بامداد جنوب - الهام بهروزی:

هوا پاییزی شده و راننده تاکسی هم ظاهرا عجله‌ای در راندن ندارد؛ کمی عجله دارم اما سعی می‌کنم خود را با شنیدن صدای سرزنده گوینده رادیو که با گویش محلی سخن می‌گوید، آرام کنم. گفتم رادیو، یادم به خاطرات دور مادرم افتاد که از بچگی و اعتیادش به رادیو بارها برایمان گفته بود. این‌که با چه شوری روز را به شب می‌رسانده تا پیچ رادیو را بچرخاند و نمایش‌ها و آهنگ‌های درخواستی مردم را بشنود... بدون‌شک در آن زمان که تکنولوژی در کمتر خانه‌ای راه داشته، وجود رادیو و تلویزیون غنمیتی بوده و لحظات خاطره‌انگیزی را برای مردم رقم می‌زده است. 

با این ‌اوصاف، باید معترف شد رادیو از دیرباز یکی از رسانه‌های مردمی و پرمخاطب بوده و از محبوبیت خاصی نزد مردم برخوردار است. دكتر خجسته در مقدمه كتاب «راديو چيست؟»، راديو را رسانه‌اي به ظاهر ساده اما سرشار از پيچيدگي توصيف كرده و مي‌نويسد: «راديو رسانه‌اي تفسيرساز ولي در عين حال تفسيرناپذير است؛ يعني در رسانه راديو برنامه‌ساز نمي‌تواند به تفسير متن برنامه دست بزند، بلكه مخاطب خود با زمينه‌هاي روان‌شناختي و جامعه‌شناختي به صحنه مي‌آيد و با تخيل خود به تفسير متن دست مي‌زند». از این‌رو، تهیه‌کننده رادیو رسالت عظیمی برعهده دارد. وی بیش از هر چیز باید مردم‌نگاری را از بر باشد تا بتواند با توجه به ذائقه و سلیقه مخاطب محتوای برنامه خود را پیش‌بینی کرده و طرح بزند. با این اوصاف، پی می‌بریم که هر کسی نمی‌تواند تهیه‌کننده رادیو شود. در این مجال پای صحبت مختار فیاض تهیه‌کننده رادیوی مرکز بوشهر نشستیم. وی دانش‌آموخته کارشناس جامعه‌شناسی و دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دولتی اصفهان، مدرس دانشگاه لیان) روزنامه‌نگار و تهیه‌کننده و گزارشگر صدا و سیمای مرکز بوشهر و محقق و پژوهشگر ادبی (صاحب مقالات پژوهشی در زمینه ادبیات) است. در ادامه شما را به خواندن این گفت‌وگوی متفاوت دعوت می‌کنیم. 

من نوزده سال است که به‌عنوان تهیه‌کننده رسمی رادیو، در صدا و سیمای مرکز بوشهر، مشغول به فعالیت هستم؛ یعنی پس از آن‌که در آزمون استخدامی (هم کتبی و هم شفاهی و مصاحبه)، شرکت کردم و پذیرفته شدم و تا همین الان هم مشغول همین کار هستم. راجع به سختی‌های این کار، باید عرض کنم که به نظر من فعالیت رسانه‌ای، از جمله فعالیت‌هایی است که نیاز به دقت و سرعت و ملاحظاتی دارد که هم استرس‌زاست و هم مسوولیت سنگینی، متوجه شخص می‌کند. یعنی ممکن است با اندکی مسامحه، شخص درگیر دردسرهایی شود که جمع کردن آن بسیار دشوار باشد. از سوی دیگر، برای انجام یک کار فاخر، واقعا باید فعالیت ذهنی و جسمی فراوانی داشت. به‌خصوص تهیه کنندگی در رادیوی مراکز استان‌ها که هم حق‌الزحمه اندکی به‌عنوان دستمزد به تهیه‌کننده پرداخت می‌شود و هم تعداد نیروهای مجرب تولید که باید در اختیار تهیه‌کننده باشد اعم از نوبسنده، گزارشگر، بازیگر و‌‌... بسیار اندک هستند.

بدون اغراق و مبالغه باید عرض کنم که من از تاریخ ورودم به رادیو بوشهر، تلاش کرده‌ام که برنامه‌ای برای مردم بسازم که آیینه تمام‌نمای مردم و فرهنگ و خواسته‌های آنان باشد؛ یعنی این‌که سعی من همواره بر آن بوده که در برنامه‌هایی که تهیه می‌کنم؛ ذره‌ای تصنع و ظاهرسازی در آن نباشد. به‌طور مثال، در برنامه «خیش و خرمن» که در حقیقت برای معرفی ظرفیت‌ها و مسائل روستاییان تهیه می‌شود و در گذشته نام‌های «آوای روستا» و «روستا و روستانشین» بر خود داشت؛ ما تلاش می‌کنیم که هر برنامه زوایای مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر روستا را دقیق و بدون کم و کاست، مورد بررسی قرار دهد و در برنامه‌های دیگر هم به همین سیاق.

من در حال حاضر، علاوه بر این‌که هر شب (البته به جز جمعه‌ها و تعطیلات) برنامه تولیدی «خیش و خرمن» را تهیه می‌کنم و به مدت نیم ساعت از ساعت۲۰:۳۰ تا ساعت۲۱پخش می‌شود؛ برنامه زنده «مردم و مسولان» را نیز پنجشنبه‌ها روی آنتن می‌برم که البته در این فصل از سال، مدت آن ۵۵ دقیقه است. در ضمن گزارش  برنامه «اقتصاد پایدار(ایران۶۲۶)، مردم و مسوولان، مستند زیارت و لحظه اجابت» را نیز تهیه می‌کنم. راجع به خلاقیت و بیان داشته‌های استان هم باید عرض کنم که اگر شنونده برنامه‌های من باشید؛ حتما به نوع نگاه تهیه‌کننده در معرفی داشته‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و تلاش برای حل مسائل پیش روی هم‌استانی‌ها پی می‌برید.

تهیه کننده از نظر من، باید یک فرد اهل مطالعه باشد، یعنی این‌که در زمینه‌های مختلف به‌خصوص در زمینه داشته‌ها و مشکلات استان اشراف کامل داشته باشد. به‌روز باشد و آخرین اخبار و اطلاعات مربوط به کشور و استان را رصد کند، خلاق باشد و ضمن این‌که در همه حال بیاموزد؛ خود مولف باشد و با شجاعت و بی‌باکی بتواند به همه جا سرک بکشد و پیگیر مطالبات بحق مردم باشد.

هرچند که در هنر، ساختار و محتوا توامان باید مورد اهتمام و توجه باشند اما من ضمن اذعان به نقش ساختار، در موفقیت یک تهیه‌کننده، بیشتر به محتوا باور دارم. به این معنی که در رسانه، ساختار را صرفا وسیله‌ای می‌دانم که می‌تواند تهیه‌کننده را در انتقال پیامش کمک کند. من همیشه برای توجه عمیقم  به محتوا، دو بیت شعر از مولوی را در جلسات ارزیابی برنامه تکرار می‌کنم: «قافیه اندیشم و دلدار من/ گویدم مندیش جز دیدار من» و «رستم از این بیت و غزل، ای شه و سلطان ازل/ مفتعلن، مفتعلن، مفتعلن، کشت مرا». در هر دو بیت، مولوی از ساختار محدودکننده شعر، شکوه و گلایه می‌کند و می‌گوید که اگر این ساختار نبود؛ من می‌توانستم مناسب‌تر، اندیشه‌های متعالی خود را بیان کنم. هر چند در نقد جدید، ساختار، جایگاه ویژه و تاثیرگذاری دارد اما من فکر می‌کنم باید در تهیه برنامه رادیویی اولویت را به محتوا داد. البته من تمام تلاشم بر این است که متناسب با فضای جامعه و حال و هوای برنامه از ساختار جدید نیز استفاده کنم. به‌طور مثال، من در تهیه گزارش برنامه‌ها، متناسب با هدف و جایگاه برنامه سعی می‌کنم ساختار متفاوتی برایش تهیه کنم. مثلا در یک گزارش نیاز است که کلام گزارشگر و سوژه، به‌صورت «پیوسته یا بسته صوتی» تهیه شود یا در نویسندگی گاه باید شمایل نمایشی به آن داد یا استفاده از آنونس، افکت، فیچر و... که من نیز مثل سایر تهیه‌کنندگان رادیو بوشهر از این تکنیک‌ها که تازه نیز هستند؛ بهره می‌گیرم.

درست است. رادیو بوشهر در گذشته موفقیت‌های ارزشمندی داشته و خودم در سال۸۹ در جشنواره بین‌المللی صاحب رتبه دوم جهانی شدم. من وضعیت فعلی رادیو را متاثر از دو عامل می‌دانم: نخست این‌که جشنواره، مثل گذشته، به‌صورت مستمر و هر ساله برگزار نمی‌شود که همکاران ما با یک انگیزه و اطلاع کامل، آثار خود را برای جشنواره ارسال کنند و دوم این‌که از نظر پرداخت‌ها و حق‌الزحمه‌ها، انصافا وضعیت رادیو قابل قبول نیست. فکر کنم هشت یا نه سال تمام، همکاران حق‌الزحمه‌ای ما بایک نرخ مشخص و بدون تغییر، گزارشگری، نویسندگی و بازیگری و حتی تهیه‌کنندگی انجام دادند. به‌هر حال برای انجام یک کار رسانه‌ای باید مشوق‌ها و انگیزه‌های زیادی برای عوامل ایجاد کنیم که مهم‌ترین آنها اقتصادی و مالی است. من یک مثال می‌زنم، یک مجری برنامه یک ساعته در رادیو «9 هزارتومان» خالص بابت حق‌الزحمه خود دریافت می‌کند اما همین مجری در تلویزیون، با زحمت کمتر(چون در رادیو، مجری خیلی نقش‌آفرین است) حدود «پنجاه هزارتومان»دریافت می‌کند. حتی میان رادیو بوشهر و رادیوهای سراسری هم تفاوت از زمین تا آسمان است. من فکر می‌کنم مدیران کشوری و استانی، برای ارتقای رادیو بوشهر باید به نیروها که ظرفیت‌های قابل اعتنایی دارند، بیشتر توجه کنند.

هر چه برنامه‌ها بر اساس نیازسنجی‌ها و مطالعات علمی تهیه شود، بی‌گمان محبوبیت مردمی بیشتری کسب خواهد کرد؛ یعنی در حقیقت ما تهیه‌کنندگان باید بدانیم که مردم استان بوشهر یک‌سری سلائق و علائق خاص دارند که اگر ما با حفظ اصول رسانه، در چارجوب این علائق و سلائق عمل کردیم، محبوبیت کسب می‌کنیم و لاغیر. برنامه‌هایی که شما اشاره کردید؛ هرکدام در نوع خود، به این نکته اساسی، توجه کرده‌اند؛ یعنی متناسب با ذائقه مردم استان اجرای خود را ارائه داده‌اند.

من فکر می‌کنم خیلی مدیون رادیو هستم؛ یعنی رادیو را دریچه‌ای می‌دانم که من از طریق آن، دنیا را جور دیگر مشاهده می‌کنم. خودم بشخصه علاقه‌مند به تدریس در دانشگاه هم هستم و در بعضی دانشگاه‌ها هم به‌صورت حق‌التدریسی همکاری می‌کنم اما بی‌شک، دانشگاه جایی نیست که آدم‌ها به‌خصوص افراد صاحب دغدغه، مسائل و مشکلات اقشار مختلف را مستقیم و بدون‌واسطه دریافت کنند اما رادیو این امکان را برای من و خیلی از همکاران علاقه‌مند من فراهم آورد تا بی‌واسطه با جامعه پیوند بخوریم و ضمن شناخت ابعاد مختلف مسائل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی، برای حل آنها چاره‌اندیشی کنیم. حضور در این رسانه که خیلی کم‌حاشیه است و صمیمی، برای من غنیمت است و از این‌که بخش قابل توجهی از عمرم را در این مجموعه سپری کرده و می‌کنم؛ احساس خوبی دارم.

بی‌شک هر اندازه که میان عوامل یک برنامه تفاهم و حس همکاری بیشتری وجود داشته باشد؛ آن برنامه زیباتر و مطلوب‌تر ارائه خواهد شد. بنابراین قاعدتا مدیران مربوط، دست تهیه‌کننده را در انتخاب عوامل آزاد می‌گذارند. البته در رادیو بوشهر چون بعضی نیروهای رسمی ممکن است نتوانند استانداردی را که سازمان برایشان تصویب کرده است، تکمیل کنند؛ تهیه کننده ملزم می‌شود که بر خلاف میل باطنی خود، با عوامل «تعریف شده» کار کند. با این حال، معمولا کار چنان ساماندهی می‌شود که تهیه‌کنندگان بدون درگیری و دغدغه بتوانند برنامه خود را تهیه کنند. منتهی در زمان انتخاب عوامل، یک تهیه کننده موارد مختلفی را لحاظ می‌کند. به‌طور مثال، در انتخاب «گوینده» حتما به تناسب برنامه با صدای آن «گوینده» توجه می‌کند. اگر برنامه زنده باشد به تسلط و اشراف «گوینده» به مطلب و بداهه‌گویی او توجه می‌کند. در انتخاب نویسنده، بازیگر و گزارشگر هم به همین شکل. ضمن این‌که اولین معیار یک تهیه‌کننده برای انتخاب عوامل برنامه، تفاهم است که اگر این تفاهم نباشد؛ مطلقا نمی‌شود یک برنامه خوب ارائه داد.

رادیو صدای صمیمی مردم است. صدایی که باید بماند. همین امروز در کشورهای پیشرفته هم با وجود ظهور رسانه‌های نو، رادیو همچنان جایگاه خود را در میان مردم و مسوولان حفظ کرده است. این رسانه برای ارتقای جایگاه خود نیاز به حمایت بیشتر دارد. من فکر می‌کنم همه مسوولان استانی و کشوری برای تقویت جایگاه این رسانه گرم و پیشرو باید تمهیداتی اتخاذ کنند. من بارها در مقام تعریف از سادگی، صمیمیت و ماندگاری رادیو این بیت شعر  از حافظ را یادآوری کرده‌ام: «از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر/ یادگاری که در این گنبد دوار بماند».