طرح پایتخت کتاب ایران تازه نقطه عزیمت است

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

کتاب، بهترین دوست و مونس لحظات تلخ و شیرین آدمی است اما شوربختانه در این دو دهه اخیر به‎شدت از این یار مهربان دور گزیده‎ایم تا جایی که کتابخوان نبودن افراد جامعه به یک دغدغه مهم برای متولیان فرهنگی و دولتمردان درآمده، چراکه پیامدهای سوء کتاب‎گریزی کم‌کم در سطح جامعه در قالب آسیب‎ها و ناهنجاری‎های اجتماعی سربرآورده است. از این رو متولیان و صاحب‎نظران فرهنگی در دولت یازدهم تلاش کردند تا با هم‏اندیشی و تدبیر راهکارهای راهگشایی را برای ترغیب و تشویق افراد به سوی کتاب بیندیشند و به گسترش و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی مبادرت ورزند. 

هرچند مقصد طولانی در پیش است تا بتوان نگاه جامعه را به سوی کتابخانه‏ها و کتابفروشی‎ها معطوف کرد اما همین کوششی که در حوزه کتابخوانی در این دو، سه سال اخیر آغاز شده، نوید روزهای روشن را می‏دهد. بدیهی است جامعه‎ای که کتابخوان است آسیب‏های اجتماعی و ناهنجاری‏های رفتاری در آن کمتر است. افراد این جامعه هدفدارتر و با برنامه‎تر به زندگی ادامه می‏دهند. جامعه امروز ایران شوربختانه در این سال‎ها به‎شدت به تجملات و مدگرایی گرایش یافته است، شما اگر دمی به تفریحات و برنامه‏های یک ایرانی از صبح تا شب نگاهی بیندازید، به وضوح می‏بینید که کتاب در زندگی وی از اهمیت کمتری برخوردار است، به‌راستی مشکل از کجا سرچشمه می‎گیرد؟!!

یکی از اقداماتی که در حوزه کتابخوانی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در حقیقت یکی از متولیان اصلی این حوزه است و دو سه سالی می‎شود که اجرائی شده، طرح پایتخت کتاب ایران است. در این طرح هر ساله یک شهر به‎عنوان پایتخت کتاب ایران معرفی می‎شود که در سومین دوره این جایزه، بوشهر موفق شد به‏عنوان پایتخت کشور شناخته شود. شهر بوشهر که از همان سال نخست بابرنامه و هدفمند در این طرح ظاهر شده بود، در سال سوم برنامه‏های خلاقانه خود را افزایش داد و کتاب را به حوزه‎هایی نظیر پایگاه‏های نظامی، بیمارستان‏ها، گذرها، زندان‏ها و... برد و در نهایت اتفاقات خوبی هم در این خصوص افتاد اما این اقدامات نباید معطوف به دوره زمانی خاصی شود، چراکه برای فرهنگ‎سازی یک ارزش باید به‎طور پیوسته تلاش و نظارت کرد.

 این اتفاق میمونی است که کتاب به پادگان‎ها راه یافته و مونس لحظات پر از انتظار یک سرباز می‎شود یا اقدام خجسته‏ای است که در لحظه میلاد یک کودک با اهدای کتاب به مادر و نوزاد بر نقش و اهمیت کتاب در تربیت و زندگی افراد تاکید می‎شود. همان‏طور که اطلاع دارید شخصیت فرد از همان سنین کودکی شکل می‎گیرد، یعنی اگر کودک از همان سال‏های نخستین زندگی‎اش در خانواده‏ای پرورش بیابد که با کتاب مانوس باشند و کتاب جزء سبد خرید آن خانواده باشد، خواه ناخواه کودک به آن علاقه‏مند می‎شود. 

یکی از اقدامات خوبی که در حوزه کتابخوانی صورت گرفته است، راه‎اندازی و ترویج باشگاه‎های کتابخوانی است که تاکنون تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان به عضویت آن درآمده‎اند. بدون شک نتایج سودمند این طرح در 10 سال آینده مشخص می‌شود. با همه اینها با وجود این‎که بوشهر اینک پایتخت کتاب ایران به‎شمار می‎رود، در حوزه بزرگسالان طرح‎ها و برنامه‎ها کمرنگ‎تر است و اگر در این حوزه نویسنده‎ها و چهره‎های فرهنگی شهر که پیوسته از کتاب‌گریزی شهروندان گله‎مند هستند، وارد شوند و هر کدام به سهم خود تلاش کنند اهمیت کتاب را در زندگی و مراودات اجتماعی بیان کنند. تلاشی که در ورای خود آرامش و امنیت به ارمغان می‎آورد. بدون شک می‎توان به کتابخوان شدن بوشهری‏ها امیدوارتر شد.

سعید بردستانی نویسنده جوان هم‎استانی در خصوص طرح پایتخت کتاب ایران به بامداد جنوب گفت: این طرح به‌خودی خود بد نیست. به‌شرط این‌که نقطه هدف نباشد. قبلا هم گفته بودم که این طرح تازه نقطه عزیمت است. یک نقطه استارت برای کار فرهنگی در زمینه کتاب و کتابخوانی است.

نویسنده مجموعه‎داستان «نهنگ تاریک» در پاسخ به این پرسش که آیا پایتخت کتاب شدن بوشهر توانسته که شهروندان بوشهری را به حوزه کتابخوانی نزدیک کند، توضیح داد: چیزی که مشهود است، این است که به‌صورت عمومی بازتابی نداشته و در جامعه جلوه‌ای از آن دیده نمی‌شود. کسی از آن خبر ندارد و رنگ و لعاب خاصی در میان توده مردم نداشته است. ممکن است ما کارهای زیادی کرده باشیم اما این کارها دیده نمی‌شود؛ یعنی قاطبه مردم چیزی از آن ندیده‌اند. در واقع این اتفاق هنوز در میان مردم نیامده است. البته می‌دانم که برای این طرح برنامه‌های زیادی در حال اجراست، به‌خصوص برای کودکان که البته زیربنای آینده همین کودکان و نوجوانان هستند اما به نظر می‌رسد این برنامه‌ها در یک چاردیواری بسته اجرا می‌شوند که برای کسی قابل مشاهده نیست. بیشتر به مذاکرات پشت درهای بسته می‌ماند تا اتفاقی علنی. بنابراین باید دید در طرح پایتخت کتاب ایران چقدر از شاعران و نویسندگان استان بهره برده‌اند؟ چقدر از ظرفیت بالای ادبی و فرهنگی استان برای پشتیبانی این طرح استفاده کرده‌اند؟ چقدر در اماکن عمومی برنامه مرتبط با کتاب و مطالعه اجرا شده است؟ چقدر باجه‌های مطالعه یا امانت کتاب در اماکن عمومی مثل ترمینال‌ها، فرودگاه‌ها، پارک ها، سینماها و... نصب شده است؟ چقدر مسابقه‌های کتابخوانی رونق گرفته‌اند؟ چقدر از طرح‌های عیدانه و تابستانه و... کتاب در استان حمایت شده است؟ چقدر در مورد برنامه‌های طرح پایتخت کتاب اطلاع‌رسانی عمومی و حرفه‌ای انجام شده است؟

وی در ادامه با تاکید بر این‎که برای کتابخوان کردن جامعه باید کتاب مثل فست‌فود در دسترس و در معرض دید مردم باشد، نه این‌که صرفا در مدرسه‌ها یا کانون‌ها یا اماکنی از این قبیل برنامه گذاشت و حظ برد و امیدوار بود، افزود: بهترین سن براس آشنایی با کتاب خواندن، کودکی است. کودک بهترین زمینه را برای عادت کردن دارد. بهترین زمینه را برای آموختن دارد اما عنصر مهمی که روی کودک تاثیر بسزایی دارد، محیط است. کودک اگر در خانه‌ای که کتابخانه داشته باشد بزرگ شود، اگر والدین کتابخوانی داشته باشد، اگر کتاب در دسترس او باشد، اگر هر شب برای کتاب خواندن تشویق شود، به‎طور مسلم او هم کتابخوان بار خواهد آمد. شما نگاه کنید به چهره‌های فرهنگی ما. بیشتر در خانواده‌هایی که کتاب خواندن ارج و قرب داشته، بالیده شده‌اند. از طرف دیگر محیط‌های آموزشی کودک باید مملو از مطالعات فوق برنامه باشد. اگر معلم کودک فرد کتابخوانی باشد، اگر در مدرسه فقط به آموزش درس‌های مدرسه اکتفا نکنند، اگر همکلاسی‌ها اهل مطالعه باشند، اگر برنامه‌ها و تورهایی در رابطه با کتاب و کتابخوانی در سیستم آموزشی ما وجود داشته باشد، به‌طور مسلم سرنوشت کودک ما تغییر می‌کند.

نویسنده رمان «تار مو» در پایان گفته‏هایش در خصوص وضعیت کتابفروشی‎های بوشهر گفت: کتابفروشی‌های شهر بوشهر هم مانند اغلب کتابفروشی‌های سراسر کشور حال و روز خوبی ندارند. سرنوشت آنها به فروش نوشت‌افزار یا کتب کمک درسی گره خورده است. با تمام تلاشی که می‌کنند و زحمتی که می‌کشند اما به‌طور مستقل نمی‌توانند سر پا بایستند البته در حال حاضر در شهر بوشهر دو کتابفروشی مهم وجود دارد که توانسته‌اند روح یک کتابفروشی واقعی را در آنجا زنده نگه دارند. باقی کتابفروشی‌ها به یک شوخی بیشتر شبیه هستند تا چیز دیگری. در شهرستان‌ها هم تا جایی که من خبر دارم، شاید تنها سه شهرستان کتابفروشی مهمی داشته باشند که آن هم متصدیان فرهنگ‌دوستشان دارند با چنگ و دندان برای بقا می‌جنگند. در کل وضع کتابفروشی‌ها چندان خوشایند نیست و اگر به دولت مربوط باشد، باید یک فکر اساسی برای این صنف شریف کند.

در پایان این گزارش لازم است اشاره شود که پایتخت کتاب ایران شدن بوشهر واکنش‎های مثبت و منفی را از سوی قشر تحصیل‎کرده و روشنفکر شهر در پی داشت. بدون شک این طرح خالی از ایراد نیست اما در این میان قشر روشنفکر و فرهیخته این شهر که همواره دغدغه کتابخوان نبودن بوشهری را دارند برای ترویج فرهنگ کتابخوانی چه اقدامی کرده‏اند؟!! چرا این طرح در بوشهر به هم‎افزایی فرهنگی آن‎گونه که باید منجر نشده است؟!! چرا شهری مانند نیشابور هم مردم و هم مسوولان در کنار هم قرار گرفته‎اند و برای کتابخوان کردن شهروندان صادقانه تلاش می‏کنند؟!! البته ناگفته نماند که اداره‎کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در شهر بوشهر در حوزه کودک و نوجوان با همکاری اداره‎کل آموزش و پرورش استان و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان موفق شده قدم‎های موثری را بردارد و در این حوزه تقریبا بدون‎رقیب ظاهر شده است اما در سایر حوزه‏های دیگر به‎خصوص حوزه بانوان و بزرگسالان نیاز به هم‎اندیشی و همکاری بیشتر دارد. طراحان طرح‎های خلاقانه بوشهر که در طرح پایتخت کتاب ایران بدون‎شک ساعت‏ها نشسته‎اند و با تعمق و تفکر ایده‏های خود را به‌صورت یک طرح ارائه کرده‏اند، آن هم طرح‏هایی که تحسین دبیرخانه مرکزی پایتخت کتاب ایران را برانگیخته است آیا اکنون این طراحان در کنار اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اجرای این برنامه‏ها نظارت دارند؟!!

 

یادآوری می‎شود که طرح پایتخت کتاب ایران پویشی همگانی است که می‌توان به سودمند بودن آن در آینده امیدوار بود، طرحی که جنبه تشویقی دارد و می‎تواند موجب آشتی افراد با کتاب شود، پس بکوشیم هر کدام به‎سهم خود در این زمینه تاثیرگذار ظاهر شویم.