بوشهر طرح‌های خوبی را در طرح پایتخت کتاب ایران ارائه کرد

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

بوشهر روزهای 25 و 26 فروردین‌ماه (جمعه و شنبه) میزبان 20 شهر برگزیده طرح پایتخت کتاب ایران، دبیرخانه مرکزی این طرح و استادان کشوری بود. در این دو روز چندین کارگاه آموزشی با عنوان کارگاه‌های برنامه‌ریزی فرهنگی طرح پایتخت کتاب برگزار شد. یکی از اساتیدی که در این کارگاه‌ها به تدریس پرداخت، علی‌اصغر سیدآبادی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و مطالعات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که در این دوره کوشید تا آموزش‌های لازم را به کارکنان ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی سراسر کشور در حوزه تدوین و نوشتن طرح‌های پایتخت کتاب ایران بدهد. سیدآبادی که خود یکی از نویسندگان مطرح و باتجربه کشور به‌ویژه در حوزه کودک و نوجوان به‌شمار می‌رود، تاکنون بیش از 20 کتاب نظیر «قصه‌های شیرین مغزدار»، «بادکنک به شرط چاقو»، «ایران در آستانه تغییر»، «سرگذشت شعر در ایران»، «بابابزرگ سبیل موکتی» و... را در کارنامه ادبی خود ثبت کرده است. علی‌اصغر سیدآبادی افزون بر این تاکنون مقالات فراوانی هم در حوزه ادبیات و شعر نگاشته است. وی که دبیری پایتخت کتاب ایران را برعهده دارد، در تلاش است تا با همراهی فعالان حوزه کتابخوانی با ترغیب جامعه به‌سوی کتاب سرانه مطالعه را در کشور افزایش بدهد.

طرح پایتخت کتاب ایران در واقع پویشی است که به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سراسر کشور راه افتاده است تا بتوان به کمک آن فرهنگ ترویج کتابخوانی را در جامعه گسترش داد و کتابخوانی را به‌صورت یک عادت در جامعه نهادینه کرد و مردم را با کتاب آشتی داد. در حاشیه برگزاری دومین کارگاه‌های آموزشی برنامه‌ریزی فرهنگی طرح پایتخت کتاب ایران (که اولین دوره آن سال گذشته در شهر نیشابور برگزار شد) در دانشگاه آزاد اسلامی عالیشهر، به سراغ علی‌اصغر سیدآبادی رفتیم و گفت‌وگویی را با وی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.

من فکر می‌کنم که اول یک‌ توضیحی بدهیم که انتخاب پایتخت کتاب در ایران به چه شکل است، ببنید یکی از راه‌هایی که پایتخت کتاب ایران انتخاب می‌شود، این‌ است که فعالیت‌ها و عملکردهای شهرها را در حوزه کتابخوانی مورد ارزیابی قرار می‌دهیم که هر کدام از شهرها وضعیت بهتری داشت، انتخاب می‌شود. در اینجا ذکر یک نکته را لازم می‌دانم که در واقع طرح پایتخت کتاب ایران یک برنامه توسعه‌ای است و بحث جایزه در آن مطرح نیست و هدف این طرح هم ترویج فعالیت‌های کتابخوانی و اجرای طرح‌های خلاقانه در این حوزه است. بنابراین در طرح پایتخت کتاب ایران رقابت بر سر این است که این شهرها چگونه این برنامه‌ها را عملیاتی می‌کنند. بر این اساس، چون شهر بوشهر دو سال متوالی در این طرح حضور موفقی داشت و در دوره سوم هم از نظر تاثیرگذاری، هم از لحاظ همکاری و هماهنگی بین نهادهای مختلف و هم از نظر شیوه ارائه در مجموع برنامه‌های بهتری را ارائه داد، در نتیجه اول شد.

ببینید هدف برنامه پایتخت کتاب ایران، این است که شهرها تشویق به ترویج فرهنگ کتابخوانی شوند. در واقع در این طرح نگاه ما رو به آینده است، بنابراین در این طرح به این نگاه نمی‌کنیم که این شهر در حوزه زیرساخت‌های کتابخوانی چه امکاناتی دارد، چون اگر بخواهیم بحث زیرساخت‌ها را در این طرح به‌عنوان یکی از ملاک‌های انتخاب قرار بدهیم، خب طبیعی است که تنها هر ساله از میان همان چهار یا پنج شهری که در این زمینه در شرایط مطلوبی قرار دارند، یکی انتخاب می‌شود. بنابراین بحث ما در طرح پایتخت کتاب ایران روی این است که چه شهری در حوزه کتابخوانی اراده کرده که زیرساخت‌ها و برنامه‌های بهتری را فراهم کند. چه شهری اراده کرده برنامه‌های کتابخوانی خود را گسترش بدهد و فعالیت بیشتری انجام بدهد. بر همین اساس در این دوره بوشهر بهترین انتخاب بود.

مهم‌ترین ویژگی برنامه بوشهر در دوره سوم مشارکتی بودن طرح‌هایش بود، یعنی تمام نهادهای دولتی و خصوصی در این برنامه حضور داشتند و تفاهمنامه‌های مختلفی در حوزه کتابخوانی امضا شده بود، چهره‌های مشهور شهر، شهرداران و بخشداران و نهادهای مختلف از این طرح حمایت کرده بودند. همین ویژگی باعث شد که طرح‌های بوشهر مورد توجه هیات‌داوران قرار بگیرد. بنابراین همین تفاهمنامه‌ها و ضمانت‌نامه‌های اجرائی که با شورای شهر، بخشداران و... ارائه شده و حمایت‌های مکتوب که از این طرح در بوشهر شده، بیانگر این است که در این شهر یک اراده جمعی بین مسوولان و مردم برای کتابخوان کردن شهروندان شکل گرفته است.

انتخاب این نام برای این حرکت فرهنگی دو دلیل دارد؛ یکی این‌که کتاب تنها رسانه‌ای است که همه میراث بشری را دارد منتقل می‌کند. هیچ رسانه دیگری نظیر سینما، تئاتر، موسیقی و... هیچ‌کدام این ویژگی را ندارد. کتاب تنها رسانه‌ای است که در آن صنعت، کشاورزی، علوم دینی، هنر، ادبیات و ... است، پس یک رسانه‌ای است که همه معارف بشری را می‌تواند منتقل کند. از آنجایی که ما ترویج فرهنگ کتابخوانی را منحصر و محدود به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمی‌دانیم و از شهرها می‌خواهیم که تمام نهادهای خود را در این طرح درگیر کنند، به‌طوری که جهاد کشاورزی هم در ترویج فرهنگ کتابخوانی می‌تواند برنامه داشته باشد، چراکه کتاب با فعالیت‌هایش ارتباط دارد یا همچنین محیط زیست، صنایع و معادن، حوزه‌های دینی و... هم با کتاب مرتبط هستند اما ویژگی دوم هم این است که کتاب در دسترس‌ترین کالای فرهنگی است، یعنی در همه جا می‌تواند حضور داشته باشد؛ از دور افتاده‌ترین روستا گرفته تا شهرهای بزرگ می‌توانند در حوزه کتابخوانی فعالیت کنند، این در حالی است که رسانه‌های دیگر این قابلیت را ندارند.

در این برنامه رقابت مثل سازمان لیگ در ورزش است. بنابراین وقتی در سازمان لیگ یک تیم برنده می‌شود، این‌گونه نیست که یک‌سری امتیازهای خاصی نصیب آن تیم شود. در نتیجه تیمی که برنده می‌شود از این عنوان می‌تواند برای پیشبرد برنامه‌هایش استفاده کند. بنابراین بوشهر صاحب این عنوان شده و از این عنوان می‌تواند برای پیشبرد فعالیت‌ها و برنامه‌های کتابخوانی خود استفاده کند. دیگر این بستگی به فرهنگ شهر و همگرایی میان مسوولان و مردم شهر دارد که چقدر می‌تواند از این پس زیرساخت‌های کتابخوانی خود را تقویت و تجهیز کند.

ویژگی خوب این طرح این است که تمام قشرها و گروه‌های سنی را در بر می‌گیرد ولی با توجه به این‌که زنان و کودکان در حاشیه اجتماع قرار دارند، پیشنهاد می‌شود که این دو گروه بیشتر مورد توجه قرار بگیرند، در واقع در این طرح این دو گروه در اولویت فرهنگی ما قرار دارند.

ببینید به این سوال نمی‌توان به‌صورت دقیق پاسخ داد، برای این‌که پاسخ به این سوال نیازمند این است که به‌عنوان نمونه وقتی می‌خواهیم در مورد بوشهر صحبت کنیم، سرانه مطالعه سال قبل را داشته باشیم و همچنین سرانه مطالعه امسال را هم به‌دست بیاوریم که در حال حاضر اطلاع دقیقی در این زمینه نداریم اما در خصوص شهر نیشابور (پایتخت کتاب ایران در دوره دوم) بر اساس ارزیابی که سال گذشته انجام دادیم، با مراجعه به شرکت تعاونی توزیع‌کنندگان کتاب تهران که مهم‌ترین مرکز توزیع است، جویای تغییرات شهرها در سفارش کتاب شدیم که در این میان متوجه تغییرات سفارش کتابفروشی‌های نیشابور شدیم. آنجا دیدیم که این شهر از جمله شهرهایی بود که در خرید کتاب در حوزه کودک و نوجوان رشدی 67 درصدی داشته یا در حوزه کتاب بزرگسال هم بیش از 25 درصد رشد کرده است، تازه علاوه بر این، برای نخستین‌بار سال گذشته یک نمایشگاه کتاب در این شهر برگزار شد که نزدیک به 900 میلیون تومان فروش داشته، یعنی فروشی نزدیک به فروش شهرهای بزرگی چون گرگان و زنجان.

این سوال هم مانند سوال قبل است که دقیق نمی‌توان به آن جواب داد، به این دلیل که پاسخ دقیق به این سوال مستلزم این است که پیش از این یک سری تحقیقاتی انجام شده باشد، مثلا بگویند که میزان آسیب‌های اجتماعی در شهر بوشهر قبل از این اینقدر است و بعد از اجرائی شدن این طرح در شهر بوشهر هم دوباره تحقیق کنند، بنابراین چون برخی از فعالیت‌های کتابخوانی محدود به یک یا دو سال نمی‌شود و در درازمدت نتیجه می‌دهد هنوز نمی‌توان با قطعیت نظر داد اما تحقیق‌های اجتماعی متعددی است که در خارج صورت گرفته است که معتقدند که افرادی که کتاب می‌خوانند به‌خصوص رمان و کتاب شعر، اینها انسان‌های سازگارتری می‌شوند و کمتر به خشونت روی می‌آورند و با دیگران همدل‌تر هستند. بنابراین اگر ما نتایج این تحقیقات را بپذیریم و مطمئن باشیم که در شهری این طرح باعث شده که شهروندان آن بیشتر کتاب بخوانند، مطمئن باشید کتاب تاثیرات مثبتی بر روحیه افراد آنجا خواهد گذاشت.

بیش از بوشهر دو شهر دیگر در دوره‌های پیش این عنوان را کسب کردند که خوشبختانه سال گذشته این همگرایی در نیشابور به‌وضوح دیده شد و این شهر موفق شد برنامه‌های خود را خوب پیش ببرد، به‌طوری که به‌صورت نسبی می‌توانیم بگویم که طرح‌های کتابخوانی این شهر هم موفقیت‌آمیز بود و هم شور و شوق فراوانی را در میان شهروندان این شهر در حوزه کتاب ایجاد کرد.