هنر مینا، تلفیق رنگ و سنت است

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

«هنر گامی است که از طبیعت به سوی لایتناهی برداشته می‌شود» (جبران خلیل جبران).

هنر عصاره حیرت‎انگیز و لذت‎بخش زندگی است که انسان را با طبیعت بیش از پیش پیوند می‏دهد. با اندکی تامل درمی‏یابیم که هنرمند با الهام از احساس، ذوق، سلیقه و طبیعت، آثار زیبا و مسحورکننده‏ای را خلق می‎کند. بدیهی است هر هنری با توجه به ویژگی‏ها و پتانسیل‎های خاص و منحصربه‎فرد خود در حفظ موجودیت و هویت فرهنگ یک ملت بسیار موثر ظاهر می‏شود.

 ایران از جمله سرزمین‏‌هایی است که همواره به‎واسطه هنرهایش ستوده شده است و در جای‎جای این آب و خاک شاهد ظهور و خلق هنرهای متنوع و فاخری بوده‎ایم، به‎گونه‎ای که امروزه هر شهر یا منطقه را به‎واسطه هنری که در آنجا رواج دارد، می‎شناسیم. به‎عنوان مثال تا اسم میناکاری به میان می‎آید، با وجود این‌که این هنر امروزه در برخی از نقاط دیگر هم رواج دارد اما ذهن‎ها به‎سرعت معطوف به اصفهان می‎شود که در حقیقت پایتخت میناکاری ایران به‎شمار می‏رود. از میناکاری نام بردیم، هنر-صنعتی که امروزه از طرفدران خاصی برخوردار است و زیبایی خیره‎‎کننده‎ای دارد. این هنر به‎دلیل نقوش و رنگ‎های که در آن به کار برده می‎شود، ذهن ببینده را به فضایی روحانی می‎کشاند؛ به آسمان نیلی و گنبدهای فیروزه‏‎ای (که یادگار دوره اسلامی است). بته‌‏جقه‏‌ها و نقوش ریز و چشمنوازی که بر گستره آبی یا نیلی جای خوش کرده‎اند، بدون‌اغراق چشمان را چنان شیفته خود می‎کند که دمی دوست ندارد از این دلبر دلربا دیده بردارد. 

میناکاری یکی از صنایع دستی فاخر ایران‎زمین به‌شمار می‏رود که بهترین نمونه‎های آن را می‎توان در شهر اصفهان بر ظروف طلا، نقره و مس مشاهده کرد. هنری که به‌عقیده کارشناسنان صنایع دستی، در ایران به‎وجود آمده و پس از آن به سرزمین‏های دیگر راه یافته است. این هنر از ترکیب رنگ‏ها و نقوش اسلیمی و ختایی و... آفریده می‎شود که گوشه‏‌هایی از زیبایی‏های روحانی و جسمانی را به نمایش می‎گذارد و هیچ‎گاه هم رنگ کهنگی به خود نمی‏گیرد. در بالا اشاره شد که این هنر امروزه صرفا در اصفهان تولید نمی‎شود، بلکه هنرآموزانی که اینک خود در این عرصه به درجه استادی رسیده‎اند، در گوشه‎گوشه ایران به ترویج آن مشغول هستند. رخساره پرویزی، بانوی هنرمند بوشهری است که سال‎‎ها پیش این هنر را در اصفهان زیر نظر یکی از اساتید میناکاری فراگرفته و اینک در بوشهر مشغول خلق ظروف میناکاری‎شده منحصر‌به‎فردی است. 

البته شوربختانه در اینجا باید اشاره شود که در سال‎های اخیر از صنایع دستی آن‎گونه که باید در استان بوشهر حمایتی نشده است؛ بنابراین هم صنایع دستی بومی و هم صنایع دستی ملی دراین استان حال و روز خوبی ندارد، هرچند در این یکی دو سال اخیر تلاش شد که گام‏های استواری برای معرفی و حفظ صنایع دستی بومی برداشته شود اما تا زمانی که بازار ثابتی برای عرضه صنایع دستی بومی و ملی در استان وجود نداشته باشد، نمی‎توان انتظار داشت که این صنایع را حفظ کرد. شوربختانه بیشتر هنرمندان این عرصه هنوز با مشکل بیمه روبه‎رو هستند و از اداره‎کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هم به‎جز یکی دو حرکت روبه‌جلو، فعالیت موثری را از این مجموعه در حوزه صنایع دستی ندیده‎ایم!!! برگردیم به مبحث اصلی که همان هنر میناکاری است و در سطرهای بالا اشاره شد که رخساره پرویزی، هنرمندی است که در نهایت استادی به هنر میناکاری در بوشهر مشغول است، هنرمندی که شوربختانه هنرش در استان آن‎گونه که باید مورد توجه واقع نشده است اما این بی‎توجهی‎ها او را از هدفش بازنمی‏دارد، شاید کمی دلسرد کرده ولی او باز هم در تلاش است تا بتواند این هنر ملی را در کنار سایر صنایع دستی بومی در بوشهر ماندگار کند. گفت‎وگوی صمیمانه‎ای را با این بانوی هنرمند که دانش‎آموخته رشته شیمی از دانشگاه اصفهان است، صورت دادیم که شما را به خواندن آن دعوت می‎کنم.

در سرزمین ایران هنر از دیرباز ارزش و منزلت خاصی داشته و هنرمندان ایرانی با رویکرد زیباشناسانه و توجه خاص به ارزش‎های والای انسانی و مرتبط با خالق هستی به آفرینش خلاقیت‎های هنری می‎پردازند. میناکاری هنر درخشان آب و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته شده و با رنگ‎های پخته و درخشان جان می‎گیرد که سابقه آن به 1500 سال پیش از میلاد می‎رسد. این هنر در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته است که بر اساس مستندات، سابقه میناکاری در ایران به دوره اشکانیان و ساسانیان می‎رسد. امروزه این هنر بیشتر روی مس کار می‎شود ولی می‏توان روی طلا و نقره نیز آن را انجام داد.

از آنجایی که شهر اصفهان مهد هنر و صنایع دستی است، ناخواسته آدم جذب دنیای هنری آنجا می‎شود، تصمیم گرفتم در کنار تحصیلم، به آموختن هنر میناکاری هم بپردازم. این هنر در اصفهان از جایگاه ویژه‎ای برخوردار است و ریشه کهنی در این شهر تاریخی و زیبا دارد. میناکاری را نزد صفورا‎سادات رجایی از اساتید خلاق و باتجریه اصفهانی آموختم. رنگ‏ها در هنر میناکاری به‌حدی زنده است که هر مخاطبی را جذب می‏کند و با این انگیزه در میناکاری پیش رفتم که بتوانم این هنر را در شهر خودم (بوشهر) ارائه کنم.

چون الوان‏ فیروزه‌ای از کاشی‌های مساجد و گنبدهای فیروزه‎ نشأت گرفته و رنگ آبی هم نشانه آرامش و آسمان نیلگون است. در فرهنگ لغت دهخدا نیز لغت «مینا» به معنای آسمان آبی است. در ظروف میناکاری می‎توان به‎وضوح انعکاس نقوش و رنگ‎های گنبدها و کاشی‌های فیروزه‎ای را دید.

به‎جرات می‎توان گفت بسیاری از نقوش که در هنر میناکاری از آنها استفاده می‌شود، بر پایه طرح‎های اسلیمی نظیر بته‎جقه، ختایی و اسلیمی است. بدون‎شک هر هنرمند خواسته یا ناخواسته از خلاقیت و سلیقه شخصی خود در هنرش استفاده می‎کند و من نیز هر جا ببینیم که بداهه‎کاری منجر به زیباتر شدن اثرم می‎شود، بهره می‎گیرم و معمولا هم از رنگ‎های زنده و شاد در آثارم بیشتر استفاده می‎کنم.

صددرصد این هنر می‎تواند بازار کار بسیار قوی در استان داشته باشد، البته با حمایت و پشتوانه مسوولان که شوربختانه هنوز این مهم عملی نشده است. متاسفانه مسوولان صنایع دستی استقبالی از این هنر نکرده‎اند و همین موضوع موجب دلسردی من شده است (به‌دلیل در دسترس نبودن مواد اولیه و کوره پخت که شخصا ظروف رنگ‎آمیزی شده را برای پخت به اصفهان می‎بردم). شاید خیلی‎ها می‎گویند این هنر جزء صنایع دستی اصفهان است و ربطی به بوشهر ندارد ولی نباید فراموش شود که همه ایران سرای ماست و همگی باید برای زنده نگهداشتن هنر و صنایع دستی اصیل ایرانی بکوشیم. البته هنرهای بومی بوشهر واقعا دلنشین هستند ولی متاسفانه زیاد گسترش داده نشده‎اند و بازاری هم برای فروش آن وجود ندارد. هر شهری برای این‌که صنایع دستی خود را به گردشگران معرفی و ارائه کند، بسیار می‎کوشد که این امر هم به بازار کار و اقتصاد و هم در نشان دادن هنر و آداب و رسوم آن شهر به دیگران، کمک شایانی می‎کند ولی متاسفانه گردشگرانی که به بوشهر می‌آیند فقط اجناس خارجی را به‎عنوان سوغات می‎شناسند و این امر چقدر دردآور است.  

خیر تا الان برای برخورداری از بیمه هنرمندان صنایع دستی اقدام نکردم.

نقوش اسلیمی و ختایی و رنگ‏های دلنشین همه دست‌به‌دست هم داده‎اند تا این اثر زیبا خلق شود و در حین خلق آن احساس آرامش زیادی دریافت خواهی کرد که به‌نظر من یکی از ویژگی‎های منحصر‌به‌فرد هنر میناکاری است.

ای کاش ترویج صنایع دستی را از آموزش در مدارس آغاز می‎کردند و به‎جای زنگ تفریح، زنگ «هنر و صنایع دستی» را قرار می‏دادند. نباید بگذاریم صنایع دستی جایگاهش را از دست بدهد و برای زنده نگهداشتن آن باید بسیار تلاش کرد.

در پایان یادآوری می‎شود، استان بوشهر در حوزه صنایع دستی بسیار غنی است و از صنایع بومی منحصربه‏فردی برخوردار است اما متاسفانه هنرمندان این عرصه به‎دلیل این‏که بازار فروش مناسب و دائمی برای عرضه محصولاتشان وجود ندارد، دچار نوعی سرخوردگی شده‎اند و می‎طلبد اداره‏کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دیگر دستگاه‎های مربوط به‎منظور حمایت از هنرمندان صنایع دستی و حفظ میراث کهن این زادبوم برنامه‏ها و طرح‏های خلاقانه و هدفمندی را در استان اجرائی کنند تا از این رهگذر نگاه بخش خصوصی را برای سرمایه‌گذاری در این حوزه جذب کنند. با این اوصاف، با راه‏اندازی بازارچه دائمی صنایع دستی در استان بسیاری از هنرهایی چون عبابافی، چوقه‌بافی، حصیربافی و... که تحت تاثیر تحریم‎‎‌های کمرشکن سال‌های گذشته از رونق افتاده‎اند، می‏توانند باردیگر به چرخه تولید برگردند. همچنین اداره‎کل میراث‎فرهنگی برای حفظ صنایع بومی چون عبابافی و چوقه‎بافی می‎‌تواند با ترکیب محصولات این صنایع با دیگر هنرها، افزون بر استفاده سنتی آنها، به شکل مدرن این صنایع را وارد زندگی مردم امروز کند.