگر این‌که ما در قسمت عملی ماجرا گام‌های کوچک و بزرگ را مشاهده کنیم و در نهایت ادامه دادن مسیر ترویج فرهنگ کتابخوانی مطرح است، نه راه رفتن در مسیری بدون هدف.

اول که فرهنگ و تمدن در سرزمینی شکل می‌گیرد که افراد آن جامعه کتابخوان باشند. پس برای این‌که جامعه به‌سمت بهبودی و توسعه و آگاهی پیش برود، نیاز به خواندن و خواندن و خواندن دارد. در ضمن اگر مقداری از هزینه‌های جانبی را کم کنیم و به خرید کتاب اختصاص دهیم، صد درصد در روند رشد فکری خود و کودکانمان تاثیرگذار خواهد بود. افراد یک جامعه جدای از کاری که من و شما می‌توانیم انجام دهیم، باید خود تشنه و طالب اندیشیدن و دانستن باشند. حال اگر این تشنگی وجود نداشته باشد. می‌توان گفت: «نرود میخ آهنین در سنگ...» پس خود یک جامعه باید بخواهد که بخواند. 

مردم بوشهر مردمی فرهنگی و کتابخوان بوده‌اند و این نیاز به تائید و تاکید من ندارد اما این‌که امروزه برای من معلم که در بطن جامعه زندگی می‌کنم؛ به‌نظر می‌رسد تنها بعضی از خانواده‌ها به امر خوندن اهمیت می‌دهند و متاسفانه در حال حاضر مهم‌ترین دغدغه خانواده‌ها فرستادن کودک و نوجوان به کلاس زبان، یادگرفتن حداقل یک رشته ورزشی، یاد گرفتن یک ساز و رفتن به کلاس‌های استعدادیابی و تست است؛ در حالی که کودکان و نوجوانان ما اینک عمده مشکلاتشان در حوزه خواندن و نوشتن است که در نتیجه بی‌توجهی به دستور زبان مادری اتفاق افتاده است.

متاسفانه یا خوشبختانه با توجه به حجم بالای کتاب‌های ترجمه در زمینه ادبیات داستانی بچه‌ها بیشتر کتاب‌های مجموعه‌ای را دنبال می‌کنند و یکی از ناشرانی که در این زمینه خوب کار می‌کند نشر هوپا است که استقبال زیادی از کتاب‌های آن می‌شود. همچنین دایره‌المعارف‌ها از دوست‌داشتنی‌های کودکان و نوجوان است، در مجموع کتب داستان مورد استقبال است. 

تا میزانی موثر است البته بستگی به اعضای فعال آن مجموعه دارد. 

نهادهای غیردولتی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، می‌توانند مفید باشند. تقویت کتابخانه‌های مدارس و آشنا کردن کودکان از همان سنین ابتدایی با خواندن، البته باید پدر و مادر اهل مطالعه باشند تا تاثیر مستقیم بر کودک خود داشته باشند. مکانی را اماده کنیم که کاملا مناسب مطالعه برای بچه‌ها باشد. داشتن کتابخانه‌های عمومی مجهز در سطح شهر و کشور. البته مهم داشتن کتابخانه‌های عمومی نیست، چنانچه در سطح شهر یا کشور وجود دارد. مهم‌ترین بخش تجهیز و تزریق کتاب‌های به‌روز است. افراد کتابخوان و پیوسته در حال مطالعه کمتر به کتابخانه‌های عمومی سرک می‌کشند. مگر برای خواندن فرهنگ لغات، دایره‌المعارف، و خواندن متون کهن، زیرا جز این موارد بخشی دیگر فعال نیست. البته بخش تاریخی و مذهبی نیز همچنان به‌رزو می‌شود. 

در پایان به گزیده‌ای از فعالیت‌های موسسه خیریه نیک‌گامان جمشید تهران اشاره می‌کنم تا بدانیم هر کدام از ما در توسعه جامعه می‌توانیم تاثیرگذار ظاهر شویم. برخی از این فعالیت‌ها به این شرح است: ساخت و تجهیز مراکز نگهداری کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست، مراکز نگهداری کودکان و نوجوانان معلول ذهنی و حرکتی تحت نظار و پوشش سازمان بهزیستی کشور، تجهیز و راه‌اندازی سایت‌های آموزش کامپیوتر با تمامی امکانات در مراکز نگهداری کودکان و نوجوانان بدسرپرست و بی‌سرپرست، ساخت و راه‌اندازی و تجهیز کتابخانه‌های کودک و نوجوانان در مدارس و فرهنگسراهای نقاط محروم کشور، راه‌اندازی، تجهیز و بازسازی مهد روستاها در نقاط محروم سراسر کشور، فعالیت مستمر و مداوم در قالب پروژه‌های ترویج کتابخوانی و... .