الهام بهروزی

شیوه برگزاری نمایشگاه کتاب همواره در ایران با نقدهای جدی مواجه است؛ چراکه این نمایشگاه‌ها به‌دلیل نگرش خودبسنده‌ای که دارند با استانداردهای نمایشگاهی فاصله دارند، از این رو، بیشتر بسان فروشگاه‌های بزرگ فصلی کتاب می‌مانند تا نمایشگاه! با وجود این نقد، اما برخی بر این باورند برگزاری چنین رویدادهای فرهنگی در شهرهای کوچک و محروم از کتابفروشی‌های به‌روز، غنیمت است؛ چون بدین‌شکل تازه‌های نشر به دست مردمانی می‌رسد که به دلیل کمبود زیرساخت‌های کتابخوانی از تهیه آثار دسته‌اول و باکیفیت ناشران معتبر درمانده‌اند.

در مقابل عده‌ای هم بر این عقیده هستند که برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در شهرهای مختلف یا باید بدون تخفیف باشد یا تخفیف‌های آن به شکلی نباشد که حیات کتابفروشی‌های کوچک این شهرها را تحت‌الشعاع خود قرار بدهند! این در حالی است که تورم و گرانی‌های سرسام‌آور در ماه‌های اخیر، موجب انزوا و کم‌فروغ شدن کتاب در سبد خرید خانوارها شده است. بنابراین اجرای طرح‌ها و برنامه‌های حمایتی برای حفظ موجودیت کتاب در جامعه بحران‌زده امروزی امری لازم و بدیهی است.

نگارنده پیش از این در گزارش‌های متعددی، بارها و بارها ضعف ساختار کتابخوانی را یکی از مهم‌ترین عوامل افت کتابخوانی در استان بوشهر معرفی کرده است و این ضعف تا بدانجاست که اغلب شهرهای بزرگ استان از داشتن کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های بزرگ و استاندارد بی‌بهره هستند؛ چون نه بخش دولتی اهتمام و همکاری لازم را در ایجاد کتابخانه‌های استاندارد در این شهرها دارد و نه بخش خصوصی به‌دلیل بی‌رغبتی مردم به کتاب و کتابخوانی تمایلی به سرمایه‌گذاری در زمینه ایجاد کتابفروشی‌های بزرگ مثل پردیس کتاب یا کافه‌کتاب در شهرهای استان دارد. بی‌شک وضعیت فعلی ساختار کتابخوانی استان اصلا زیبنده این خطه تاریخی‌ و تمدن‎‌ساز نیست؛ اما تا زمانی که سیاست‌های هدفمند و کارامد برای رشد کتابخوانی در استان تدبیر نشود، باید همچنان شاهد کمبودها و نقصان‌ها در حوزه زیرساخت‌های کتابخوانی باشیم.

در این میان، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان به‌عنوان متولی حوزه کتاب و کتابخوانی برای جبران کمبودها، به‌صورت فصلی مجوز برگزاری نمایشگاه‌هایی را در سراسر استان صادر می‌کند تا بدین شکل دسترسی مردم را به تازه‌های نشر میسر کند که البته این مسکن موقتی برای درد کتاب‌نخوانی و نبود کتابفروشی‌های استاندارد است!

هرچند عبدالرحیم افروغ، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کتاب، اولویت خود را بر مخاطبان کتاب و حفظ موجودیت مراکز فرهنگی مثل کتابفروشی‌های استان گذاشته و چندان با برگزاری نمایشگاه‌های کتاب به شکل و روالی که پیش از این در استان و کشور رواج داشته، موافق نیست و معتقد است که نمایشگاه‌های کتاب باید به سمت تخصصی‌شدن با حضور ناشران معتبر و آثار پرمحتوا و باکیفیت برود؛ اما تا این‌جا شاهد برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی کتاب در استان نبوده‌ایم و نمایشگاه‌هایی که در مدت مدیریت وی برگزار شده‌اند، اغلب به همان سبک و سیاق سابق بوده که البته برخی از آن‌ها از نظر کیفی، در مقایسه با گذشته وضعیت مطلوب‌تری یافته‌اند.

یکی از این نمایشگاه‌ها به تازگی در کنگان برپا شده است که ظاهرا از کیفیت قابل‌قبولی برخوردار است. این نمایشگاه که به همت انتشارات «نگاه آشنا» و همکاری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کنگان و واحد کتاب اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر برگزار شده است تا 25 بهمن در پارک دلفین این بندر دایر است و دوستداران کتاب هر روز از ساعت 8 صبح تا 21 می‌توانند از این نمایشگاه بازدید کنند.

 مسوول واحد کتاب اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بوشهر در این باره به بامداد جنوب گفت: هدف از برگزاری نمایشگاه کتاب این است که کتاب وارد سبد خانواده‌ها شود تا جامعه از کتاب فاصله نگیرد. برای برگزاری نمایشگاه کتاب در شهرستان‌ها داشتن کیفیت در اولویت اول ما قرار دارد، خوشبختانه نمایشگاه‌هایی که تاکنون به همت انتشارات «نگاه آشنا» در استان برگزار شده، رضایت‌بخش بوده است.

حمید زارعی در ادامه با بیان اینکه نمایشگاه کتاب یک رویداد بزرگ فرهنگی است و نقش برجسته و ممتازی را در توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی ایفا می‌کند، افزود: تشویق خانواده‌ها به کتابخوانی از جمله کارهاي بسیار اساسی و مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد، چون کتاب اذهان مردم را برای بهتر اندیشیدن آماده می‌کند.

به گفته وی، نمایشگاه‌های کتاب به‌دلیل تخفیف‌های ویژه‌ای که دارد، همیشه نقش موثری در ترغیب مردم به خرید کتاب دارد؛ چون این تخفیف‌ها قدرت خرید مردم را افزایش می‌دهد و هدف ما هم این است بستری را فراهم کنیم تا خرید کتاب برای قشر کم‌درآمد تسهیل شود.

مدیر انتشارات «نگاه آشنا» نیز به بامداد جنوب گفت: در این نمایشگاه دوهزار عنوان کتاب با موضوعات قرآنی، آموزشی، کودک و نوجوان، رمان، مذهبی، روانشناسی، دفاع مقدس، آموزشی و رایانه و آخرین کتب منتشرشده به‌همراه محصولات مذهبی از جمله رحل قرآن، مهر، سجاده و جانماز و قبله‌نما برای دیدن و فروش علاقه‌مندان با 20 تا 50 درصد تخفیف عرضه شده‌است.

علی فرمانی با بیان اینکه حدود ٣٠ هزار بن تخفیف در سطح کنگان توزیع شده، افزود: ولی در این دو سال، نسبت به تورمی که وجود داشته و افزایش قیمت‌ها، خریداران کتاب هم کاهش پیدا کرده‌اند.

بی‌شک برگزاری نمایشگاه‌های این‌چنینی با تخفیف‌های بالا، در عین اینکه موردخوشایند خریداران کتاب است اما زنگ خطری برای موجودیت کتابفروشی‌های شهر است. این در حالی است که کنگان تنها یک کتابفروشی به‌روز دارد که در سیتی‌سنتر این شهر فعالیت می‌کند. کتابفروشی «نیک» چند سالی است که در این شهر با کمترین حمایت‌ها توانسته مشتریان ثابتی برای خود دست و پا کند؛ ولی برگزاری نمایشگاه‌های فصلی کتاب هر بار، موقتا رونق آن را از تک و تا انداخته است. محمود حیدری مدیر این کتابفروشی در این باره به بامداد جنوب گفت: در این شرایط اقتصادی توسعه کتابفروشی کار دشواری است و بارها تلاش کرده‌ام که این کتابفروشی را توسعه بدهم اما خب، حمایت لازم در این زمینه از ما نشده است، این در حالی است که اگر قرار است کنگان از نظر فرهنگی توسعه بیابد، باید کتابفروشی‌ها و زیرساخت‌های کتابخوانی آن گسترش بیابد.

به گفته وی، مسوولان فرهنگی استان با اینکه بارها تاکید کرده‌اند که اولویت آن‌ها در حوزه کتاب، حفظ موجودیت کتابفروشی‌های محلی است، اما در عمل حمایت جدی از آن‌ها ندیده‌ایم. چشم‌داشتی به حمایت‌های دولتی نداریم ولی تنها خواسته‌ای که داریم، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب را در شهرستان‌ها مدیریت کنند تا موجودیت ما به خطر نیفتد.

حیدری با تاکید بر اینکه این نمایشگاه‌های با تخفیف‌های ویژه‌ای که می‌دهند، مشتریان کتاب را به سمت خود می‌کشانند و این موجب افت فروش ما می‌شود، یادآور شد: ما تنها کتابفروشی این شهر هستیم و داریم تلاش می‌کنیم که کتاب‌های به‌روز و متناسب با ذائقه مخاطب را ارائه کنیم؛ اما گرانی‌ها و کم‌شدن قدرت خرید مردم، روی کار ما تاثیر منفی گذاشته است. امیدوارم متولیان امر با اتخاذ تصمیمات سازنده هم کمک کنند کسب و کار کتابفروشی‌ها از رونق نیفتد و هم قدرت خرید مردم را افزایش بدهند تا کتاب از سبد خرید ماهانه آن‌ها حذف نشود.

یک شهروند کنگانی اما با برگزاری این نمایشگاه در شرایط کنونی که قیمت کتاب سیر صعودی یافته، موافق بوده و در این خصوص به بامداد جنوب گفت: با بازدیدی که از این نمایشگاه داشتم، آثار باکیفیتی را در حوزه‌های مورد علاقه‌ام که روانشناسی و ادبیات است، پیدا کردم و بخشی از لیستی که نوشته بودم از این نمایشگاه تهیه کردم. تخفیف‌هایی که ارائه کرده بود، خیلی بالا بود و این توان و انگیزه ما را برای خرید کتاب افزایش می‌داد.

سیامک انصاری در ادامه با بیان اینکه هرچند ارائه تخفیف برای کتاب از سوی خیلی افراد تائید نمی‌شود، افزود: ولی در شرایطی که جیب مردم به‌دلیل تورم روزافزون و گرانی‌های خارج از تصور کوچک شده، تخفیف کتاب، توان ما را برای خرید آن افزایش می‌دهد. فرقی ندارد کارمند باشیم یا شغل آزاد داشته باشیم، چون الان معیشت همه ما سخت شده و تحت تاثیر شرایط کنونی، بی‌شک آنچه در سبد خرید ماهانه ما در اولویت است، کالاهای اساسی مثل مواد غذایی، لبنیات و... است. کتاب و سایر کالاهای فرهنگی در اولویت‌های آخر قرار دارد که معمولا برخی از افراد آن‌ها را ناچارند دیر به دیر بخرند تا بتوانند هزینه‌های زندگی را مدیریت کنند.

وی در ادامه کیفیت و محتوای این نمایشگاه را خوب دانست؛ اما از جانمایی آن انتقاد کرد و گفت: مکانی که برای برگزاری این نمایشگاه انتخاب شده، مناسب و در شأن یک نمایشگاه کتاب نیست. کتاب یک کالای ارزشمند است که بایستی در فضایی مناسب عرضه شود تا اهمیت و جایگاه آن همواره به همگان یادآوری شود. نقدی دیگری که به این نمایشگاه وارد است، این است که تخفیف‌های آن تنها شامل پرسنل برخی از ادارات می‌شود و مردم عادی از تخفیف‌های آن سهم چندانی ندارد.

وی در پایان در پاسخ به این پرسش که آیا غیر از نمایشگاه‌های فصلی، کتابفروشی شهر در تامین منابع مورد نیاز شما همیشه پاسخگو بوده است، توضیح داد: متاسفانه شهر ما با اینکه پسوند صنعتی را به دنبال خود می‌کشد اما در زمینه داشتن کتابفروشی‌های استاندارد با یک خلأ بزرگ روبه‌روست و تنها یک کتابفروشی نسبتا به‌روز دارد که آن هم همیشه منابع مورد نیاز ما را ندارد. بی‌شک این کتابفروشی برای توسعه نیاز به توجه ویژه دارد. امیدوارم مسوولان فرهنگی به این مهم توجه کنند.