مژده پاینده

محاسبه قیمت تمام‌شده تولید بنزین در ایران و محاسبه میزان یارانه پنهانی که در مصرف این فرآورده استراتژیک نفتی در داخل کشور پرداخت می‌شود، مولفه‌های زیادی دارد، اما طبق محاسبات سالانه بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه بنزین پرداخت می‌شود.

بعد از آنکه در آبان پارسال دولت با سیاست غافلگیری افزایش قیمت بنزین و سهمیه‌بندی دوباره این فرآورده استراتژیک نفتی را رقم زد، یکی از ادله‌ای که برای اجرای این طرح ناگهانی گفته می‌شد، حمایت از عدالت اجتماعی بود، زیرا در شرایطی که هر خانواده‌ای وسیله نقلیه بیشتری داشته باشد، بیشتر از یارانه بنزین بهره می‌گیرد و خانواده‌هایی که هیچ وسیله نقلیه‌ای ندارند، هیچ بهره‌ای از یارانه بنزین نخواهند داشت. سوال اصلی اکنون این است که قیمت تمام‌شده تولید بنزین در ایران چه‌قدر است و چه مقدار یارانه بابت بنزین پرداخت می‌شود؟ پرسشی که مولفه‌های زیادی برای محاسبه دارد.

نفت به‌عنوان انفال (اموالی که مالک شخصی ندارد) جزء ثروت ملی به حساب می‌آید که برای همه نسل‌های این کشور است، پس درآمد حاصل از نفت باید برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای بهره جستن همه نسل‌ها هزینه شود، اما آن‌چه دیده می‌شود آن است که بخشی از نفت تولیدی کشور (روزانه یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه) صرف تولید فرآورده‌های نفتی در ۹ پالایشگاه نفت خام می‌شود، غیر از این‌ها هر روز حدود ۴۰۰ هزار بشکه میعانات گازی هم برای تبدیل به فرآورده‌های نفتی به پالایشگاه ستاره خلیج فارس (تنها پالایشگاه میعانات گازی کشور) فرستاده می‌شود.

به‌طور متوسط بهای فعلی نفت ایران که هر بشکه نفت در بازار‌های جهانی حدود ۴۵ دلار فروخته می‌شود، اگر آن را به‌قیمت ریال آن بر ۱۵۹ لیتر (هر بشکه) تقسیم کنیم هر لیتر نفت خام کشور (با نرخ دلار ۲۴ هزار و ۵۰۰ تومانی) حدود شش هزار و ۹۳۴ تومان ارزش دارد، حال برای تبدیل نفت خام به فرآورده‌های نفتی قابل عرضه باید این نفت پس از یک فرآورش اولیه به محل پالایشگاه انتقال و بعداز فرآیند‌های مختلف پالایش به انبار‌های فرآورده‌های نفتی ارسال و از آن‌جا با نفتکش‌های حمل زمینی به جایگاه‌های عرضه سوخت حمل شود که همه این مراحل هزینه‌بر است، از طرف دیگر برای تصفیه هر بشکه نفت خام حداقل ۲۰ هزار دلار در یک پالایشگاه متعارف باید سرمایه‌گذاری شود، یعنی با فرض وجود یک پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای که مازوت آن حتی زیر ۱۰ درصد نیاید، شش میلیارد دلار باید هزینه شود که چهار تا پنج سال نیز زمان می‌برد و تنها ۲۵ درصد آن بنزین خواهد بود.

غیر از این هزینه‌ها قیمت نهایی فرآورده‌های نفتی در کشور با افزودن مالیات بر ارزش افزوده و عوارض از سوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی محاسبه می‌شود. بر اساس ماده ۱۶ فصل سوم و ماده ۳۸ فصل هفتم قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال ۸۷، نرخ مالیات برای انواع بنزین ۲۰ درصد و نرخ عوارض برای انواع بنزین، نفت سفید و گازوئیل ۱۰ درصد و نفت کوره پنج درصد اعمال می‌شود، بنابراین برای هر لیتر بنزین ۳۰ درصد مالیات و عوارض (شامل ۲۰ درصد مالیات و عوارض و ۱۰ درصد مالیات ارزش افزوده) و برای هر لیتر گازوئیل 5/11 درصد (شامل ۱۰ درصد عوارض و 5/1 درصد مالیات ارزش افزوده) لحاظ می‌شود.

هزینه پالایش یک بشکه نفت خام در پالایشگاه‌های ایران حدود دو دلار در هر بشکه است. هزینه کارمزد جایگاه‌دار، تانکر و کارمزد به شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت نیز به‌ازای هر لیتر حدود ۲۵۰ تومان است. اگر تمامی ارقام مذکور را در نظر بگیریم، می‌توان گفت در زمان حاضر قیمت تمام‌شده بنزین برای دولت با تمامی عوارض و هزینه‌ها، حداقل چیزی در حدود پنج هزار تومان در هر لیتر است. از آبان ۹۸ تاکنون که بیش از یک سال از سهمیه‌بندی بنزین می‌گذرد، ۱۴ مرحله سهمیه ۶۰ لیتری بنزین با قیمت ۱۵۰۰ تومان در هر لیتر برای خودرو‌های شخصی و ۱۴ مرحله سهمیه ۲۵ لیتری بنزین برای موتورسیکلت‌ها واریز شده است.

قیمت بنزین در فوب خلیج فارس ۵۰ سنت دلار است که با توجه به میانگین ۱۸ هزارتومانی قیمت دلار در یک سال گذشته، چیزی در حدود ۹ هزار تومان در هر لیتر، بنزین بر اساس فوب خلیج فارس به‌طور میانگین در یک سال اخیر ارزش داشته است. در طول یک سال در ۱۲ نوبت در مجموع ۷۲۰ لیتر بنزین ۱۵۰۰ تومانی به کارت سوخت خودرو‌های شخصی و ۳۰۰ لیتر بنزین ۱۵۰۰ تومانی به کارت سوخت موتورسیکلت‌ها واریز شد. نسبت به قیمت بنزین آزاد ۳۰۰۰ تومانی، در ۱۲ نوبت (یک سال) چیزی در حدود یک میلیون و ۸۰ هزار تومان هر خودرو و ۴۵۰ هزار تومان هر موتورسیکلت یارانه بنزین دریافت کرده‌اند. اگر این یارانه را بر اساس هزینه حداقل پنج هزارتومانی تولید و عرضه بنزین برای دولت محاسبه کنیم، برای هر خودرو دو میلیون و ۵۲۰ هزار تومان و برای هر موتورسیکلت یک میلیون و ۵۰ هزار تومان یارانه پنهان بنزین در یک‌سال گذشته پرداخت شده است.

اگر این یارانه را بر اساس قیمت بنزین در فوب خلیج فارس (به‌طور متوسط) در یک سال گذشته محاسبه کنیم، برای هر خودرو پنج میلیون و ۴۰۰ هزار تومان و برای هر موتورسیکلت دو میلیون و ۲۵۰ هزار تومان یارانه بنزین تعلق گرفته است. اما فقط بنزین ۱۵۰۰ تومانی دارای یارانه پنهان نیست، بلکه بنزین ۳۰۰۰ تومانی نیز یارانه پنهان دارد و اینکه سالانه چقدر یارانه پنهان بنزین برای مصرف این فرآورده نفتی در کشور پرداخت می‌شود، بر اساس محاسبات اتاق بازرگانی ایران، این رقم در مجموع بالغ بر ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است. طرحی در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در مرحله مطالعه و بررسی قرار دارد که بر اساس آن، این میزان یارانه بنزین فقط به دارندگان موتورسیکلت و خودرو تعلق نگیرد، بلکه بین تمامی افراد جامعه، حتی کسانی که وسیله نقلیه شخصی ندارند نیز تقسیم شود.

بر اساس این طرح، به هر ایرانی روزانه هفت دهم لیتر بنزین تعلق می‌گیرد، به‌عبارتی هر فرد ایرانی ماهانه ۲۰ لیتر سهمیه بنزین دارد که برای کسانی که وسیله نقلیه شخصی ندارند، امکان فروش این سهمیه فراهم خواهد شد. امروز کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، طرح سهمیه‌بندی بنزین بر اساس خانوار را در دستور رسیدگی خود دارد، اگرچه به‌نظر نمی‌رسد این طرح به این زودی‌ها بتواند از فاز مطالعه و بررسی، وارد فاز قانون‌گذاری شود؛ اما در صورت تبدیل آن به قانون، نظام سهمیه‌بندی بنزین تغییر اساسی و ساختاری خواهد داشت.