ما شاهد نخبه‎کشی در موسیقی بوشهر هستیم

بامدادجنوب- جواد شکریان:

«موسیقی» هنری است که در رگ و پی جامعه ایرانی ریشه دوانده است و هیچ‎گاه نمی‏توان آن را از مردم گرفت. این هنر همواره در طول تاریخ عبرت‎آموز ایران، فراز و نشیب‎های فراوان به خود دیده است اما هیچ‎چیزی نتوانسته آن را از حرکت بازدارد. هرچند در دولت تدبیر و امید حال موسیقی کمی بهتر از دولت نهم و دهم است اما شوربختانه در این دوره هم شاهد لغو کنسرت‏های موسیقی در نقاط مختلف کشور هستیم که برای نمونه می‏توان به لغو کنسرت «آواز پارسی؛ افسانه و مهر» حافظ و شهرام ناظری (شوالیه آواز ایران) در چند روز گذشته اشاره کرد. اتفاق‎های این‏چنینی در عرصه موسیقی ایران کم نبوده و نخواهد بود اما تمام این کم‎لطفی‎ها موجب نمی‎شود که اهالی موسیقی با ساز و آواز خود وداع کنند، آنها با عشق و امید همچنان ادامه می‏دهند... . 

ایران سرزمینی است که ادبیات و موسیقی از زمان‎های بسیار کهن در آن جایگاه ممتازی داشته است تا جایی که دربار شاهان محلی برای هنرنمایی شعرا و مطربان و نوازندگان بوده است، به گفته خشایار طیاری، استاد و نوازنده کمانچه: «شاهان ایرانی همواره برای نشان دادن شکوه و جبروت پادشاهی و شادی حکومتشان نگاه ویژه‎ای به نوازندگان و مطربان داشته‏اند، به‎طوری که برای نخستین بار بهرام گور به‏منظور نمایش شکوه و طرب شاهانه خویش حدود 1400 مطرب و کولی را از هندوستان به ایران آورد و همین اتفاق در دوره شاه عباس دوم صفوی هم پیش آمده است». بر این اساس پی می‎بریم که همواره موسیقی در سیستم حکومتی ایران مورد توجه بوده است. بعدها شعرا همه به کمک شعر و موسیقی تصانیفی را خلق کردند که برای نمونه می‎توان به عارف قزوینی، شاعر و مبارز سیاسی دوره مشروطه اشاره کرد که به کمک ادبیات و موسیقی تصانیف میهنی یا به قولی عاشقانه سروده است. همان‎گونه که مطلع هستید علی‎اکبر شیدا و عارف قزوینی از پیشگامان تصنیف‎سرایی در ایران بوده‏اند.

حال برگردیم به مبحث اصلی، با اندکی تامل در می‏یابیم که پس از انقلاب موسیقی نیز همچون ادبیات دستخوش تغییر و تحولات و از شکل کلاسیک خود خارج شد و شاخ و برگ فراوان پیدا کرد، به‎طوری که امروز شاهد اشاعه انواع گوناگون موسیقی در جامعه در کنار موسیقی سنتی و اصیل هستیم. از آنجایی که نوگرایی در هر عرصه‏‎ای پیامدهای مثبت و منفی در بردارد، شکل گرفتن سبک‎‏های متعدد در موسیقی نیز گاه باعث شد که موسیقی از ماهیت اصلی خود فاصله بگیرد، چراکه تا پیش از این ما در جامعه با موسیقی سنتی، مطربی و... روبه‎رو بودیم اما اکنون با سبک‏هایی نظیر پاپ، رپ و... مواجه هستیم که هر کدام از اینها هم مخاطبان خاص خود را دارند اما مفاهیمی که در قالب این سبک‎های موسیقی در سطح جامعه اشاعه یافته است، مفاهیم (چون بی‎وفایی، خیانت و...) پربار و آموزنده‎ای نیستند، این در حالی است که اصولا اشعاری که برای موسیقی سنتی ایران انتخاب می‎شدند، اشعاری پرمحتوا و پرمغز بودند که عموما به عرفان ایرانی هم گوشه نظری داشتند. موضوعی که شوربختانه اینک در ماهیت ترانه‏های امروزی کمتر شاهد آن هستیم. همین مساله موجب شده که گاه موسیقی به ناکجاآباد برود.

اکنون به‎‌جرات می‎توان گفت موسیقی ایران به یک مدیریت کارامد و متخصص نیاز دارد، چراکه این هنر به‎شدت نیاز به آسیب‎شناسی دارد. برگزاری نشست‏های تخصصی موسیقی هم در این خصوص می‏تواند بسیار موثر ظاهر شود. احمد حمیدیان مسوول جوان انجمن موسیقی استان بوشهر تلاش کرده از بدو پذیرش مسوولیت این انجمن، آسیب‎های حوزه موسیقی این خطه را شناسایی کند. یکی از اقدامات خوب این انجمن، برگزاری نشست‏های تخصصی موسیقی با حضور صاحب‎نظران و موسیقیدانان مطرح ملی و استانی است. شنبه‎شب (7 مردادماه) یازدهمین نشست انجمن موسیقی استان بوشهر با همکاری آموزشگاه موسیقی «ترانه» در سالن اجتماعات اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر با حضور احمد حمیدیان مسوول انجمن موسیقی استان بوشهر، خشایار طیاری استاد و نوازنده کمانچه، بهرنگ حکیمی‎پور استاد و نوازنده سه‎تار و تنبک، علیرضا رمضانی پژوهشگر مردم‎شناسی موسیقی و کارشناس نوازندگی ساز ایرانی و جمعی از نوازندگان و خوانندگان هم‎استانی برگزار شد. این نشست تخصصی سه بخش نقد و بررسی موسیقی در بوشهر، تحلیل و اجرای قطعاتی از نوازندگان گذشته (کمانچه و تنبک) و بداهه‏نوازی (سه‏تار، دمام و دم‎دم) را در برداشت. 

هدایت این نشست برعهده بهرنگ حکیمی‎پور (مجری طرح) بود. وی در آغاز برنامه با بیان این‎که در 10 جلسه گذشته انجمن موسیقی در خصوص موسیقی بوشهر و پتانسیل‌های (نوازندگان و سازها) آن بحث و بررسی شد، گفت: هر چند به مدت یک سال در برگزاری این جلسات وقفه‎ای ایجاد شد اما الان خوشحالیم که در نهایت موفق شدیم این نشست‏ها را از سر بگیریم و امیدواریم از این پس به‎صورت منظم برگزار شوند. در یازدهمین نشست تخصصی موسیقی از اطلاعات و توضیحات علیرضا رمضانی، کارشناس ارشد پژوهش هنر و کارشناس نوازندگی ساز ایرانی بهره خواهیم برد که قرار است در خصوص موسیقی در بوشهر سخن بگوید. 

حکیمی‏پور در ادامه با تاکید بر این‏که یکی از اهداف اساسی و کلیدی برگزاری این نشست‏های تخصصی کم کردن فاصله میان مخاطبان با موسیقی سنتی بدون کلام است، افزود: شوربختانه مخاطبان امروزی عادت کرده‏اند که صرفا موسیقی باکلام بشنوند و کمتر از موسیقی بی‎کلام اقبال می‏کنند، به همین دلیل بخشی از این نشست‏ها به موسیقی بی‎کلام اختصاص داده شده که خوشبختانه با استقبال خوبی هم روبه‎رو شده‎ است.

در همین زمان از علیرضا رمضانی دعوت کرد تا به‎روی سن بیاید و لحظاتی را به ایراد سخن بپردازد. 

این کارشناس ارشد پژوهش هنر با بیان این‏که با توجه به شناخت خوبی که از موسیقی بوشهر که از رهگذر موسیقی‎شناسی و مردم‎شناسی حاصل شده، در این نشست به بررسی آسیب‏هایی که در این حوزه وجود دارد می‎پردازم، گفت: بدون اغراق باید بگویم که موسیقی فولکور بوشهر از ظرفیت فراوانی برخوردار است و امروز این موسیقی نه تنها در ایران، بلکه در جهان حرفی برای گفتن دارد. یکی از نکات برجسته موسیقی فولکور بوشهر، وجود عنصر وحدت در آن است که این عنصر به‎وضوح در موسیقی شمال و جنوب این استان دیده می‎شود.

علیرضا رمضانی در ادامه با اشاره به این‌که با این اوصاف، موسیقی در بوشهر می‏توانست بهتر و بیشتر از این معرفی شود، افزود: در این میان چند عامل در مهجور ماندن موسیقی بوشهر نقش دارند، یکی بحث آموزش است، دیگری پژوهش و سومی هم تخصص نداشتن مدیران فرهنگی استان در حوزه موسیقی است. همه این عوامل منجر به نخبه‎کشی در موسیقی این شهر شده است. چون بستر مناسب برای آموزش و پژوهش موسیقدانان این خطه در استان فراهم نبود، ناچار آنها برای پیشرفت مهاجرت کردند. این هنرمندان موفق شدند در موسیقی به جایگاه خوبی برسند اما فراهوش نکنیم که بوشهر در پیشرفت آنها نقشی ایفا نکرد، حتی پس از آن هم مسوولان از این ظرفیت‏ها برای آموزش علاقه‎مندان موسیقی در استان بهره‎ای نگرفتند. 

وی با تاکید بر این‏که ما انتظار نداریم که مسوولان فرهنگی‎مان موسیقیدان یا تحصیل‎کرده رشته موسیقی باشند، بلکه اگر یکی از مشاوران هنری خود را از میان کارشناسان موسیقی که خوشبختانه امروزه تعداد آنها در استان کم نیست، انتخاب کنند، کافی است تا دردهای حوزه موسیقی را درمانگر شوند، خاطرنشان کرد: مدیریت موسیقی در استان نیاز به یک واکاوی دارد، چراکه ما الان در آموزشگاه‏های موسیقی شاهد تدریس معلمان و مدرسان ساز و آوازی هستیم که صلاحیت آموزش آنها از سوی نهاد رسمی تائید نشده است، این در حالی است که این اتفاق را فقط در بوشهر شاهد هستیم البته از این‎که امروز شاهد فعالیت‎ چندین آموزشگاه موسیقی در بوشهر هستیم، بسیار خرسندم اما برای پیشرفت موسیقی و آموزش اصولی آن نیاز است که معلمان و مدرسان موسیقی آزمون تائید صلاحیت بدهند.

رمضانی در خصوص پژوهش در حوزه موسیقی هم گفت: پژوهش‎هایی که در حوزه موسیقی بوشهر صورت گرفته است، نتوانسته آن‎گونه که باید قابلیت‏های آن را به نمایش بگذارد. با وجود این‏که پژوهش‎های روایی و مکتوب فراوانی تاکنون در این عرصه از سوی برخی از هنرمندان و پژوهشگران هم‎استانی صورت گرفته است، هنوز منبع موثقی برای رساله‏ها یا تحقیقات دانشگاهی در خصوص موسیقی بوشهر وجود ندارد، بنابراین می‎طلبد که مدیران فرهنگی استان و سازمان‏هایی نظر سازمان فرهنگی تفریحی شهردار بندر بوشهر که بودجه خوبی برای کارهای تحقیقاتی و پژوهشی در اختیار دارند، از این آثار حمایت کنند. 

در این هنگام بهرنگ حکیمی‎پور سخن رمضانی را این‎گونه تکمیل و بیان کرد: البته با توجه به بودجه ناچیز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ما درک می‏کنیم که اگر حمایت مالی تاکنون از موسیقدانان نداشته است، دلیل آن بی‏توجهی به هنرمندان این عرصه نیست، بلکه ناشی از کمبود بودجه این ارگان است اما سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری بوشهر می‏تواند حمایت بهتری از موسیقی داشته باشد که متاسفانه این سازمان تنها در هفته بوشهر از موسیقی بهره می‎گیرد که کاش آن هم انجام نمی‎شد، چون موسیقی‎هایی که برای این هفته انتخاب می‎شود، صرفا موجب بیراهه رفتن سلیقه مخاطب می‎شود. انتظار داریم که سازمان فرهنگی-تفریحی از این پس برای جشن‏‎ها و برنامه‏های فرهنگی خود از نظر و پیشنهاد انجمن موسیقی استفاده کند.

رمضانی در پایان گفته‏هایش تاکید کرد: نخستین گروه موسیقی که در این استان فعالیت می‎کرد، گروه «مفتون» بود که به ارزش هنری موسیقی توجه ویژه داشت و بارها اساتیدی نظیر حسین علیزاده، پاور، کامکار و... را به استان دعوت کرد تا به غنای موسیقی استان بیفزاید. البته جای خوشحالی دارد که سال گذشته بیش از 300 کنسرت در بوشهر برگزار شده اما آیا این حجم کنسرت به پیشرفت موسیقی در استان انجامیده است؟!!

پس از پایان سخنان وی، خشایار طیاری استاد و نوازنده کمانچه به ارائه توضیحاتی در خصوص «نقش رِنگ در موسیقی ایران» پرداخت و سپس چند قطعه قدیمی را با همنوازی کمانچه (طیاری) و تنبک (حکیم‎پور) برای حاضران نواخت. در بخش پایانی نشست هم بهرنگ حکیمی‎پور (سه‏تار) با همراهی سپیده پاکباز (دمام و دم‎دم) به بداهه‎نوازی پرداختند که با استقبال حاضران روبه‎رو شد.