بامداد جنوب: فرهنگ غنی ایرانی در حوزه‌های مختلف خود دارای پشتوانه‌های عمیقی از دانش بشری است که در نوع خود در جهان کم‌نظیر است. با این حال به‌نظر می‌رسد ما هنوز هم داشته‌های علمی و فرهنگ خود را نمی‌شناسیم و واقعا برای‌مان سوال است که برخی از آثار در چه فضایی به وجود آمده‌اند.
روز 25 اردیبهشت به‌عنوان روز پاسداشت فردوسی بزرگ، در تقویم ایرانی ثبت و ضبط شده است، حکیم توس که صاحب حماسه سترگ شاهنامه است، در پایداری ادبیات ایرانی نقشی به‌سزا دارد و گرامی‌داشت خاطره او می‌تواند تحکیم‌بخش ادبیات پارسی باشد. از روی اثر جاودان فردوسی، بارها و بارها رونویسی شده و هر یک از صاحب‌منصبان می‌خواسته‌اند که از آن نسخه‌ای برای خود داشته باشند. به همین مناسبت شاهنامه بایسنقری روز 26 اردیبهشت در تالار سرسرای کاخ گلستان به‌نمایش گذاشته شد. این اثر ثبت‌جهانی‌شده در سال 833 هجری قمری، 605 سال پیش توسط جعفر بایسنقری در قطع رحلی در 700 صفحه به خط نستعلیق کتابت شده و شهرتش نیز به همین دلیل است و هر صفحه 31 سطر و هر سطر 3 بیت دارد.
«شاهنامه بایسنقری» در میان شاهنامه‌های مصور و آراسته موجود در کتابخانه‌ها و موزه‌های جهان از نامورترین و شناخته‌شده‌ترین نسخه‌هاست. چند ویژگی این کتاب را نسبت به نسخه‌های مشهوری چون «شاهنامه دموت» و «شاهنامه شاه طهماسبی» که قبل و پس از آن پدید آمده‌اند، برتری می‌بخشد:
نخستین و برترین امتیاز این نسخه آن است که بر خلاف دو نسخه یادشده، قربانی مالکان آن نشده تا شیرازه آنها را از هم بگسلند و برگ‌های آن را در گوشه و کنار جهان پراکنده کنند.
به‌جز چند افتادگی در متن این نسخه، «شاهنامه بایسنقری» نسخه‌ای کامل و دست نخورده در میان شاهنامه‌های نامی و رده نخست به شمار می‌آید.
امتیاز دیگر این نسخه به خاطر نفاست، زیبایی و آراستگی آن است که در نوع خود کم‌مانند است. نگارگری، تذهیب، تجلید و دیگر آرایه‌های کتاب با مهارتی ویژه انجام شده است. با این حال در خوشنویسی این نسخه ضعیف به نظر می‌آید، که آن هم به خاطر همزمانی کتابت آن با آغاز شکل‌گیری قلم نستعلیق است؛ که البته خود این امر بر اهمیت این کتاب در گسترش قلم نستعلیق به‌عنوان یک خط مطرح و قابل رقابت با قلم‌های ششگانه قدیمی مؤثر بود.
سومین امتیاز این کتاب مقدمه‌ای است که برای نخستین‌بار بر شاهنامه افزوده شده است. به دستور بایسنقر میرزا، که باید او را هنردوست‌ترین شاهزاده تیموری به‌شمار آورد، دست‌نویس‌های انبوهی از شاهنامه گردآوری شد و مقدمه‌ای مفصل با تلفیق مقدمه‌های پیشین و نسخه‌های دیگر همزمان، برای این شاهنامه نوشته شد. اگرچه این مقدمه از دید درستی مطالب تاریخی و متن خود شاهنامه و به خاطر افزودن اشعار الحاقی نقاط ضعفی دارد، ولی از آنجا که گردآوری آن مایه رواج بیشتر شاهنامه نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان شده، کوشش گردآورندگان آن ستایش‌انگیز است
شاهنامه بایسنقری دارای 22 تصویر مینیاتور آبرنگی با موضوعاتی مانند گفت‌وگوی رستم و اسفندیار پیش از جنگ، آموزش پیشه‌ها و هنرها به مردم، کشته شدن دیو سپید به‌دست رستم در هفت‌خوان، جنگ سپاهیان کیخسرو و افراسیاب، جنگ بهرام چوبین با ساوه‌شاه و به تخت نشستن جمشید است و جلد آن چرمی ضربی طلاپوش است. صفحه دوم و سوم کتاب به تصویر شکارگاه اختصاص دارد و تمام آن به شکل تذهیب است. شاهنامه بایسنقری نسخه‌ای کامل و دست‌نخورده است و در میان شاهنامه‌های نامی در رده نخست قرار دارد. همچنین این کتاب از نظر نگارگری، تذهیب، جلدسازی و ارائه‌های خطی شاخص است.
این شاهنامه به سبب اینکه در لندن، سن پترزبورگ، پاریس و رم به نمایش درآمده و مینیاتورهای آن به‌وسیله یونسکو در سری کتاب‌های دنیای هنر در جلد مربوط به ایران چاپ شده در غرب بسیار نامی است. ۲۲ تابلوی نگارگری شاهنامه بایسنقری همه سالم هستند و در سال ۸۰۹ خورشیدی به خط جعفر تبریزی معروف به جعفر بایسنقری کتابت شده و به بایسنقر میرزا اهدا شده است.
همچنین به همین مناسبت، کتاب هزارویک‌شب یا همان الف لیله و لیله که مجموعه داستان‌هایی از افسانه‌های قدیمی و عامیانه را روایت می‌کند در سالن حوضخانه کاخ گلستان به‌نمایش گذاشته شد. این کتاب را که شهرت جهانی دارد ملاعبداللطیف طسوجی در سال 1259 قمری، 179 سال پیش، در زمان محمدشاه قاجار به‌فارسی ترجمه شد و سپس میرزا محمدعلی سروش اصفهانی اشعار شعرای فارسی را به این کتاب اضافه کرد. این کتاب را برای ناصرالدین‌شاه زمانی که در تبریز ولیعهد بود می‌خواندند؛ به همین دلیل، این شاه قاجار همواره آرزو داشت نسخه‌ای زیبا و مصور از این کتاب داشته باشد. پس از رسیدن به سلطنت در سال 1264 قمری دستور داد تا محمدحسین طهرانی، از خوش‌نویسان بنام دوره قاجار، این کتاب را در قطع بزرگ به خط نستعلیق کتابت کند.
در سال 1269 قمری کتابت هزارویک‌شب در 6 جلد به‌پایان رسید، سپس این کتاب برای انجام نگارگری، تذهیب، جلدسازی و صحافی به مجمع‌الصنایع سپرده شد و مصور کردن کتاب با آبرنگ توسط ابوالحسن غفاری (صنیع‌الملک) با همکاری 34 نفر از شاگردانش انجام شده است. هزارویک‌شب در 2 هزار و 280 صفحه کتابت شده که 1142 صفحه آن متن فارسی و 1134 صفحه تصویر دارد، همچنین در هر صفحه مصور بین 3 تا 6 مجلس نقاشی شده است.
لینک کوتاه:
گزارش خطا
پسندها: ۰
نظرات بینندگان