به‌‌دنبال پیگیری‌های بامداد‌جنوب؛ مرمت قلعه نصوری از سر‌گرفته شد

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

هوا شرجی است و به‎طور نفسگیری اکسیژن را دریغ می‎کند اما این بندر دیرینه و کهن آنقدر حرف برای گفتن دارد که مرا مردادماه به سوی خود فراخوانده است. «سیراف» بندری است که همواره نام آن در تاریخ ایران می‎درخشد. بندری که در قرن چهارم هجری آغازگر راه آبی ابریشم بوده و عمده مبادلات تجاری ایران با کشورهایی افریقایی (نظیر زنگبار و...) و آسیایی چون هند، چین و... از طریق این بندر انجام می‎شده است. سیراف به‎دنبال زلزله ویرانگر سال 366 یا 367 هجری با خاک یکسان شد و تمام شکوه و جبروت این بندر که به‌گفته مقدسی، در تجارت با بصره رقابت می‎کرده و یکی از مراکز مهم تجاری خلیج فارس به‎شمار می‎رفته است، در زیر آوار و دریا چهره به نقاب کشید و اینک سیرافی که بر دامن کوه به زیبایی بر کرانه خلیج همیشه فارس خود را به رخ می‎کشد، بندر کوچکی است که از سوی بازماندگان این زلزله مهیب بر ویرانه سیراف باشکوه پیشین بنا نهاده شده است. این بندر هنوز هم چون نگینی بر تارک خلیج فارس می‎درخشد و در خود میراث تاریخی گهرباری نظیر سازه‏های آبی یا گوردخمه‎های باستانی، مسجد جامع، قلعه نصوری و... را جای داده است. 

هر زمان قلم به‎دست می‎گیرم تا از سیراف بنگارم، آنقدر حرف و درد در ذهنم جان می‎گیرد که نمی‎دانم از کجایش بنویسم اما این بار تصمیم گرفتم از ثبت جهانی سیراف، قلعه نصوری و... بنویسم. قلعه‎ای که بر بلندای تپه‎ای در سیراف آرام گرفته است و یکی از زیباترین چشم‎اندازهای خلیج زیبای فارس را به نمایش می‎گذارد. قصه این قلعه زیبا که از معماری منحصربه‎فردی برخوردار است، قصه‎ای به درازای تاریخ است که احیای این میراث تاریخی می‏تواند به هویت معماری ایرانی که یادگار دوره قاجاری است، جانی دوباره ببخشد. 

در کتاب «سیراف» تالیف غلامرضا معصومی در خصوص این قلعه آمده است: «این قلعه در کنار جاده و روی تپه‌ای بلند و مشرف به دریا به سمت غرب بندر طاهری بنا شده است که آن را پدربزرگ شیخ ناصر نصوری (یکی از مالکین این بندر) بنا کرده است و مربوط به اوایل دوره قاجاریه است. این قلعه مانند بناهای دیگر عهد قاجار دو حیاط اندرونی و و بیرونی دارد و یک شاه‎نشین بالای همه اتاق‎ها قرار گرفته است. چهار ستون زیبای سنگی و گچبری‎های داخلی ایوان غربی حیاط بیرونی این قلعه دارای ارزش تاریخی و هنری است. این ایوان فقط یک راه به پشت بام دارد...». در بخش دیگری از این کتاب در خصوص گچبری‎های این عمارت نوشته شده است: «گچبری‎ها این عمارت که به‎وسیله استاد علی‎اصغر شیرازی و به امر شیخ جبار جد شیخ ناصر نصوری در حدود 170 و اندی سال پیش انجام گرفته است، غالبا نقش درختان، شاخ و برگ و گلدان‎های زیبا و فرشتگان را در کنار هم نشان می‎دهد. فرشتگان زیادی با نقش پرندگانی چون هدهد، طوطی و طاووس همراه با خطوط هندسی تزئینی در این اثر هنری پدید آمده است. گذشته از گچبری‌های تزئینی هیجده تابلو بسیار زیبا و پرمعنی از بهترین مجالس شاهنامه فردوسی را برگزیده و در این ایوان با گچبری‌های جالب و به‎طرز شیوا و گویایی جلوه‎گر ساخته است».

با این اوصاف، پی می‎بریم که قلعه نصوری با آن بادگیر بی‎نظیرش هویت معماری ایرانی را بر فراز خلیج فارس به نمایش گذاشته است. شوربختانه مرمت این بنای ارزشمند و شاخص تاریخی که از اوایل دهه 90 آغاز شده، همچنان پر فراز و نشیب پیش رفته است، این در حالی است که پیش از این قرار بود مرمت این بنا در سال 95 به پایان برسد اما نه تنها تمام نشده، بلکه روند بازسازی آن به‏دلیل کمبود بودجه، اعمال سلیقه‎های شخصی و بی‌پایه و... به دوباره‌کاری‌ها ختم شده است. سال پیش که به سیراف سفر کرده بودم تا گزارشی از نحوه مرمت این بنا تهیه کنم، تصاویری از برخی جاهای این بنا که مرمت شده بود، تهیه کردم و به یک کارشناس مرمت در تهران فرستادم که متاسفانه نظر این کارشناس این بود که در برخی از نقاط مرمت‎ها اصولی صورت نگرفته است. همچنین وی در این‎باره به بامداد جنوب گفته بود که در مرمت قسمت داخلی این بنا از مصالح اولیه آن استفاده نشده است. 

اما در این گزارش پای سخنان محمد کنگانی، سیراف ‎شناس و فعال حوزه میراث فرهنگی نشستیم. وی در خصوص روند مرمت قلعه نصوری در سال جاری به بامداد جنوب گفت: خوشبختانه گزارش پیشین بامداد جنوب در این زمینه بی‎تاثیر نبود، به‎طوری که الان دارید می‎بینید، تمام نمای بیرون قلعه به همان شکل اولیه خود گل‎اندود شده است و خوشبختانه ناصر امیرزاده، مدیرکل میراث‎‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از محل اعتبارات ملی مبلغ یک میلیارد و 400 میلیون تومان برای مرمت این بنا اختصاص داده است که اگر این اعتبار به‎شکل صحیح و فقط برای این عمارت استفاده شود، می‎توان پیش‌بینی کرد که بازسازی قلعه تا پایان سال به اتمام برسد و کار خود را به‏عنوان یک پروژه اقامتی-پذیرایی آغاز کند. 

کنگانی در ادامه با اشاره به این‎که هرچند پیش از این در دوران ابراهیم فروزانی‎فر، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان برای مرمت این بنا در دو مرحله اعتبارهای میلیاردی اختصاص داده شد که در مرحله دوم اعتباری نزدیک به یک میلیارد و 700 میلیون تومان برای تکمیل این پروژه در نظر گرفته شد، افزود: اما پیشرفت کار در آن زمان نشان داد اصلا این مبلغ در اینجا هزینه نشده که با پیگیری‎هایی که صورت دادیم، مدیرکل وقت میراث فرهنگی بیان کرد که با بخشی از این اعتبار یک‎سری امکانات برقی برای عمارت خریداری شده است. البته در بودجه‎ای که سال 93 به بنا اختصاص داده شد، یک الحاقیه به نام موتورخانه و سرویس بهداشتی در آن ثبت شده بود که با آن بودجه تنها اندکی از این قسمت کار شد.

وی با تاکید بر این‎که امیدوارم این بودجه یک میلیارد و چهارصد میلیون تومانی هرچه سریع‎تر به پروژه ترزیق شود تا قلعه نصوری که سلطان قلعه‎های ساحلی ایران به‎شمار می‎رود، هرچه زودتر پذیرای گردشگران داخلی و خارجی به‎ویژه گردشگران صنعتی شود، افزود: این قلعه از پتاسیل‎های منحصربه‎فرد و بی‏نظیری چون چشم‎انداز فوق‎العاده (که رو به سوی دریاست)، برج چهار طبقه، گچبری‎ها، شاه‎نشین، تابلوهای شاهنامه و... برخوردار است. این ویژگی‎ها با توجه به این‌که در این محدوده هتل یا اقامتگاه مجهزی وجود ندارد، می‎تواند در جذب گردشگر بسیار تاثیرگذار ظاهر شود. 

این فعال حوزه میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که راه‎اندازی قلعه نصوری به‎عنوان اقامتگاه بومگردی با توجه به این‌که میان صنایع و پتروشیمی‎های کوچک و بزرگ قرار گرفته است، آیا می‎تواند در رونق توریسم صنعتی در منطقه تاثیر داشته باشد، گفت: بدون شک بله. البته در این زمینه بیش از هر چیز باید با صنایع تعامل داشته باشیم، چراکه صنایع از شرایط خاصی برخوردار هستند و عموما میهمانانی که به این منطقه می‌آیند هم برای بازدید و هم برای انعقاد قراردادهای نفتی و... می‌آیند و از این منظر، سیراف و قلعه نصوری می‎تواند مکان مناسبی هم برای گردشگری و هم برای انعقاد قراردادهای مهم در نظر گرفته شود. این محل به‎دلیل جاگیری مناسب بر بلندی تپه شب‌ها از منظره خیره‎کننده‎ای برخوردار است و این به جذابیت قلعه افزوده است. همچنین شب‎ها از اینجا مشعل‎های سایت «2» کنگان و عسلویه پیدا است. بنابراین صنعت می‎تواند با انعقاد تفاهمنامه‎ای گردشگران خود را به این منطقه بیاورد و با پیوند دادن صنعت و میراث باارزش تاریخی که در سیراف وجود دارد، عظمت سیراف را بار دیگر پس از هزار سال به نمایش بگذارد. همچنین در سایه انعقاد این تفاهمنامه می‎توان گردشگرانی که به سیراف می‎آیند به بازدید از مناطق صنعتی برد تا از نزدیک ابهت صنعتی که حاصل ذوق و خلاقیت مهندسان سختکوش ایرانی است، معرفی کرد. 

کنگانی مدیریت موسسه «سیراف‌پارس» را عهده‎دار است و این موسسه به‌دلیل حمایت و استقبال مطلوب از گردشگران داخلی و خارجی، تعامل مناسب با تورهای گردشگری، ثبات حضور اعضا موسسه در سه منطقه برای راهنمایی گردشگران، اقدامات فرهنگی نظیر تالیف کتاب و تولید فیلم مستند در راستای معرفی قدمت و تاریخچه سیراف و... در سال جاری به‏عنوان سمن برتر ملی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری معرفی شد. وی در آیین تجلیل از سمن‎های موفق کشوری این پیشنهاد را به زهرا احمدی‌پور، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داده بود که دوباره راه ابریشم آبی را که کشورهای قدرتمندی چون ژاپن، چین، کره، هند، ایران، مالزی ... را در برمی‎گیرد، فعال کند، چراکه فعال شدن این راه نه تنها نام سیراف، بلکه نام ایران را باردیگر در روابط تجاری بر سرزبان‎ها می‎اندازد و به رونق منطقه بیش از پیش می‎افزاید که خوشبختانه این پیشنهاد با استقبال احمدی‎پور روبه‎رو شده است.

وی در ادامه در پاسخ به این پرشس که با وجود این‎که پرونده سیراف برای ثبت جهانی حدود 11 سال پیش به یونسکو رفته است اما هنوز خبری از جهانی شدن آن نیست، به‎نظر شما چرا این تصمیم اینقدر با تاخیر همراه شده است، توضیح داد: ما همچنان پیگیر این مساله هستیم و درست است حدود 10 یا 11 سال پیش سیراف به همراه 40 اثر دیگر برای ثبت جهانی به یونسکو معرفی شده است و تنها در یک صورت ثبت جهانی این بندر تاریخی محقق می‎شود که یک اراده استانی پشت آن باشد، چون اگر سیراف ثبت جهانی شود، تنها شهری است که بر کرانه خلیج فارس این امتیاز به آن اختصاص داده شده است. البته در ثبت جهانی سیراف باید سازه‏های آبی را جدا کنیم، چراکه این سازه‏ها خود قابلیت ثبت جهانی شدن را دارند. این سازه‏ها از سازه‏های آبی که در شوشتر وجود دارد، بسیار قوی‎تر و منحصربه‎فردتر هستند، چون بیش از هفت هزار حوضچه مستطیل‎شکل و نزدیک به صد و پنجاه حلقه چاه‎های آب به عمق 20 تا 130 متر را در برمی‎گیرد. در حال حاضر تنها اتفاق نیکی که در این زمینه صورت گرفته، این است که از سوی مدیرکل میراث فرهنگی استان مبلغ 200 میلیون تومان برای مطالعات جهانی سیراف اختصاص یافته است که این تصمیم می‎تواند نقش موثری در معرفی بیشتر سیراف به جهانیان داشته باشد.

کنگانی همچنین در پایان در پاسخ به این سوال که چرا محمد کنگانی این‎گونه به سیراف و تاریخ آن علاقه‎مند است، گفت: از زمانی که سیراف و ظرفیت‎های خاص آن را شناختم و دانستم که در زمینه روابط بین‎المللی در خلیج فارس از ظرفیت خوبی برخوردار است، تمام همتم را به کار بستم تا به معرفی پیشینه تاریخی و داشته‏های این بندر قدیمی بپردازم. تمام این کارها هم تنها و تنها با عشق و دستان خالی انجام می‏دهم. امیدوارم مسوولان ما را در ادامه راه حمایت کنند تا با تالیف کتب و تهیه فیلم‎های مستند و سینمایی در خصوص سیراف در معرفی آن کوشاتر ظاهر شویم.