الهام بهروزی: مستند و مستندسازی نقش کلیدی و موثری را در حفظ حافظه جمعی و تاریخی و توسعه فرهنگی و اجتماعی ملت‌ها ایفا می‌کند؛ چراکه این آثار با جهان‌بینی عمیق و پردازش و نگرش نو و دغدغه‌محور چهره دیگری از زیست انسانها و سایر موجودات زنده و غیرزنده و پدیده‌های طبیعی و غیرطبیعی را نشان می‌دهند تا مخاطب را به تفکر و تعمق پیرامون کنش‌ها و واکنش‌های انسانی و همچنین فعل و انفعالات سایر پدیده‌های هستی در این کره خاکی وادارد.
طبیعتا مستندسازی هنر یا صنعتی است که با ژرف‌نگری و دغدغه‌مندی به واکاوی هستی و زیست انسانها در جهان هستی می‌پردازد. این هنر به‌دلیل اینکه با جزئی‌نگری داده‌ها و اطلاعات شگرفی را از هستی و عناصر آن در اختیار انسان قرار می‌دهد، همواره نقش اساسی و حساسی را در سیاستگذاری‌های دول مختلف در عرصه‌های مختلف به‌ویژه محیط زیست بازی می‌کند که امروز به‌دنبال دخل و تصرف‌های بیجای انسان در طبیعت شرایط بحرانی پیدا کرده تا جایی که شرایط کنونی نه تنها حیات زیستگاه‌ها گیاهی، جانوری، دریایی و... را در تهدید جدید قرار داده؛ بلکه زندگی خود انسانها را نشانه گرفته است. متاسفانه معضلات محیط زیستی در ایران و به‌دنبال آن در استان بوشهر نیز به‌طرز چشمگیری در حال پیشروی است؛ به‌طوری که این معضلات حیات بسیاری از زیستمندان و حیات وحش این منطقه را در تهدید جدی قرار داده است.
در این میان، مستندسازان برجسته جنوبی نظیر برادران بالف (رشاد و رامتین) و برخی از هنرمندان دیگر، درصدد برآمده‌اند تا با تولید مستندهایی مبتنی بر دغدغه و نیاز، هشدار لازم را در حوزه محیط زیست به‌ویژه در زمینه زیست‌بوم منحصربه‌فرد خلیج فارس نظیر زیستگاه‌های جانوران آبزی، جنگل‌های حرا و خورهای بی‌بدیل استان به مسوولان و مردم بومی و... بدهند اما تصویب و اجرای طرح‌های شتاب‌زده و شبهه‌ناک در مناطق بکر ساحلی با مجوز مسوولان ارشد استانی و دستگاه‌های متولی در سال‌های گذشته، نه‌تنها موجب نادیده‌انگاری دغدغه این هنرمندان را در این حوزه شده؛ بلکه به آن همه تلاش و تقلای سازندگان این مستندها که در شرایط دشوار ساعت‌ها در زیر آب‌های عمیق و در سرما و گرما به تولید اثر پرداخته‌اند، به ریشخند گرفته است و متولیان امر و مسوولان، این چنین انگیزه را در این هنرمندان کنشگر محیط زیستی به قهقرا برده‌اند.
این در حالی است که برداران بالف گویاترین مستندها را در خصوص زیست‌بوم خلیج فارس و جنگل‌های حرا و تهدیدها و فرصت‌های آن تولید کرده‌اند که در نوع خود بی‌همتا هستند و توانسته‌اند نگاه بسیاری از دانشمندان و صاحب‌نظران محیط زیست و مستندسازان جهانی را به خود جذب کنند و در رویدادهای معتبر بین‌المللی و ملی بدرخشند؛ اما این مستندها با همه غنایی که دارند در تصمیم‌گیری‌های مسوولان ارشد و متولیان محیط زیست استان در جلوگیری از تخریب محیط زیست کمترین تاثیر را گذاشته است! قطعا دردناک است که به نام و بهانه «توسعه» با وجود هشدارهای مستند، این‌گونه حیات زیستگاه‌های بکر و زیستمندانشان به خطر بیفتد و سازندگان این مستندهای علمی و دقیق هم به انزوا سوق داده شوند!
رشاد بالف، فیلمساز و مستندساز برجسته عرصه محیط زیست استان که موفق شده جایزه جشنواره بین‌المللی فیلم فجر را از آن خود کند و در دیگر رویدادهای مستند با آثار درخشانی که تولید کرده، موجب درخشش و فخر استان در حوزه مستندسازی شود، اما چرا امروز باید این‌گونه منزوی و مایوس باشد تا جایی که چندی پیش در نشست هم‌اندیشی سینماگران و مستندسازان بوشهری با محمد خزاعی، رئیس امور سینمایی بعد از سال‌ها سکوت بالاخره لب به گلایه و شکایت گشود و معترضانه گفت: مگر محیط زیست برای مسوولان اهمیتی دارد که درباره آن مستند ساخته شود.
این هنرمند سپس با اشاره به مستندی که درباره درختان حرا با عنوان «حرا بکاریم» ساخته بود، تصریح کرد: ما این مستند را در خصوص کاشت حرا ساختیم که یکی از کم‌نظیرترین اکوسیستم‌های خلیج فارس را در خود جای داده است و تلاش کردیم تا با نشان دادن اهمیت این درختان منحصربه‌فرد و پرفایده در زیست انسانها و زیست‌بوم خلیج فارس، مردم را نسبت به کاشت آن ترغیب کنیم و این مستند را در اختیار مسوولان هم قرار دادیم؛ اما جواب مسوولان چه بود؟! متاسفانه استانداری در دولت قبل نه‌تنها اهمتی این درختان را نادیده گرفت، بلکه پروژه مهلکی را در زیستگاه حراها در خور سلطانی به نام دهکده گردشگری امید ایجاد کرد تا زیست‌بوم خور سلطانی را که یکی از خورهای مستعد و غنی بوشهر بود، به سمت مرگ و نیستی کشاند!
به گفته وی، این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته مستندهایی که به معضلات محیط زیستی می‌پردازند، نقشه‌راه مسوولان در تصمیم‌گیری‌های حساس در حوزه محیط زیست قرار می‌گیرد ولی در منطقه ما با وجود اینکه ما مستندهای خود را به دست مسوولان رساندیم اما نه تنها وقعی به این آثار نکردند که ماه‌ها برای تولید آن‌ها در شرایط سخت در خشکی و زیر آب وقت گذاشتیم؛ بلکه درست همان نقطه‌های حساس و بکر را مثل زیستگاه‌های حرا و... که در تولید تکثیر آبزیان و پرندگان آبزی و کنار آبزی نقش موثری را ایفا میکردند، برای تخریب انتخاب کردند تا به گمان خود توسعه را در استان به‌جود بیاورند؛ توسعه‌ای که الان به قیمت نابودی توسعه پایدار این زیستگاه‌ها در خورها تمام شده است.
بالف همچنین یادآور شد: بنابراین از مراکزی مثل مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی به‌عنوان متولی حوزه مستند انتظار داریم تا در کنار برگزاری رویدادهای مختلف در حوزه مستند، آثار شاخص و برتر این رویدادها را به‌منظور یک نقشه‌راه به استانداری‌ها و ادارات دولتی ارائه کنند تا ضمن اینکه هنر و دغدغه هنرمندان ارج نهاده می‌شود، محیط زیست هم از اجرای طرح‌های غیرکارشناسی‌شده و تهدیدکننده در امان بماند. بدین شکل ما هنرمندان مستندساز که بیش از اینکه هنرمند باشیم، کنشگرانی برای حفظ حیات در زمین هستیم احساس مسوولیت بیشتری می‌کنیم و با انگیزه به تولید اثر می‌پردازیم تا جامعه را از خطرات جدی آگاه کنیم که همواره محیط زیست ما را تهدید می‌کنند.
به گفته وی، متاسفانه امروز به‌دلیل بی‌توجهی‌ها، مستندسازان برجسته و صاحب ایده و دغدغه پس از کسب عناوین برتر در رویدادهای معتبر به فراموشی سپرده می‌شوند، این بد است؛ چراکه این هنرمندان به‌دلیل کاوش‌ها و پژوهش‌هایی که برای تولید آثار خود انجام می‌دهند، مملو از ایده و راهکارهای راهگشا برای رفع تهدیدهای زیست محیطی هستند ولی نمی‌دانم چرا این هنرمندان پس از کسب جوایز فجر و از این دست، نادیده گرفته می‌شوند! نه داوری این رویدادها در دوره‌های بعد به آن‌ها سپرده می‌شود و نه از نظر و رای آن‌ها در حوزه مستندهای محیط زیستی بهره‌ای گرفته می‌شود!
بالف در بخش دیگر سخنان خود به وضعیت اسفبار زیست‌بوم خلیج فارس اشاره و تاکید کرد: متاسفانه حیات خلیج فارس به‌دلیل فعل و انفعالات صنایع نفت و گازی و ورود زباله‌های صنعتی و شهری امروز در تهدید جدی قرار دارد و متاسفانه اغلب آبزیان که امروز تحت عنوان غذاهای دریایی در سفره‌های ما تناول می‌شوند مملو از مواد مضری مثل سرب و... است که خوردن آن‌ها بی‌شک سلامتی ما را تحت شعاع قرار داده؛ ولی مردم چون آگاهی لازم را در این حوزه ندارند، همچنان غذاهای دریایی را یکی از سالم‌ترین غذاها می‌دانند. امیدوارم که مسوولان با شناخت اهمیت مستندها، دغدغه‌ها، تذکرات و داده‌های هشدارآمیز این آثار را در تصمیم‌گیری‌های خود در احداث پروژه‌های جدید در نواحی دریایی و بکر استان لحاظ کنند تا ما مستندسازان همچنان به کار در این حوزه دلگرم شویم و با اتکا به علم، تخصص و فناوری‌های روز به تولید محتوا در حوزه‌های حساس و تاثیرگذار بپردازیم.
در پایان این گزارش یادآوری می‌شود که مستندهای محیط زیستی در جهان همواره از محبوبیت و اهمیت بالایی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه برخوردارند؛ مستندهایی که در بطن و متن خود، تصویر شفافی از زیست کره زمین و زیستمندانش ارائه می‌کنند. در این راستا، مستندهای تامل‌برانگیزی در صنعت فیلمسازی جهان پیرامون موضوعاتی چون تغییرات آب و هوا، اکوسیستم‌های آبی، صنعت حیوانات و توسعه پایدار پدید آمده که هر کدام از این آثار، ضمن نمایش تهدیدها و نابودی زیستگاه‌ها و زیست‌بوم‌های طبیعی و بکر، راه‌حل‌هایی هم برای نجات این ثروت‌های عظیم طبیعی عرضه کرده‌اند که توجه به آن‌ها می‌تواند کمک شایانی به بقای زمین و زیستمندانش در برابر انسانها و کنش‌های مخرباشان کند.
امید می‌رود مسوولان ارشد و همچنین محیط زیست استان بوشهر هم از ظرفیت هنرمندان مستندساز محیط زیستی هم‌استانی در تصمیم‌گیری‌های مهم خود در نقاط حساس که زیستگاه‌ها و زیست‌بوم‌های منحصربه‌فرد استان را جای داده‌اند، استفاده بیشتری ببرند.
پربازدید ها