بامداد جنوب:
اعلام ناگهانی و کم‌سابقه نام فیلم مستند «در جستوجوی فریده» به عنوان نماینده امسال سینمای ایران برای شرکت در بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان جوایز اسکار ۲۰۲۰، باعث طرح مباحث مختلف درباره این انتخاب و دلایل آن شد.
نام فیلم «در جستوجوی فریده» تقریبا یک ماه زودتر از موعد هر ساله معرفی فیلم‌ها، در حالی اعلام شد که در گمانه‌زنی‌های اولیه، نامی از آن به‌عنوان یکی از بخت‌های نمایندگی سینمای ایران در اسکار به چشم نمی‌خورد. عمده پیش‌بینی‌ها به احتمال انتخاب دو فیلم «قصر شیرین» ساخته رضا میرکریمی و «متری شیش و نیم» ساخته سعید روستایی مربوط می‌شد. در خبر رسمی منتشر شده درباره نحوه انتخاب فیلم نهایی هم به حضور این دو فیلم در میان گزینه‌های نهایی اشاره و گفته شد که هیات انتخاب در نهایت از میان سه فیلم «قصر شیرین»، «متری شیش و نیم» و «در جستوجوی فریده» به انتخاب فیلم مستند رای داده است؛ اما این انتخاب سرآغاز بحث و جدل‌های فراوان شد.
گروهی با اشاره به انتخاب فیلم «متری شیش و نیم» برای نمایش در بخش افق‌های دوره پیش روی جشنواره ونیز، می‌گفتند هیات انتخاب باید تا برگزاری جشنواره ونیز صبر می‌کرد تا شاید موفقیت احتمالی این فیلم شانسش را برای موفقیت در اسکار افزایش می‌داد. «متری شیش و نیم» با داستانی درباره تلاش‌های یک مامور پلیس مبارزه با مواد مخدر برای محکومیت یک قاچاقچی عمده، از فیلم‌های تحسین‌شده دوره اخیر جشنواره فیلم فجر از سوی منتقدان است.
سوی دیگر بحث‌ها، طرفداران فیلم «قصر شیرین» هستند. فیلمی از یک کارگردان مورد تائید حاکمیت که داستانش را بر بستری آرام درباره بازگشت مردی به خانواده‌اش پس از چند سال دوری روایت می‌کند.
طرفداران فیلم «قصر شیرین» به موفقیت آن در جشنواره شانگهای در چین اشاره می‌کنند. البته این جشنواره در مقایسه با جشنواره‌هایی چون کن، ونیز و برلین، اعتبار کمتری دارد.
سعید روستایی، کارگردان فیلم «متری شیش و نیم»، این انتخاب زودهنگام و اعلام خبر، کمی پس از نیمه شب را کودتا خوانده است. حامد بهداد در در صفحه اینستاگرام خود، خواستار انتشار جزئیات و شرح مذاکرات هیات انتخاب نماینده ایران برای اسکار شد و نوید محمدزاده با اشاره به نداشتن موفقیت‌های بین‌المللی فیلم، این انتخاب را زیر سوال برد، البته او بلافاصله از واکنش خود عذرخواهی و برای فیلم آرزوی موفقیت کرد.
این‌ها برخی از واکنش‌هاست به انتخاب نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۰، یعنی مستند سینمایی «در جستوجوی فریده» واکنش کارگردان و دو بازیگر مشهور، تنها گوشه‌ای از برخورد جامعه سینمایی با بازتاب خبر انتخاب این فیلم بوده است.
حامد بهداد بازیگر فیلم «قصر شیرین» و نوید محمدزاده بازیگر «متری شیش و نیم» است، دو فیلمی که گفته می‌شود جزء سه فیلم انتخابی برای نمایندگی ایران در اسکار پیش رو بوده‌اند، فیلم سوم، مستند «در جستوجوی فریده» است. انتخاب یک فیلم مستند برای نخستین بار و برتری این فیلم بر دو رقیب دیگر حرف و حدیث‌های فراوانی به‌دنبال داشته است.
مهدی خرمدل، خبرنگار تابناک در توییتر، از پشت پرده جلسه انتخاب این فیلم می‌نویسد و ادعا می‌کند که «رای آوردن در جستوجوی فریده، در جنگ رقبا و برای عدم انتخاب قصر شیرین بوده است.»
وی می‌نویسد: «چرخش یک باره آراء متری شیش و نیم به سمت در جستوجوی فریده، برای انتخاب نشدن قصرشیرین بوده؛ یعنی ترجیح دادند هر فیلمی برود به‌جز فیلم میرکریمی.»
هیات انتخاب چه می‌گوید؟
به نوشته دنیای تصویر هیات انتخاب نماینده امسال ایران در اسکار عبارت بودند از فرشته طائرپور، فاطمه معتمدآریا، ابولحسن داوودی، تورج منصوری، رسول صدرعاملی، امیر اثباتی، مرتضی رزاق‌کریمی و مهرزاد دانش.
رائد فریدزاده، معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی و دبیر و سخنگوی هیات انتخاب، در گفت‌وگو با خبرآنلاین در مورد معرفی زودهنگام نمانیده ایران در اسکار ۲۰۲۰ می‌گوید: «یک سری تغییراتی در خود آکادمی اسکار اتفاق افتاده؛ کادری که ما همیشه با آنها در تعامل بودیم، تغییر کرده و افراد جدیدی آمدند. افرادی که در سال‌های پیش بودند با ما تعامل بهتری داشتند، زمان را برای ما تمدید می‌کردند؛ اما افرادی که الان آمدند گفتند زمان را تمدید نمی‌کنیم. در نتیجه باید در یک برهه زمانی خیلی کوتاه اعضای هیات انتخاب معرفی می‌شدند که با تعامل و مساعدت خانه سینما این اتفاق افتاد و لیست پیشنهادی از سوی آنها به ما رسید و آنهایی که وقت و فرصت داشتند یا فیلمی نداشتند که در گزینه‌ها باشد، دعوت شدند و طی چند جلسه به نتیجه رسیدیم.»
دبیر هیات انتخاب در مورد ویژگی که باعث شد فیلم «در جستوجوی فریده» به «متری شیش و نیم» و «قصر شیرین» برتری یابد، به رشد سینمای مستند در ایران اشاره می‌کند و درباره موضوع این فیلم می‌گوید: «موضوعی که فیلم روی آن دست می‌گذارد، کاملا به‌روز و جهانی است. بحران هویتی که الان تمام دنیا با آن دست‌به‌گریبان و نوعی از روایت مستند داستان‌گونه‌ای که شاید مخاطب خاص خودش را بتواند پیدا کند و با یک بیان جهانی بتواند در یک عرصه بین‌المللی حضور داشته باشد.»
داستان فیلم چیست؟
فیلم درباره دختری است که در سال ۱۳۵۵ در حدود شش ماهگی در حرم امام رضا، امام هشتم شیعیان، در شهر مشهد رها می‌شود و کمی بعد، خانواده‌ای هلندی او را به فرزندخواندگی می‌پذیرند. او پس از سال‌ها زندگی در هلند تصمیم می‌گیرد در اوایل دهه ۹۰ خورشیدی خانواده خود را پیدا کند. در تیزر کوتاهی درباره فیلم که پیش‌تر در اینترنت پخش شده بود، فریده توضیح می‌دهد که برای این جست‌وجو، آگهی در روزنامه خراسان به چاپ رسانده است. ماجرای جست‌وجو و درخواست کمک فریده از خوانندگان برای یاری او در این راه، نتیجه می‌دهد. سه خانواده ادعا می‌کنند خانواده او هستند. قهرمان داستان برای رویارویی با این سه خانواده به ایران می‌آید. مستند «در جستوجوی فریده» روایت سفر دختری است در جستوجوی خود، هویت و ایران پس از ۴۰ سال.
صالح تسبیحی، منتقد، در نوشته‌ای در اعتماد آنلاین، این فیلم را گزارش دردناک یک بحران هویت می‌داند. این منتقد می‌نویسد: «از آنجایی که داستان فیلم نخست در هلند آغاز شده و خانواده‌ای که فریده را به فرزندی پذیرفته‌اند، پیش‌تر نشان داده شده‌اند، این بازگشت و رسوخ به روح ایرانی، ناخواسته مخاطب را به مقایسه‌ای دائم مجبور می‌کند، مقایسه‌ای بر خلاف کلیشه‌های رایج خیر و شربافی برای ایران و بیرون از ایران.» تسبیحی، شاهکار نهایی این فیلم را در این درک متقابل و عدم قضاوت‌ها می‌داند و می‌نویسد: «این که توانسته است دست از سر «کارت پستالی» کردن کشورمان بر دارد و نه با معماری و طبیعت دلبری کند و نه با سیاه‌نمایی بی‌جا کاسب جشنواره‌ها شود. موفقیت سازندگان «در جستوجوی فریده»، در همین ایستادن میان خاکستری‌هاست. همین کنار ایستادن‌ها و جای جیغ و فریاد، آرام گریستن‌ها، آرام خندیدن‌ها. در این که موفق می‌شود من و توی بیننده را به چشمان فریده وارد کند و از دریچه او به جهان بیرونی بنگرد.»
نه واپسگراست، نه سیاه‌نمایی می‌کند
جواد طوسی، منتقد دیگری است که زبان به ستایش این فیلم مستند و انتخاب آن برای نمایندگی ایران در اسکار ۲۰۲۰ گشوده است. طوسی در ایران آنلاین می‌نویسد: «بدون تردید، اصالت کار و صداقت در نگاه خالق اثر مانع از این خواهد شد که انگ واپس‌گرایی به آن زده شود. اتفاقا واپس‌گرایی واقعی را باید در نگرش‌های بی‌پشتوانه و شبه روشنفکرانه‌ای دید که تعریف غلط و یک‌سویه از مدرنیته ارائه می‌دهند. اتفاقا این الگودهی برای یک اثر مستند که می‌خواهد نماینده و منتخب یک جامعه ملتهب و هویت باخته باشد، چیز بدی نیست.» در جستوجوی فریده، نه خیلی دافعه‌آمیز با سنت روبه‌رو می‌شود و نه شیفته‌اش می‌شود. می‌توانیم این نگرش واقع‌بینانه و این حس عمیق مردم‌شناسانه را در قالب یک اثر مستند به جامعه و مخاطب جهانی توصیه کنیم و الگو قرار بدهیم. ویژگی دیگر این فیلم این است که انگ همیشگی سیاه‌نمایی به آن نمی‌خورد و این برمی‌گردد به نگاه درست پژوهشی و همدلی و همراهی صادقانه با شخصیت محوری (فریده به عنوان راوی)؛ بدون اینکه بخواهد به اصل و شیرازه موضوعی که در دل آن رئالیسم جا خوش کرده خدشه‌ای وارد کند.
بحث‌ها بر سر اینکه آیا این انتخاب، گزینه شایسته‌ای برای نمایندگی سینمای ایران در اسکار ۲۰۲۰ هست یا خیر، ادامه دارد. آزاده موسوی و کورش عطایی، سازندگان این فیلم اما از انتخاب خشنود هستند و در بیانیه‌ای پس از انتشار خبر انتخاب، آن را انتخابی مهم و تاریخی برای سینمای مستند ایران دانسته‌اند. سینمایی که به گفته این دو فیلمساز، فعالان آن سال‌هاست به‌دور از حاشیه‌ها و با کمترین امکانات و بیشترین محدودیت‌ها به تولید آثارشان مشغول هستند و با این وجود همواره در بسیاری از صحنه‌های جهانی موجب سربلندی سینمای ایران شده‌اند.
روزنامه خراسان می‌نویسد: «مستند در جستوجوی فریده که اکران خود را از آبان ۹۷ در گروه هنر و تجربه آغاز کرد، سال گذشته یکی از پرمخاطب‌ترین فیلم‌های این گروه بود. از طرفی منتقدان نیز فیلم را تحسین کردند و در جشنواره سینماحقیقت سال ۹۶، سه جایزه بهترین تدوین، موسیقی و همچنین تندیس ویژه دبیر جشنواره را کسب کرد.»
باید منتظر ماند و دید، فرای بحث‌ها بر سر این انتخاب، آیا در جستوجوی فریده می‌تواند در اسکار بدرخشد؟ هنردوستان و سینمادوستان منتظرند و باید دید آیا تا آن زمان جزئیات بیشتری از نحوه انتخاب این فیلم برای راهیابی به مراسم اسکار منتشر می‌شود؟ انتخابی که هنوز از نگاه برخی از خبرنگارن و اعضای جامعه سینمایی جای حرف و حدیث دارد.
پربازدید ها