بامدادجنوب- سیدعلی موسوی:
سقوط «موصل» و مناطق گسترده‌ای از استان «نینوا» طی حمله دهم ژوئن سال ۲۰۱۴ «داعش» و تصرف بخش‌هایی از کشور عراق توسط‌این گروه و مشغول بودن بغداد به بحران‌های امنیتی، فرصتی به دست برخی از نیروها و گروههای سیاسی کُرد عراق داد تا قضیه «استقلال منطقه کردستان» با پیش زمینه برگزاری «همهپرسی استقلال» و جدایی از عراق را به شکلی جدی‌تر مطرح کنند. اما هر بار، اختلافات شدید و شکاف‌های عمیق درون کُردی و مخالفت قاطع و جدی بغداد، در کنار مخالفت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، مانع پیگیری امر از سوی گروه‌ها و جریان‌های کُرد جدایی طلب می‌شد.
اعلام آغاز عملیات بزرگ آزادسازی «موصل» در تاریخ ۱۷ اکتبر سال گذشته میلادی تحرکات گروه‌ها و جریان‌های جدایی طلب کردستان را وارد فاز جدیدی کرد.اینگونه به نظر می‌رسید که‌این گروه‌ها نبردهای آزادسازی موصل و درگیری دولت با تمام نهادها و موسساتش در‌این نبردها را بهترین فرصت برای تشدید مساعی جهت عملی ساختن استقلال کردستان می‌دیدند، به همین منظور طی نشست هفتم ژوئن گذشته در «اریبل» روز ۲۵ سپتامبر سال جاری میلادی (۳ مهر ۱۳۹۶) را موعد برگزاری همهپرسی استقلال منطقه کردستان تعیین کرده، آن را به اطلاع عموم رساندند. اعلام موعد برگزاری همهپرسی استقلال کردستان با موجی گسترده از واکنش‌ها در سطوح مختلف داخلی و خارجی همراه بود و همچنان نیز ادامه دارد تا موانع و چالش‌های پیش روی اجرای‌این طرح را دو چندان و محقق شدن کردستان مستقل را دست نیافتنی‌تر از هر زمان دیگر کند.
موانع و چالش‌های پیش روی اربیل برای استقلال متعدد و بی‌شمارند و پرداختن به همه آنها از حوصله‌این مقاله خارج است، لذا با تقسیم‌این موانع و چالش‌ها مروری بر بارزترین و مهمترین آنها خواهیم داشت.
اختلافات و شکاف‌های داخلی در جامعه کُردهای عراق که موارد متعدد و قضایای مختلفی را دربر می‌گیرد، یکی از مهمترین موانع جهت استقلال کردستان که اهم آنها عبارتند از:
- مخالفت درون کُردی با برگزاری همهپرسی
اختلافات داخلی بین گروه‌ها و جریان‌های سیاسی کُرد از جمله عواملی بازدارنده نه تنها در دستیابی به استقلال، بلکه تحقق هدف مورد نظر از برگزاری همهپرسی اعلام شده، به‌‌شمار می‌آید. در نشست هفتم ژوئن گذشته در اربیل احزابی مشارکت داشتند که باید آنها را حامیان برگزاری همهپرسی و مطیع و فرمانبر «مسعود بارزانی»، رئیس منطقه کردستان عراق تلقی کرد، احزابی مانند اتحادیه میهنی کردستان عراق، حزب دموکرات کردستان عراق، حزب اتحاد اسلامی‌کردستان و حزب سوسیال دموکرات کردستان عراق. از بزرگ‌ترین غایبان‌این نشست باید از ۲ حزب جنبش گوران و جامعه اسلامی‌کردستان نام برد که مخالفت خود را با برگزاری‌این همهپرسی اعلام کرده و آن را اقدامی‌شخصی از سوی بارزانی برای فرونشاندن جاه‌طلبی‌هایش دانسته‌اند. جنبش گوران به رهبری «انوشیروان مصطفی» به عنوان سر سخت‌ترین مخالف مسعود بارزانی و حزبش در میان کردها معتقدند، تا زمانی که جامعه سیاسی یک دست و متحد در منطقه کردستان وجود نداشته باشد، امکان گذار به استقلال ناممکن است، لذا برگزاری همهپرسی سپتامبر آینده را امری بیهوده می‌بیند و مخالف آن است.
همچنین «هوشیار عبد‌الله»، نماینده فراکسیون «التغییر» کردستان در پارلمان عراق پافشاری بارزانی برای برگزاری همهپرسی در‌این برهه زمانی را تلاش برای تحقق منافع حزبی و اهداف شخصی توصیف کرده، آن را اقدامی‌حساب نشده و بی برنامه قلمداد میکند. در ادامه عبد الله با انتقاد شدید‌اللحن از بارزانی، می‌گوید: «بارزانی دارای هیچ مقام و مسوولیت قانونی یا حقوقی در کردستان نیست که بر اساس آن برای کُردها تصمیم گیری میکند، تنها سمت وی در حال حاضر ریاست حزب دموکراتیک کردستان است، لذا جنبش تغییر طرح برگزاری همهپرسی او را رد میکند. «صلاح‌الدین بهاء‌الدین»، رئیس اتحاد اسلامی‌کردستان عراق نیز سخن گفتن از برگزاری همهپرسی، پیش از‌ترتیب صفوف کُردها و حل اختلافات و از بین بردن شکاف‌های داخلی بین کُردها را اقدامی‌زود هنگام و غیر منطقی دانست که مشروعیت همهپرسی را از بین برده، ماهیت آن را زیر سوال خواهد برد.
- مخالفت با نحوه و روند برگزاری همهپرسی
از سوی دیگر، شماری از سران و رهبران اتحادیه میهنی خواهان اجرای همهپرسی از مجرای قانونی و از کانال پارلمان منطقه کردستان هستند و تاکید می‌کنند، مصوبه همهپرسی و فرایند برگزاری باید از طریق پارلمان کردستان که در حال حاضر منحل شده، انجام شود. «سعدی احمد پیره»، از اعضای ارشد اتحادیه میهنی کردستان عراق معتقد است، برگزاری همهپرسی با فعالیت مجدد پارلمان از پشتوانه محکم‌تری برخوردار خواهد شد و لازم است، هیات سیاسی منطقه کردستان درباره برگزاری همهپرسی با بغداد و کشورهای منطقه و قدرت‌های بین‌المللی مذاکراتی داشته باشد.
این درحالی است که بحران اقتصادی در کردستان به حوزه سیاسی هم کشیده شده و اربیل را با بحران سیاسی نیز مواجه کرده است. پارلمان کردستان از نه ماه پیش تعطیل شده و دوره رسمی ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم نیز پایان یافته تلقی میشود. حزب دموکرات وزرای جنبش تغییر در دولت اقلیم را از دولت اخراج و رئیس مجلس از جنبش مذکور را هم به اربیل ممنوع الورود و اعلام کرده که هیچ فردی از جنبش تغییر را برای ریاست مجلس نمی‌‌پذیرد. همچنین با تصمیم سیاسی حزب دموکرات، دادگاهی در اربیل حکم دستگیری «نوشیروان مصطفی» رئیس جنبش تغییر را صادر کرده و دو طرف در حال جنگ رسانه‌‌ای علیه یکدیگر هستند. از سوی دیگر با ائتلاف اتحادیه میهنی و جنبش تغییر،این دو گروه با تصاحب اکثریت کرسی‌‌های مجلس اقلیم، اکثریت پارلمانی را از حزب دموکرات سلب کرده و همان گونه که نوشیروان مصطفی در مصاحبه‌های خود گفته،این ائتلاف می‌تواند، توازن سیاسی در اقلیم را از راه‌های قانونی تغییر دهد که این امر به معنای پایان ریاست حزب دموکرات بر اقلیم کردستان خواهد بود.
- فقدان قدرت متمرکز
مسعود بارزانی در شرایطی جدیت خود را برای برگزاری همهپرسی استقلال اعلام میکند که در داخل اقلیم کُردی، شرایط برای برگزاری‌این همهپرسی مساعد نمی‌‌باشد. اگرچه به صورت رسمی‌یک حکومت به مرکزیت اربیل در منطقه کردستان وجود دارد، اما در واقع «دو مرکز قدرت» در اقلیم مشاهده میشود که یکی حزب دموکرات است که بر استان‌های دهوک و اربیل مسلط است و دیگری اتحادیه میهنی که بر استان‌های سلیمانیه، کرکوک، حلبچه و منطقه گرمیلان تسلط دارد.این درحالی است که گروههای سیاسی دیگر نیز هر کدام هم پیمان یکی از دو مرکز اصلی قدرت می‌باشند.
دو بازیگر اصلی صحنه سیاسی و امنیتی کردستان عراق با وجود همکاری در تشکیل دولت محلی و حتی تشکیل وزارتخانه‌ای به نام وزارت امور پیشمرگه و تشکیل واحدهای نظامی‌مشترک، اما همچنان دارای نیروهای نظامی‌و نهادهای اطلاعاتی و سرویس‌های امنیتی مختص به خود هستند و بر توان نظامی‌و امنیتی مستقل خود تکیه دارند.این وضعیت نشان دهنده نبود اعتماد متقابل بین طوایف و گروههای کُرد است که هرگونه اقدام سیاسی ـ نظامی‌در هر یک از دو قلمرو غیررسمی‌را مشروط به موافقت یکی از دو طرف میکند.
بسیاری از احزاب و شخصیت‌های سیاسی کُرد پیش از آنکه طرح همهپرسی استقلال بارزانی را زیر سوال ببرند و مخالفت خود را با آن اعلام کنند، مشروعیت وی در منصب ریاست منطقه کردستان را به دلیل پایان دوران قانونی و حقوقی ریاست بارزانی بر کردستان زیر سئوال برده و به عدم کناره گیری وی از قدرت به شدت معترض هستند، لذا از‌این منظر، آنها مسعود بارزانی را نماینده کُردها نمی‌دانند. بارزانی به تمام‌این اعتراض‌ها پشت کرده، حاضر نیست چنین چیزی را بپذیرد و تمایل دارد، رویای تشکیل کشور مستقل کردستان به دست او محقق شود. لذا در واکنش به مخالفان، پارلمان و دولت محلی کردستان را منحل کرد. با‌این حال، تحرکات مخالفان و امواج تبلیغاتی آنان، آرامش را از بارزانی و برادرزاده و دامادش، «نیچروان بارزانی»، نخست وزیر کردستان گرفته و‌این تنش داخلی، نه تنها راه را برای استقلال هموار نمی‌کند، بلکه تداوم اقتدار بارزانی را با مشکل جدی روبرو میکند.
نسل جدید جوانان کُرد که مانند دیگر جوانان جهان، به‌اینترنت و ماهواره دسترسی دارند، اندک اندک به سمت و سوی گفتمان اهمیت استراتژیک رفاه و شرایط استاندارد زندگی حرکت کرده و مفهوم استقلال قداست و اهمیت سابق را نزد آنها ندارد. هم اکنون بسیاری از جوانان کُرد منطقه، سودای مهاجرت به اروپا را در سر می‌پرورانند، نه زندگی در یک دولت مستقل کُردی.این درحالی است که دولت محلی مقبولیت چندانی نزد جامعه کُردها ندارد و بسیاری از کُردها به سیاست‌های دولت محلی معترض هستند و بارها با برگزاری تظاهرات نارضایتی خود از عملکرد مسئولان محلی را اعلام کردند. ۲۷ سپتامبر سال گذشته ده‌ها هزار معلم و حقوق بگیر کُرد و مردم ناراضی در شهرهای مختلف کردستان به خیابان آمده، علیه فقر، بی لیاقتی مسئولان و مافیای قدرت و ثروت شعار داده و خواستار سرنگونی حکومت محلی شدند. بی‌تردید‌این نارضایتی‌ها مانع همراهی و همسویی مردم با مسئولان محلی و احزاب سیاسی جهت تحقق خواسته استقلال می‌باشد.
یکی از مهمترین ضرورت‌های استقلال یک کیان و موجودیت سیاسی، استقلال مالی و اقتصادی است، شاخصی که منطقه کردستان دستکم در برهه کنونی فاقد آن است. به عبارتی منطقه کردستان هیچ منبع درآمدزای مستقلی به غیر از فروش نفت ندارد و در صورتی که کشور‌ترکیه از صادرات نفت اقلیم ممانعت به عمل آورد، اربیل منبع مالی و درآمدزای دیگری ندارد. در نتیجه هواداران استقلال کردستان و برگزاری همهپرسی در‌این منطقه باید بدانند، تحقق رویایی آنها مسلتزم استقلال اقتصادی اقلیم و بالا بردن میزان درآمدها و یافتن راه‌های دیگری برای درآمدزایی جهت بهبود وضعیت اقتصادی کردستان است. منطقه کردستان نه تنها فاقد معیارهای فوق است، بلکه با بحران شدید اقتصادی دست و پنجه نرم میکند و آنچه به‌این بحران عمق بخشیده، فساد اقتصادی، نظام بروکراتیک و قبضه قدرت اقتصادی و مالی کردستان در دست بارزانی است که موجب افزایش فقر و بیکاری میان کُردها شده است.
در نهایت به نظر نمی‌رسد، مسوولان کردستان از موانع موجود بر سر راه تحقق خواسته‌هایشان جهت برگزاری همهپرسی استقلال از عراق بی اطلاع باشند، لذا‌این سوال مطرح میشود که هدف واقعی اربیل و بارزانی از سناریو همهپرسی و استقلال چیست؟ «ناظم الدباغ»، نماینده منطقه کردستان عراق در تهران در پاسخ به‌این سوال چنین می‌گوید: «پافشاری کُردها بر برگزاری همهپرسی در منطقه کردستان عراق را باید تاکتیک مذاکراتی برای اعمال فشار بر بغداد و وادار ساختن العبادی به عمل به وعده‌اش درباره پرونده‌های انرژی و تقسیم قدرت دانست». نماینده منطقه کردستان عراق در تهران با اشاره به‌اینکه کُردها‌ترجیح می‌دهند، به عنوان بخشی از عراق باقی بمانند، گفت: ما برای برگزاری همهپرسی اقدام کردیم تا مشکلاتمان را در عراق حل کنیم و تا به‌این لحظه ما قصد جدایی از بغداد را نداریم. ما تلاش می‌کنیم، از فرصت‌ها با ابزارهایی چون دیپلماسی، پارلمان و مردم استفاده و حقوق خود را از بغداد مطالبه کنیم.
لینک کوتاه:
گزارش خطا
پسندها: ۰
نظرات بینندگان
تازه های سایت