الهام بهروزی

کیوسک‌ها یا دکه‌های مطبوعاتی که روزی در بوشهر تعداد آن‌ها به عدد 19 می‌رسید، متاسفانه با ظهور رسانه‌های دیجیتالی و برخط و کم‌فروغ شدن نشریات مکتوب در زیست مردمان این شهر، سال به سال تحلیل رفته تا در نهایت پنج باجه باقی بماند که چراغ نشریات کاغذی را در برخی از گذرهای شهر روشن نگه دارد.

البته دلیل پایمردی و اصرار آن‌ها برای فروش روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها و مجلات چاپی و کاغذی در عصری که شهروندان کتاب‌گریز و روزنامه‌نخوان کمتر تمایلی به خواندن مکتوبات دارند، تنها عشق و دغدغه است چون پولی که از فروش نشریات مکتوب عاید آن‌ها می‌شود گاه آنقدر اندک است که حتی نمی‌توان با آن یک مرغ خرید و اگر در کنار آن، روزنامه باطله یا اقلام دیگری نفروشند، این دکه‌ها بی‌شک خیلی زودتر از این تعطیل شده بودند اما با همه این کم‌مهری‌ها، این دکه‌های مطبوعاتی مشتریان خاصی دارند که هنوز روزنامه‌ها و نشریات کاغذی را دوست دارند و خریدار پر و پاقرص آن هستند و شاید همین این‌ها باعث شده‌اند که این دکه‌ها همچنان اصرار به روشن ماندن چراغ دکه‌های مطبوعاتی شهر دارند.

پیش از این در گزارشی، وضعیت اورژانسی دکه‌های مطبوعاتی بوشهر در گفت‌وگو با برخی از این دکه‌داران با عنوان «نگذاریم دکه‌های روزنامه‌فروشی در بوشهر خاموش شود» تشریح شد ولی ظاهرا این وضعیت نه برای شهروندان و نه مسوولان اهمیت نداشت؛ چراکه شهرداری به جای تعریف ساز و کار مشخص و حمایت‌جویانه از این دکه‌ها در مزایده‌ای که اخیرا منتشر کرده، عملا تعطیلی این پیشه نوستالوژیک را در شهر متذکر و خواهان شده است.

شهرداری بوشهر که در ماه‌های اخیر با برخی از کنش‌ها و تصمیمات در حوزه کافه‌ها و مراکز عمومی موجب نارضایتی شهروندان بوشهری شده، این بار با مزایده اخیر خود، نبض حضور نشریات مکتوب را در شهر به شماره انداخته تا با تبدیل این دکه‌ها که بسان پایگاه‌های فرهنگی در سطح شهر سال‌های سال فعالیت داشته‌اند، به دکه‌های فروش مواد دخانی و فست‌فودی عملا فضای فرهنگی شهر را به سمت سکوت پیش ببرد. این اقدام شهرداری موجب واکنش فعالان رسانه شده و تا این لحظه هم با وجود پیگیری‌های مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر، نتیجه مشخصی برای حفظ موجودیت این دکه‌ها در سطح شهر به دست نیامده است.

حذف دکه‌های مطبوعاتی دستکاری در فضای شهری و فرهنگ شهروندی است!

مدیرمسوول سایت هامون ایران در این باره به بامداد جنوب گفت: در مطالعات شهری و شهروندی، یکی از مهم‌ترین مولفه‌های زیستی در شهر، فضا (sphere) است که همه نیروهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در پی آن هستند که از رهگذر جدال‌ها و تنازع‌ها و کشمکش‌های اجتماعی، بتوانند روی فضای شهر و شهروندی تسلط پیدا کنند. حال اگر این مولفه را مدنظر قرار دهیم، متوجه می‌شویم که شهرداری و شورای شهر در بوشهر و غالب شهرهای بزرگ استان، آگاهانه در پی تغییر و دگردیسی در فضای عمومی شهر هستند، چه الان که در حال دستکاری فضای گفتمانی کیوسک‌ها و دکه‌های شهری در بوشهر هستند و چه موقع دستکاری در نظم وجود کافه‌ها در کنار ساحل و برچیدن سایه‌بان‌ها و حتی دیوارکشی برخی پارک‌ها!

اسماعیل حسام‌مقدم در ادامه با بیان اینکه جریان دستکاری فضای عمومی و تغییر در نظم اجتماعی شهر، هنوز هم برنامه‌های دستکاری دیگری دارد که در تلاش است فضای شهری و عرصه شهروندی را به‌طور کامل از آن خود کند و هرگونه صدای متفاوت و متمایزی را خفه کند، افزود: پروژه یکدست‌سازی عرصه عمومی و فضای شهری، امکان هرگونه گفت‌وگوی فرهنگی و اجتماعی را محدود می‌کند و این امتناع از گفت‌وگو و دیالوگ در عرصه عمومی، فضای شهر را به‌جای همزیستی و همنشینی، به سوی قطب‌سازی و منازعه فرهنگی پیش می‌برد. ازهمین رو، شهردار و شورای شهر صرفا تبدیل به نمایندگان طیف خاصی از شهروندان شده که این به اساس شهر و شهروندی آسیب جدی وارد خواهد کرد؛ به گونه‌ای که در تداوم این رفتار، نه دیگر از فضای شهری خبری خواهد بود و نه از فرهنگ شهروندی!

 دبیر انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات شعبه بوشهر در خصوص اهمیت وجود دکه‌های مطبوعاتی در سطح شهر بیان کرد: دکه‌های مطبوعاتی، کافه‌های شهری، پارک‌ها و بوستان‌ها و... به‌عنوان نقاط متصل‌کننده فضای شهری به فرهنگ شهروندی شناخته می‌شوند که می‌توانند با ایجاد امکان گفت‌وگو و دیالوگ شهری بین اندیشه‌های مختلف، ارتباط برقرار کند. این «نا-مکان»(non-place)های شهری به‌عنوان فضایی برای لحظه‌ای سکونت و پس از آن ترک فضا، در منظومه‌های شهری مدنظر همه طراحان شهری خلاق قرار دارد و دقیقا همین نا‌مکان‌ها هستند که به هویت و شاکله‌بندی شهرها جان می‌بخشند. حال از تعطیلی فضای این نا‌مکان‌ها، چیزی جز بهم زدن و دستکاری فضای شهری و فرهنگ شهروندی نمی‌توان برداشت کرد.

حسام مقدم یادآور شد: از دید من، شهرداری و شورای شهر بوشهر، بیش از این با فضای شهری و فرهنگ شهروندی خلاق که با کتاب، مجله، روزنامه، همنشینی و گفت‌وگو، همنشین هستند، مقابله نکنند و به جای مقابله، خود را نسبت به امکان زیست برای همه فرهنگ‌ها و هویت‌های شهری-شهروندی که در بوشهر برساخته شده‌اند، مسوول و متعهد بدانند.

دکه‌های روزنامه‌فروشی بازوان جامعه مطبوعاتی استان هستند

سردبیر ایسنای بوشهر هم در گفت‌وگو با بامداد جنوب به کم‌فروغی روزنامه‌ها و نشریات کاغذی در جامعه امروز بوشهر اشاره کرد و گفت: در عصر حاضر اینترنت چنان با زندگی همه ما عجین شده که برای یافتن هر نوع اطلاعاتی کافی است فقط چند ثانیه زمان هزینه کنیم. از این رو با گسترش استفاده مردم از فضای مجازی و اخبار آنلاین و با کم‌رونق‌شدن بازار روزنامه در سال‌های اخیر، کسب‌وکار دکه‌داران مطبوعاتی هم کساد شده است. در واقع  روزنامه و جراید برای کسب اطلاع و آگاهی مثل گذشته طرفدار ندارند.

مژده پاینده اما در ادامه بیان کرد: البته ناگفته نماند با همه تغییراتی که به دلیل وجود پدیده دهکده جهانی ایجاد شده است، دکه‌های روزنامه‌فروشی اگرچه کم‌فروغ، اما طرفداران خاص خود را دارند ولی این طرفداران اندک، کفاف گذران زندگی صاحبان دکه‌های مطبوعاتی را در شرایط تورمی کشور ندارند. شاید در سال‌های نه چندان دور که روزنامه تنها وسیله اطلاع‌رسانی بود، روزنامه‌فروشی شغلی مقرون به صرفه‌ای بود، اما اکنون قیمت روزنامه‌ها به دلیل افزایش قیمت کاغذ روز‌به‌روز بالا و بالاتر می‌رود و دکه‌های مطبوعاتی‌ هم بدون هیچ سلاحی در برابر انواع هجمه‌ها آرام آرام جان می‌دهند.

وی سپس به بلاتکلیفی چندین ساله دکه‌های مطبوعاتی در شهر بوشهر اشاره و تصریح کرد: سال‌هاست ساماندهی کیوسک‌های شهرداری بوشهر بلاتکلیف باقی مانده است و نظارت درستی روی آن‌ها انجام نمی‌شود، اما این بار شهرداری با هدف اجرای طرح ساماندهی کیوسک‌های سطح شهر از طریق برگزاری مزایده به دنبال واگذاری این دکه‌ها به دیگر افراد حائز شرایط است. در میان صد‌ها دکه در سطح شهر بوشهر، 5 کیوسک به عنوان بازوان جامعه مطبوعاتی شهر بوشهر هستند که اگر قرار بر ساماندهی بدون در نظر گرفتن شرایط خاص برای آن‌ها باشد، توان ادامه فعالیت نخواهند داشت.

به گفته پاینده، از آنجا که کیوسک‌های مطبوعاتی مکانی برای توزیع جراید و مطبوعات محلی و سراسری هستند و چرخ آن‌ها تضمین‌کننده حیات رسانه‌های مکتوب است، رسانه‌های مکتوب و کیوسک‌های مطبوعاتی قطعا برای بقا، نیاز به حمایت دارند. بنابراین اینجا بهتر است شهرداری بوشهر در شرایطی که خرید روزنامه دیگر اولویتی در زندگی مردم ندارد، برای یکبار هم که شده قدمی در جهت رشد و ارتقای سطح فرهنگی شهر بردارد و در ابتدا حساب کیوسک‌های فرهنگی را از دیگران جدا و حتی با اقداماتی خلاقانه، فضای تبلیغاتی مناسب و هوشمند برای آن‌ها ایجاد کند. کیوسک‌هایی که با شکل جدید رسانه‌ها دیجیتال سازگار باشند و در کنار ترغیب کاربران خیابانی به مطالعه تولیدات رسانه‌ها، ماهیت نوستالژیک رسانه‌های چاپی را هم حفظ کنند.

وی در پایان گفت: سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری بوشهر هم بهتر است تمرکز خود را روی دکه‌هایی بگذارد که بدون رعایت هیچ قانون و ضابطه‌ای به فروش و عرصه سیگار و مواد دخانی در اطراف مدارس و مراکز آموزشی می‌پردازند. درست است که دکه‌های عرضه دخانیات توجیه اقتصادی مناسبی دارند، اما فراموش نکنیم که بی‌توجهی به آموزش‌های فرهنگی و اجتماعی به خودی خود یکی از علل شاخص گرایش به مصرف مواد مخدر است. چه برسد به آن‌که کیوسک‌های فرهنگی حذف و کیوسک‌های عرضه دخانیات جایگزین شود.

لزوم نگاه منصفانه شهرداری برای تسهیل حضور دکه‌داران در مزایده

سردبیر سایت خبری دادورزی هم با اشاره به اهمیت دکه‌های مطبوعاتی به بامداد جنوب گفت: کیوسک‌های مطبوعاتی محلی برای عرضه تولیدات فرهنگی چون مجلات، روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌های استانی و سراسری هستند. اهمیت این کیوسک‌ها از این نظر است که راه ارتباطی رسانه‌ها با مردم و متقابل مردم با رسانه‌ها هستند. هر چند که با وجود قابلیت‌های فضای مجازی و دسترسی آسان به اطلاعات و اخبار روزمره اقبال گسترده عموم نسبت به خواندن روزنامه و مجله از بین رفته است؛ اما برای مخاطبان خاصی که به دانش موثق علاقه و ذوق در دست گرفتن روزنامه و روزنامه‌خوانی دارند، همچنان جذابیت دارد. اهمیت جایگاه این کیوسک‌ها از جایی نشات می‌گیرد که بدانیم جایگاه فرهنگ‌دوستی و احیای آن در جامعه و البته نگاه مسوولان در کجا قرار گرفته است؛ چراکه کیوسک‌های مطبوعاتی به نوبه خود نقش بسزایی در توسعه فرهنگی جامعه دارند.

راضیه عقیلی‌مهر درباره تبعات حذف این کیوسک‌ها از فضای شهری نیز توضیح داد: فرهنگ و فرهنگ‌سازی شاکله توسعه مدنی است. هرکجا اهمیت این اتفاق نادیده گرفته شود، تبعات سنگینی به‌دنبال دارد. ناهنجاری‌ها و نافرمانی‌های مدنی ناشی از نداشتن هویت فرهنگی است. از این رو، هر موضوعی و هر عملکردی که مرتبط با توسعه فرهنگی است، قابل توجه است. حذف این کیوسک ‌ها به هر دلیلی حذف یک صورت مساله است بدون در نظر گرفتن تبعات و آثاری که به‌جا می‌گذارد. باید توجه داشت با کج‌سلیقگی نسبت به حذف این کیوسک‌ها از سوی متولیان امر، در کمترین وضعیت ممکن اگر در نظر بگیریم که مسیر زندگی یک نفر با تاثیرپذیری از حضور خدمات این دکه‌ها، تغییر می‌کند، آن هدف بزرگ توسعه فرهنگی اتفاق افتاده است.

وی ادامه داد: داستان آن مردی که در کنار ساحل قدم می‌زد و هر چند لحظه صدفی از میان انبوه صدف‌های کنار ساحل را به عمق دریا پرتاپ می‌کرد، از او پرسیدند فایده این کارت چیست و او پاسخ داد: سرنوشت یکی از این صدف‌ها تغییر کند و مسیر گم‌شده‌اش را بیابد، اتفاق مهمی است!

این نویسنده و فعال رسانه در خصوص اینکه شهرداری در این باره باید چه تصمیمی بگیرد، گفت: اینکه قانون وضع شده است برای ساماندهی کیوسک‌ها در جای خود، اما به گفته زنده‌یاد ناصر کاتوزیان، پدر حقوق ایران، قانون را جامعه درست می‌کند. قانون باید باشد چون جامعه با حجم عظیم سلیقه‌ها و شرایط روبه‌رو است؛ اما همین قانون استثناء و تبصره دارد. من از شهرداری بوشهر می‌خواهم که نسبت به شرایط پیش روی گردانندگان این کیوسک‌های مطبوعاتی در سطح شهر نگاه حمایت‌گرایانه داشته باشد.

عقیلی‌مهر با تاکید بر اینکه مطبوعات رکن چهارم دموکراسی هستند که با تولید محتوای فرهنگی پایه‌های این رکن را تشکیل می‌دهند، افزود: گردانندگان کیوسک‌های مطبوعاتی هم بازوان این رکن دموکراسی به‌شمار می‌روند که با توجه به شرایط سخت اقتصادی و نبود استقبال گسترده عموم مردم به خواندن روزنامه، درآمد قابل توجهی هم در این زمینه ندارند. بنابراین شهردار و شهرداری بوشهر با نگاه منصفانه و حمایت‌گرانه و با مشاهده سقف درآمدی این دکه‌ها، حضور آن‌ها را برای شرکت در مزایده در قیاس با دیگر کیوسک‌های خدمات شهری تسهیل کنند. همچنین شهرداری بوشهر می‌تواند با یک تیر دو نشان بزند اینکه برای مثال با عرضه عملکرد تبلیغاتی خودش به هر طریق این کیوسک‌ها را هم از لحاظ مادی حمایت و هم به ادامه فعالیت این کیوسک‌ها کمک کند.

وی با اشاره به اینکه شهرداری یک نهاد عمومی غیردولتی و اجرایی است که وظیفه ارائه خدمات شهری در حوزه های مرتبط و تعریف شده بر اساس قانون و آیین‌نامه‌های مصوب مجلس شورای اسلامی دارد وکه محل تامین اعتبارات مالی آن علاوه بر ردیف بودجه‌های مصوب وزارتی از طریق مردم هر شهر و استانی است، تصریح کرد: برگزاری مزایده برای ارائه خدمات شهری از جمله موارد قانونی تعریف‌شده این نهاد اجرایی برای ارائه  خدمات است و نمی‌توان اجرای آن را نادیده گرفت؛ اما همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردم، قوانین خالی از اشکال نیستند و باید با متمم و تبصره برای افرادی که از گذر برقراری قانون، ضرر و آسیب مالی و معنوی می‌بینند استثناء قائل شد.

عقیلی‌مهر یادآور شد: باید در نظر داشت اگر در برقراری قانون ضرری متوجه کسی می‌شود، از حقوق او باید حمایت قانونی شود،ه اینکه مشکلی بر مشکلاتش اضافه شود. این قلع و قمع کردن‌ها به نام قانون فقط گره‌ها را کورتر می‌کند. قانونی که مصوب می‌شود باید تمام جوانب در آن رعایت شود. ناگفته نماند که صاحبان این کیوسک‌ها به دلیل شرایط پیشرو و ضرر مادی و معنوی که بابت اجرای این آیین‌نامه به آن‌ها وارد می‌‌شود، می‌توانند از دیوان عدالت اداری نسبت به عملکرد شهرداری بوشهر شکایت کنند؛ اما امیدوارم نه فقط شهرداری استان بوشهر، بلکه دیگر سازمان‌های مرتبط چون اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بوشهر و رئیس کل دادگستری و داستان محترم و دیگر سازمان‌های مرتبط به این جریان ورود کرده و این غائله را ختم به خیر کنند.