بامداد جنوب: فعاليت‌هاي اقتصادي از منظر ايجاد ارزش‌افزوده متفاوت هستند؛ بعضي از فعاليت‌ها به توليد کالا يا خدمات مي‌انجامد و از اين محل، سود حاصل مي‌کنند بعضي ديگر از فعاليت‌ها صرفا نقش توزيع درآمد از يک فرد به ديگري دارند و هيچ‌گونه ارزش افزوده‌اي در توليدات صنعتي، کشاورزي يا خدماتي ايجاد نمي‌کنند. براي مثال کسب سود از خريد و فروش املاک (به‌جز خدمات واسطه‌گري مسكن) ارزش‌افزوده يا توليدي ايجاد نمي‌کند اما مي‌تواند براي سوداگران مسكن، سودآور باشد. گاهي اين دست از فعاليت‌ها ريسک پايين و سود بالايي دارند و به همين دليل سرمايه‌هاي کشور را به سمت خود جذب مي‌کنند؛ سرمايه‌هايي که مي‌توانستند در حوزه‌هاي توليدي به‌کار گرفته شوند. در این زمینه می‌توان به مواردی همچون کسب سود از خرید و فروش سوداگرانه املاک (زمین، واحد مسکونی، تجاری و...)، کسب سود از معاملات طلا و فلزات گرانبها (سکه و شمش)، کسب سود از معاملات ارزی، کسب سود از سپرده‌گذاری بانکی و بخشی از سود واسطه‌گری و توزیع کالا اشاره کرد.
در بسیاری از کشورها، قوانین و مالیات‌‌های سختگیرانه‌‌ای برای کنترل و کاهش جذابیت فعالیتهای سفته‌‌بازانه وضع شده است اما در ایران این دست فعالیت‌‌ها، بدون پرداخت مالیات به‌کار خود ادامه می‌‌دهند و ضعف شدیدی در نظارت و کنترل بر آنها مشاهده می‌‌شود که باید با نگاهی علمی و دقیق، راهکارهایی برای کنترل آنها طراحی و اجرا کرد.
در این زمینه، مرکز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي در سال‌هاي اخير در پي يافتن پاسخ اين سوال بوده که چرا با وجود حمايت‌هاي مالي، تعرفه‌اي و بانكي از فعاليت‌هاي توليدي در ايران، فعالان اقتصادي همچنان از وضعيت اداره واحدهاي خود شكايت دارند و نمي‌توانند با رقباي خارجي خود در بازار داخلي رقابت کنند. در جست‌وجو براي يافتن پاسخ اين سوال، مشاهده شد سرمايه‌گذاران بخش خصوصي براي ورود به فعاليت‌هاي صنعتي، کشاورزي و حتي خدمات، با گزينه ديگري نيز روبه‌رو هستند که دردسرهاي اداره واحدهاي توليدي (نظير بيمه کارگران، نرخ سود بانكي بالا، تامين مواد اوليه، بازاريابي و رقابت با کالاهاي وارداتي و...) را ندارند، اغلب توليد ناخالص داخلي را رشد نمي‌دهند و گاهي زيرزميني هستند و ماليات هم نمي‌پردازند.
تغییر ذائقه سرمایه‌گذاران از كوتاه‌مدت به بلندمدت
بر اساس تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بسياري از فعاليت‌هاي نامولد ماهيت کوتاه‌مدت دارند. فعالان اقتصادي با هدف کسب سودهاي آني روي به فعاليت‌هايي مي‌آورند که در کوتاه‌ترين زمان، بيشترين سود حاصله را در پي داشته باشد. اين در حالي است که فرايندهاي سرمايه‌گذاري در فعاليت‌هاي توليدي و مولد در بستر زمان معنا پيدا مي‌کند.
فعاليت‌هاي هيجاني و کوتاه‌مدت در قالب دادوستدهاي متعدد و سفته‌بازي به‌عنوان رقيبي براي سرمايه‌گذاري‌هاي بلندمدت شناخته مي‌شوند. بنابراين يكي از رويكردهاي کلان در سوق دادن فعالان اقتصادي از فعاليت‌هاي نامولد به مولد، طراحي و پياده‌سازي سلسله مقرراتي براي تشويق سرمايه‌گذاري بلندمدت نسبت به فعاليت‌هاي کوتاه‌مدت خواهد بود.
ایجاد محدودیت در امکان كسب سود از محل افزایش قیمت سرمایه
يكي از مهم‌ترين مصاديق فعاليت‌هاي نامولد اقتصادي، کسب سود از طريق افزايش قيمت سرمايه است. براي مثال، صاحبان زمين و ملک، ارز و فلزات گرانبها و ساير اشكال دارايي‌هاي سرمايه‌اي، صرفا از طريق نگهداري اين کالاها و افزايش قيمت و فروش آنها کسب سودهاي نجومي مي‌کنند. در اين شرايط، صاحبان سرمايه دليلي براي به‌کار انداختن سرمايه و نيروي کار، براي کسب درآمد نمي‌بينند. به‌عنوان يک رويكرد کلي در حل مساله، حاکميت بايد سلسله سازوکارهايي طراحي کند که در نتيجه آنها، آحاد جامعه براي کسب سود ناچار باشند سرمايه خود را به جريان انداخته و از کسب سود از محل افزايش قيمت کالاي سرمايه‌اي خود، دچار محدوديت شود.
كاهش سود انتظاری در فعالان اقتصادی برای شکل‌گیری فعالیتهای مولد
بسياري از کسب‌وکارهاي مولد در اقتصاد ايران از ریشه امكان شكل‌گيري ندارند، زيرا نرخ بازگشت سرمايه حاصل از سرمايه‌گذاري در برخي فعاليت‌هاي توليدي بسيار کمتر از سود انتظاري سرمايه‌گذاران است. اين در حالي است که همين کسب‌وکارها با همين نرخ‌هاي سودآوري در ساير کشورها شكل گرفته و سرمايه‌گذاران نيز از نرخ بازگشت سرمايه خود راضي هستند. دليل بالا بودن نرخ سودي که سرمايه‌گذاران امور توليدي انتظار دارند، وجود رقبايي براي توليد است که داراي سودآوري بالا هستند؛ از جمله اين رقبا نرخ‌هاي سود سپرده بانكي هستند.
کاهش نرخ سود سپرده‌هاي بانكي از يكسو و کنترل سود ناشي از فعاليت‌هاي نامولد از سوي ديگر منجر به کاهش نرخ سود انتظاري در سرمايه‌گذاران شده و بسياري از سرمايه‌گذار‌ي‌ها را از منظر آنان اقتصادي مي‌کند. در این زمینه، متاسفانه بانک‌ها در شرايط کنوني به‌دليل بحران‌هاي پيش‌آمده در يک رقابت مخرب براي جذب سپرده از مردم، نرخ سود سپرده را دائما افزايش مي‌دهند.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ایجاد نرخ استهلاک مصنوعی برای كالاهای مصرفی بادوام، توسعه زیرساخت‌های ارتقای شفافیت‌های عامل و غیرعامل، ایجاد ثبات در اقتصاد کلان و افزایش نرخ استهلاک سرمایه ثابت از دیگر رویکردهایی است که با ایجاد محدودیت برای فعالیتهای نامولد می‌توانند به توسعه فعالیتهای تولیدی بینجامند.
همچنین این گزارش برای کنترل فعاليت‌هاي نامولد در حوزه زمين و ملک که بزرگ‌ترين و اثرگذارترين بازار نامولد کشور است، پيشنهاد مي‌کند که یک اطلاعات تمامي زمين‌ها و املاک کشور در يک سامانه متمرکز تجميع و ثبت شود. دو از انجام معاملات با سند عادي (قولنامه‌اي) با هدف نظم‌بخشي به وضعيت مالكيت جلوگيري به‌عمل آيد. سه، با استفاده از ماليات‌هاي تنظيمي بر افزايش ارزش زمين و مسكن و بر ارزش زمين، جذابيت سفته‌بازي در اين بازار کاهش يابد.
در خصوص بازار فلزات گرانبها نیز توصیه مرکز پژوهش‌های مجلس به دولت شامل راه‌اندازی سامانه‌اي برای شفافسازي معاملات طلا و ارز، حذف قابليت تسويه لحظه‌اي تراکنش در مبالغ بالا، الزام ارائه اطلاعات مربوط به معامله و اظهار مقصد تراکنش و همچنین ايجاد بورس ارز و طلا و معاملات آینده جهت شفافسازي اين بازارهاست.
در حوزه ارز نیز، وضع ماليات بر تراکنش‌هاي ارزي و وضع ماليات بر افزايش قيمت ارز منجر به کاهش جذابيت سفته‌بازي در اين بخش مي‌شود. ضمن این‌که در حوزه بازار بورس پيشنهاد شده که بر افزايش ناگهاني ارزش سهام، ماليات وضع شود. اين ماليات، انگيزه‌های ايجاد تلاطم‌هاي سازمان‌يافته و ايجاد حباب را کاهش مي‌دهد.
