عکاسی به حفظ آیین‏‌ها کمک می‌کند

بامدادجنوب- الهام بهروزی:

عکاسی هنر-صنعتی است که به گونه‌‏ها و شاخه‎های ‏متعددی نظیر عکاسی مد، تبلیغاتی، مستند، اجتماعی، اشیا، عروسی، هنرهای زیبا، طبیعت (منظره، حیات وحش، زیرآب، دریا و ابرها)، عکاسی در سفر، معماری، پرتره، خبری، جنگف ورزشی، خیابانی و... تقسیم می‏‌شود. این صنعت امروز به‌دلیل چیرگی وجه هنری‎اش کم‎کم به یک هنر تاثیرگذار و پرطرفدار تبدیل شده است. یکی از گونه‎های عکاسی، عکاسی «مستند» است. اسماعیل عباسی در کتاب «عکاسی مستند و مستند اجتماعی چیست؟» درباره این شاخه عکاسی نوشته است: «عکاسی مستند، شاخه‌ای از عکاسی است در آن عکاس رخدادهای پیرامونش را ثبت می‌کند و می‌کوشد از موضوع (عموما مردم) بی‌طرفانه عکسی واقعیت‌گرا، واقع‌نما و راستگو ارائه دهد». 

تحولات و موضوعات اجتماعی، سیاسی و... مهم‏ترین موضوعات عکاسی مستند را تشکیل می‌‏دهند؛ آیین‏ها و مراسم عزاداری در ایام محرم هم جزئی از زندگی اجتماعی است که هر ساله سوژه‏های عکاسان را در این ایام تامین می‏کند. از آنجایی که ایران در بطن خود آیین‏ها و رسوم متعددی را جای داده است، در ایام سوگواری سالار شهیدان در مناطق مختلف رسوم منحصربه‎فرد و خاصی اجرا می‏شود که از پیشنه دیرینه‌‏ای برخوردارند و از باورها و اعتقادات اهالی آن خطه نشأت گرفته‌اند. بیشتر این مراسم و آیین‏ها نظیر «گل‏مالی»، «زنجیرزنی»، «سنج و دمام» و... جاذبه کافی برای هنرمندان عکاس برای ثبت تصاویر ماندگار دارند. آنها با حضور در این مناطق به عکاسی می‌‏پردازند و با نمایش گوشه‏‌هایی از این آیین‏ه‌ا آگاهانه یا ناآگاهانه به معرفی و حفظ آنها کمک می‌‏کنند.

سعید عرب‏زاده، دارنده نشان آرتیست فدراسیون بین‏المللی هنر عکاسی که 52 مقام برگزیده از جشنواره‏‌های معتبر بین‎المللی را در کارنامه هنری خود دارد، از جمله هنرمندانی است که به عکاسی مستند بسیار علاقه‎مند است و هر سال با حضور در مراسم عزاداری می‌کوشد شکوه معنوی و اندوه و عشق مردم به امام حسین (ع) و یارانش را به کمک دوربینش و در قاب تصویر به نمایش بگذارد. وی امسال با سفر به غرب کشور در مراسم عزاداری استان لرستان حضور یافت تا با ثبت تصاویری هنرمندانه از برخی از رسوم این خطه هنرش را در حوزه عکاسی مستند به رخ بکشد. عرب‏زاده در این سفر با صحنه‌‏های متحیرانه‎ای روبه‏رو شده است که برگرفته از باورهای مردم آن منطقه بوده و برایش تازگی داشته است. او در ثبت این تصاویر تلاش کرده تا ارادت، عشق و اندوه عاشقان حسینی را به همان شکل واقعی خود جاودانه کند. در زمینه عکاسی از مراسم و آیین‏ه‌ای عزاداری حسینی با این مدرس عکاسی هم‌استانی که امسال یکی از داوران پنجمین جشنواره بین‏المللی خیام به‎شمار می‏رود، به گفت‎وگو نشستیم که در ادامه می‏آید. 

عکاسان با ثبت تصاویری از آیین‌های عزاداری مفهوم یک جریان مذهبی را به نمایش می‌گذارند و همچنین سعی در زنده نگهداشتن این آیین‌ها را دارند.

امسال به استان لرستان و شهر خرم‌آباد رفتم چون در غرب کشور در روزهای تاسوعا و عاشورا مراسم خاص و منحصربه‎فردی اجرای می‏شود؛ نظیر «گل‎مالی» (عزادران در روز عاشورا در این منطقه کل لباس خود را گل‎اندود می‎کنند و به عزاداری می‎پردازند)، «چهل منبر» (این آیین در روز تاسوعا برگزار می‏شود و زنان این خطه در این روز، روزه سکوت می‌‏گیرند، روبنده می‏زنند و در چهل منبر شمع روشن می‏کنند) و... . در مراسم عزاداری بیشتر دنبال ثبت زیبایی‎ها و حالات خاص معنوی عزادارانی هستم که غرق در اندوه و سکوتی تصویرساز هستند.

به‌عنوان یک هنرمند که عزاداری بوشهر را دیده‌اید و ثبت کرده‌اید، عزاداری این منطقه چه تفاوتی با عزاداری مناطق دیگر دارد و چقدر عزاداری بوشهر قابلیت ثبت لحظه‌های ماندگار را دارد؟

به‎طور قطع عزاداری بوشهری یکی از بی‏نظیرترین و متفاوت‌ترین مراسم عزاداری کشور به‎شمار می‏رود، چراکه به‌خاطر ارادت خالصانه مردم بوشهر به امام حسین (ع) این مراسم با آیین‏های متعدد و با شور خاصی برگزار می‌شود؛ این تنها ادعا نیست، بلکه بدون اغراق می‏گویم عزاداری در بوشهر بسیار غنی و پر از تصویرهای زنده و دیدنی است و قابلیت فراوانی برای ماندگار شدن به‌‏وسیله عکس دارند.

با ثبت لحظات مراسم عزاداری و حتی حواشی این مراسم همیشه در انعکاس نهضت عاشورا، مظلومیت امام حسین (ع) در واقعه کربلا و همچنین غم و اندوه مردم در این ایام سعی کرده‎ام.

کدام تصویر و لحظه در عاشورا یا تاسوعا بیش از همه شما را متاثر کرده است، چرا؟

بدون‎شک تمام لحظات واقعه کربلا متاثر‌کننده است اما لحظه به شهادت رسیدن علی‌اصغر شش‌ماهه که نشان می‌دهد یزیدیان حتی به کودک شیرخواره نیز رحم نکردند، بیش از همه مرا تحت تاثیر قرار می‌دهد.

آیین‌ها و مراسم جزئی از پیکره یک جامعه هستند و هر عکاس مستند سعی در ثبت این وقایع دارد. در این مراسم خلوص مردم و حس و حال و شور حسینی مردم مناسب‏ترین سوژه‌ها برای ثبت هستند.

خاطره فراوان است و انتخاب از میان آنها کار دشواری است. در سفر اخیرم به استان لرستان با مادربزرگی تقریبا صدساله روبه‎رو شدم که در حیاط روی صندلی نشسته بود و با تماشای دسته‏های عزاداری، سینه‌زنی می‏کرد. بنابراین تنها خاطره‏ای که از این ایام می‌‏توانم بگویم همین عشق مردم به امام حسین (ع) است که از بچه کوچک گرفته تا افراد سالخورده که حتی راه رفتن برایشان دشوار بود، با اندوهی جانکاه در مراسم عزاداری ایشان حضور داشتند و با عشقی که تن آدم با دیدنش می‏لرزید، به عزاداری می‏پرداختند.

آیین‌ها و مراسم جزئی از عکاسی مستند محسوب می‌شود. خودم به‌شخصه دوست دارم زندگی روزمره مردم را به تصویر بکشم.

در حال حاضر برنامه‌های زیادی دارم که به‌صورت خلاصه شامل چند پروژه عکاسی، تدریس چند کارگاه آموزش عکاسی در برخی از استان‌های کشور و همچنین برگزاری کارگاه آموزشی «مبانی عکاسی» با همکاری آموزشگاه آزاد سینمایی «خانه هنر» در بوشهر می‏‌شود.

اعتبار هر جشنواره به تداوم و تعداد سال‌های برگزاری آن است که همچنان پای‌بند به تمام بندهای فراخوان پیش می‏رود. امسال پنجمین سال برگزاری جشنواره خیام است و می‌توان گفت یکی از بهترین جشنواره‌های هنری ایران محسوب می‌شود. این جشنواره زیر ‌نظر فدراسیون بین‌المللی هنر عکاسی برگزار می‌شود و هر سال سطح کیفی آن بالاتر می‌رود و این گفته را با برگزاری نمایشگاه‌های متعدد در شهرهای مختلف، ارسال کاتالوگ برای تمامی شرکت‌کنندگان و کیفیت خوب چاپ کتاب تائید کرد که به ارتقاع سطح کیفی عکاسی می‌پردازد.

قبل از هرچیز به پس‌زمینه دقت می‌کنم و عقیده دارم بهترین سوژه را داشته باشیم ولی بک‌گراند خوبی نداشته باشد یک عکس خوب را از دست داده‌ایم. در حقیقت افکت و ویرایش اولویت عکاسی است اما بهترین تنظیمات را همان لحظه ثبت عکس باید انجام داد، زیرا ویرایش عکس فقط برای اصلاح رنگ و نوری ایت که کمبودهای دوربین دیجیتالی را برطرف می‌کند.

یادآوری می‏شود، عکاسی امروز به یک هنر تاثیرگذار و پربسامد تبدیل شده است و این هنر که زیرمجموعه هنرهای تجسمی به‏شمار می‌رود، افزون بر بعد زیباشناختی، توانسته در این چند دهه اخیر در آگاهی‏بخشی و نمایش صحنه‏‌های تلخ و گزنده جنگ، رویدادهای مهم سیاسی، اجتماعی و... موثر ظاهر شود، از این رو انتظار می‏رود که بیشتر از قبل این هنر جدی گرفته شود و هنرمندان این عرصه به‎صورت همه‎جانبه مورد حمایت قرار بگیرند.