بازی یکی از رکن‌های اصلی زندگی هر کودکی را شکل می‌دهد و نقش بسزایی را در تحرک، تفکر و تخلیه هیجانات درونی او ایفا می‌کند. متاسفانه با مدرن شدن و تغییر سبک زندگی‌ها و ترویج آپارتمان‌نشینی، بسیاری از بازی‌های گروهی و پرتحرکی که پیش از این در فضای باز مثل میادین و کوچه‌های محلات جریان داشت، از نفس افتاده و با ظهور بازی‌های دیجیتالی، مغلوب این بازی‌های تک‌نفره و بدون تحرک شده‌اند.

این در حالی است که کودکان دیروز که اغلب در خانه‌های حیاط‌دار زندگی می‌کردند، زمان زیادی از اوقات فراغت خود را صرف بازی‌های بومی محلی می‌کردند که از بزرگ‌ترهای خود می‌آموختند. معمولا هر قوم و منطقه‌ای بازی‌های محلی خاص خود را داشت و این بازی‌ها گاه از چنان اهمیتی برخوردار بودند که به رسم مهمی در میان آن قوم درمی‌آمدند و در مناسبت‌ها و جشن‌های مختلفی هم به‌شکل نمادین اجرا می‌شدند.

در کل بالغ بر 150 نوع بازی محلی در ایران وجود داشته که به مرور زمان نسل امروز با بسیاری از آنها بیگانه شده است. این بازی‌ها در دو گروه فضای باز و فضای بسته تقسیم‌بندی شده و این امکان را برای افراد مهیا می‌کرده‌اند که در هر مکان و شرایطی بتوانند از اوقات خود بهترین بهره را ببرند.

استان بوشهر نیز به‌عنوان یکی از استان‌های فرهنگ‌خیز و ریشه‌دار در زمینه برخورداری بازی‌های بومی محلی حرف زیادی برای گفتن دارد، هرچندی بسیاری از این بازی‌ها در آستانه فراموشی قرار گرفته‌اند و شاید در برخی از شهرهای کوچک و روستاهایی که هنوز درگیر زندگی آپارتمانی نشده‌اند، میان کودکان همچنان رواج داشته باشند ولی در شهرهای بزرگ استان بسیاری از این بازی‌ها جای خود را به کلاس‌های آموزشی مثل زبان انگلیسی، نقاشی و بازی‌های دیجیتالی و گیم‌نت‌ها داده است. شاید به همین دلیل است که روزبه‌روز به تعداد کودکان چاق شهرنشین اضافه می‌شود، چون این کودکان اغلب در چهاردیواری‌هایی به نام آپارتمان به‌سر می‌برند که به خاطر رعایت حقوق همسایگی، امکان تحرک و تخلیه انرژی از آن‌ها سلب شده است. این کودکان اغلب با بازی‌های دیجیتالی سرگرم هستند یا زمان خود را با نقاشی کردن یا آموختن زبان دومی می‌گذارنند.

بدیهی است بازی‌های بومی محلی که میراث ارزنده اجدادی ماست، ورای بعد تفننی که دارند، نقش بسزایی را در تحرک داشتن، مسوولیت‌پذیری، چابکی،‌ رشد و تفکر کودکان ایفا می‌کنند. افزون بر این، اغلب این بازی‌ها به واسطه اینکه گروهی‌ برگزار می‌شوند، در تقویت روحیه همکاری و همیاری میان کودکان بسیار موثر و مفیدند و این‌گونه بود که کودکان دیروز دوستان بیشتری داشتند و کمتر احساس تنهایی می‌کردند.

از دید کارشناسان، اغلب بازی‌های بومی، قبیله‌ای، محلی و سنتی ایرانی ضمن اینکه دارای بار فرهنگی هستند، از جذابیت و تنوع بالایی نیز برخوردارند. این بازی‌ها معمولا با هدف‌های خاص طراحی شده و میان مردم رایج بوده است. به‌نظر می‌رسد با توجه به شرایط جسمی و روانی کودکان امروزی، بایستی این بازی‌ها دوباره احیا شوند تا محدودیت‌های زندگی مدرن آن‌ها را به افرادی رخوت‌انگیز مبدل نسازد.

طبیعی است در زمینه احیای بازی‌های بومی محلی همان‌قدر اداره‌کل ورزش و جوانان مسوولیت دارد، دستگاه‌های فرهنگی مثل اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز مسوولیت دارند. آن‌ها بایستی به‌منظور حفظ بازی‌های بومی محلی که به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی شناخته می‌شوند و همچنین با هدف تضمین سلامت روانی و جسمانی کودکان امروزی جشنواره‌های متعددی را با محوریت این بازی‌ها در نقاط مختلف استان در طول سال برپا کنند. بی شک برگزاری این جشنواره‌ها در نقاط روستایی جذاب‌تر و نوستالژیک‌تر خواهد بود چون در این فضا، بازی‌ها با همان ماهیت و ساختار ساده خود رخ عیان خواهند کرد.

طبیعتا با احیای بازی‌های بومی محلی در زندگی کودکان امروزی، روزهای آن‌ها رنگ و روی تازه‌تری به خود می‌گیرد و آن‌ها با همبازی‌های خود لحظات شادتری را تجربه خواهند کرد. خوشبختانه اغلب بازی‌های بومی محلی که در استان بوشهر از دیرباز رواج داشته‌اند، گروهی و پرتحرک هستند که اسماعیل برجاس، نویسنده بوشهری بسیاری از آن‌ها را در کتابی با عنوان «بازی‌های محلی استان بوشهر» گردآوری کرده که در سال 1381 به همت نشر شروع روانه بازار شده است.

به روایت این کتاب، از مهم‌ترین و پرطرفدارترین بازی‌های محلی این استان می‌توان به جزکن بازی (جزجزک)، قم قمکو، شنداربازی، پندک چال، کر مچ مچ مچ، هفت سنگ؛ بیج بیا بازی، بازی اوسا چه په رنگ، قُتُل بازی، گوک بازی، گزگزوک بازی، تک تکوبازی، بیگ بازی، علی کوس چار، بازی شنبه، یکشنبه، تیرمویه بازی، بازی لنگ دنیا، شهنوک پهنوک، قاب بازی، تنگزه بازی، دوس بازی، اژگر، چوکیلی گانه‌ای، سول بازی، گل بگیر شده، گرگنه بازی، شی لق لق و... اشاره کرد که در ادامه برخی از این بازی‌ها بر اساس نوشته برجاس معرفی می‌شوند:

جزجزک

این بازی با هدف سرعت عمل، تقویت جهش و عکس العمل، مهارت و آمادگی در پرتاب نیزه انجام می‌شود. بازیکنان جزجزک بین 3 تا 10 نفر هستند که بیشتر در روزهای تابستان در فضای باز این بازی را انجام می‌دهند. شیوه اجرای این بازی هم بدین‌گونه است که بچه‌ها به بالای درخت می‌روند و روی شاخه‌هایی پخش می‌شوند که از خطر جز در امان باشند. فقط اوسا (استاد) و بازنده زیر درخت می‌مانند. در این لجظه اوسا چوب را با قدرت هر چه تمام‌تر به صورت «پرتاب نیزه» به طرفی پپرتاب می‌کند و بلافاصله به بالای درخت می‌رود و به بازیکنان می‌پیوندد. در این حین، بازنده دوان دوان چوب را می‌آورد و هوشیارانه سعی می‌کند تا در فرصتی مناسب با نوک آن کف پای یکی از بازیکنان را هنگام قرار گرفتن به روی شاخه پایینی درخت یا در لحظه پریدن به پایین جز کند. بازیکنان در حالی که همگی بالای درخت هستند پی در پی روی شاخه‌ها جا به جا می‌شوند و چنین می‌خوانند: «خُم گولش می‌دم، تو بتنگ/ خُم نونش می‌دم، تو بتنگ/ خُم اوش می‌دم/ تو بتنگ». 

سپس هر کدام فرصتی را به دست آورد به پایین درخت می‌پرد. در صورتی که بازنده نتوانست کسی را جز کند، حدودا به فاصله 20 متری درخت می‌رود، سپس بازیکنی که از درخت پریده، چوب را به طرف او پرتاب می‌کند و دوباره به بالای درخت می‌رود و دوباره بازنده چوب به دست زیر درخت قرار می‌گیرد و مراحل قبل را تکرار می‌کند....

درخت‌های مورد استفاده این بای «گل ابریشم، بابُل و لیلک (انجیر معابد) است.

بیج بیا بازی

این بازی پسرانه است که در روزهای تابستان در دریا انجام می‌شود، هدف آن هم تبحر در شناکردن است. بازیکنان این بازی هم بین 3 تا 10 نفر هستند. برای شروع بازی، بازیکنانی که شنا بلد هستند وارد دریا می‌شوند و در عمق یک متری به صورت دایره رو به روی هم می‌ایستند. سپس یک به یک با استفاده از انگشت سبابه یک دست، پشت نوک انگشت وسطی، از ناحیه ناخن را رو به آب دریا می‌گیرند و در یک لحظه به شدت به طرف سطح آب رهایش می‌سازند و به اصطلاح به آب «پنگالک» می‌زنند و بدین ترتیب هر یک به تناسب مهارتی که دارد، صدایی هر چه بیشتر در آب ایجاد می‌کند. با این روش، زیادترین صدای ایجاد شده، معرف «اوسا» و کمترین ثدای عنوان بازنده  را به خود اتلاق می‌دهد تا بقیه بازیکنان که صدایی مابین او دو به وجود آورده‌اند به دستور اوسا بازی را شروع کنند...

تنگزه بازی

این بازی در فضای آزاد روی زمین گِلی که حداقل یک متر مربع از آن در اثر باران کاملا نرم شده باشد، انجام می‌شود. بازی تنگزه که بازی پسرانه است، در فصل‌های زمستان و بهار در روز ها برگزار می‌شود. تعداد بازیکنان آن بین ۲ تا ۵ نفر است. هدف این بازی هم دقت و سرعت عمل بازیکنان است. این بازی اینگونه شروع می‌شود که بازیکنان بنا به سلیقه خود حدود پنج قطعه چوب جدا شده از درخت گز به طول تقریبی ۵۰ و قطر ۲ تا ۳ سانتی‌متر که نام تنگزه به خود می‌گیرد، از یک سر مانند مداد می‌تراشند، سپس یکی از آنها را در یک دست و بقیه را به عنوان یدک در دست دیگر می‌گیرند و به گرد زمین شلی که معمولاً محل مخصوصی را به خود اختصاص می دهد، جمع می‌شوند.

 با توافق در رعایت نوبت یک نفر تنگزه خود را بالا می‌برد و از ناحیه نوک به سرعت به سوی زمین رها می‌کند تا در شل فرو رود و بایستد. پس از آن نفرات بعدی یک به یک این کار را انجام می‌دهند اما سعی می‌کنند با این کار دو عمل را به نتیجه رسانند. بدین روش که با مهارت خاص تنگزه را رها کنند تا یکی از تنگزه‌های فرورفته در شل خصوصا تنگزه‌های مورب که انداختنشان آسان‌تر است، بیندازند و تصاحب شوند و همزمان طنزه خود را هرچه بهتر و بیشتر و راست در شل فرو نشانند. بازی برای کسی که تنگزه‌اش به شل ننشسته، تکرار می‌شود و گاه بازیکنی دیگر تنگزه به دست به بازیکنان ملحق می‌شود.

بازی شنبه، یکشنبه

بازی شنبه، یکشنبه، در فضای آزاد مثل میدان محل و کوچه با یک عدد توپ ربنی یا سه پوسه در روزهای تابستان اجرا می‌شده است. بازیکنان این بازی پسرانه بین ۲ تا ۷ نفر هستند. هدف آن هم دقت و مهارت سرعت و عکس‌العمل است. در این بازی بازیکنان یکی بعد از دیگری در یک مکان به فاصله ۳ متر از یک دیوار می‌ایستند و نقطه صافی در ارتفاع ۳ متری  از آن دیوار را در نظر می‌گیرند، سپس یک دستی با توپ آن نقطه را پی در پی هدف قرار داده و شمارش می‌کند، تعداد شمارش هر بازیکن قبل از افتادن توپ به روی زمین بیشتر بود، خود مرحله اصلی بازی را آغاز می‌کند.

 در این مرحله دوباره مانند مقدمه بازی توپ را به همان نقطه از دیوار می‌زند و با هر ضربه روزهای هفته را به ترتیب «شنبه؛ یکشنبه و ...» با صدای بلند می‌شمارد. در صورت پیروزی بعد از بیان کلمه جمعه توپ را می‌گیرد و بدون دنبال کردن بازیکنان که تا آن زمان در فاصله ۷ متری او ایستاده‌اند و اکنون در حال فرار هستند، به نیت «شده» به شدت به‌سوی آنها پرتاب می‌کند اگر اگر بازیکنی شده شد، شده‌کننده دوباره بازی را از اول تکرار می‌کند...