الهام بهروزی

«گاستارونومی» یا گردشگری خوراک، فرصت کم‌نظیری برای رونق اقتصاد گردشگری در جهان شناخته می‌شود که برخی از کشورها مثل فرانسه، ژاپن، ترکیه و ... با استفاده از آن، توانسته‌اند به اقتصاد خود رونق چشمگیری ببخشند. به‌نظر می‌رسد، ایران به‌دلیل برخورداری از غذاها و دسرها و نوشیدنی‌های متنوع و خوشمزه می‌تواند با استفاده از این پتانسیل‌ها، گردشگری خوراک را در پهنه‌ خود توسعه بدهد و بدین‌طریق به اقتصاد و درآمدزایی جوامع محلی خود کمک شایانی کند.

از دید کارشناسان گردشگری، غذاهای بومی، بهترین راه درک میراث و فرهنگ ناملموس مقصدهاست؛ میراثی که دانش بومی، ذائقه، عادت، روابط اجتماعی و ترجیحات و ابعاد متنوع دیگری را حمل می‌کند که از گذشته وام گرفته است. بدیهی است استان بوشهر یکی از مناطقی است که در حوزه خوراک، میراث‌دار خوراک‌های لذیذ و رنگ‌و لعاب‌داری از هر طیفی است؛ خوراک‌های دریایی، غذاهای گیاهی، خوراک‌های گوشتی و دسرهای خوشمزه‌ای با عطر دارچین و روغن‌های محلی که طعم و رنگش، هوش را از سر هر رهگذری می‌رباید.

اما برگ برنده این استان در گردشگری خوراک، خوراک‌های دریایی است که با استفاده از ادویه‌های معطر و سبزیجات و چاشنی‌های بی‌نظیر پخت و چاشت می‌شوند؛ غذاهایی که عطرشان در عین نوستالژیک‌بودن، همیشه تازگی دارد و طعمشان تکرارناپذیر است برای گردشگران. حال از این فرصت در سال‌های گذشته کمتر در رونق گردشگری استان بهره گرفته شده است؛ چراکه توسعه گردشگری خوراک، نیاز به یک نقشه‌راه و ایجاد یک‌سری برنامه و زیرساخت‌ها دارد که برخی از آن‌ها نظیر سفره‌خانه، بومگردی، رستوران‌های محلی و ... تا حدودی ایجاد شده و برخی دیگر نظیر ایجاد خیابان یا گذر غذا و شکل‌گیری تورهای تجربه‌گرا و... هنوز اندرخم کوچه تصمیم‌گیری‌ها مانده است.

این در حالی است که با توسعه گردشگری خوراک، می‌توان به اشتغال‌زایی و درآمدزایی جوامع محلی به‌ویژه در شهرها و روستاهای ساحلی که ضمن دارابودن طبیعت و سواحل طبیعی بکر، باغستان‌ها و نخلستان‌های کم‌نظیر، از غذاها و رسوم خاصی برخوردارند، جان دوباره‌ای بخشید و مانع از مهاجرت جوانان و خالی شدن این مناطق شد. خوشبختانه در سال‌های اخیر، احداث و تاسیس بومگردی‌ها در سراسر استان سهم بسزایی در کاهش مهاجرت‌ها و رونق و پویایی جوامع محلی و شناسایی میراث ملموس و ناملموسی فرهنگی استان داشته است؛ اما تداوم این مسیر همواره نیاز به طرحی خلاقانه و مبتکرانه دارد تا بتواند گردشگران را جذب خود کند.

در این راستا، متولی گردشگری استان بایستی با تکیه بر خرد جمعی و پیشنهادات نخبگان گردشگری و شناسایی فرصت‌های مستعد استان در شاخه‌های گوناگون گردشگری، نقشه‌راه گردشگری استان را سالانه تدوین کرده و با ابتکار و تدوین طرح‌های نوگرایانه و منطبق بر اقلیم و فرهنگ استان، فضای مناسبی را برای رشد و توسعه گردشگری استان بیافریند؛ چراکه این استان ظرفیت‌های بکری را در حوزه گردشگری دارد که با شناسایی این ظرفیت‌ها می‌توان به یک استان گردشگرپذیر تبدیل شود. یکی از راه‌های توسعه استان در گردشگری، گردشگری خوراک است که هنوز آن‌گونه که باید مورد توجه مدیران در رونق گردشگری قرار نگرفته است.

مسوول کمیته ملی خوراک‌های دریایی (میز گردشگری خوراک ایرانی) در این‌باره به بامداد جنوب گفت: یکی از مزیت‌های استان بوشهر در گردشگری خوراک، خوراک‌های دریایی است که هم فصل صید و هم تنوع در پخت و طبخ انواع ماهی و دیگر آبزیانی مثل میگو و... دارد. درست است که فصل صید میگو مقارن با تابستان و اوج شرجی است ولی همین فصل برای برخی از گردشگران ماجراجو دیدنی است. به‌راحتی با راه‌اندازی تورهای تجربه‌گرا می‌توان این گردشگران را از سراسر جهان به استان جذب کرد که از صید میگو تا پخت آن را به سبک و سیاق بومیان بوشهر در جریان این تور تجربه کنند.

عماد شیرویس با تاکید بر اینکه راه‌اندازی تورهای تجربه‌گرا نقش بی‌بدیلی را در رونق گردشگری خوراک ایفا می‌کنند، افزود: چون در این سفرها، گردشگر با مشارکت داشتن در فعالیت‌های تور نظیر پخت غذاهای بومی، چیدن محصولات کشاورزی از مزارع، صید ماهی و ... تجربه مردم محلی آن مکان را در انجام این کارها لمس و خود را در آن فرهنگ و محیط غرق می‌کند تا تجربه‌ای واقعی‌تر و غنی‌تر و در عین حال آگاهانه‌تر از سفر خودش کسب کند. بی‌شک مشارکت داشتن در انجام کارهایی به سبک و سیاق مردمی دیگر با فرهنگ غذایی متفاوت موجب لذت‌بخش‌تر شدن سفر آن‌ها و کسب تجربیات جدید و بی‌سابقه می‌شود و بدین‌شکل کشور میزبان هم بخشی از میراث کهن فرهنگی خود را به این‌ گردشگران با زبان بی‌زبان می‌شناساند.

به گفته وی، علاوه بر راه‌اندازی تورهای تجربه‌گرا، راه‌اندازی خیابان غذا (استریت فود)، جشنواره‌های خوراک یا برداشت محصول، رویدادهای (ایونت‌ها) خوراک و ... نیز نقش بسزایی را در توسعه گردشگری و اقتصاد شهری دارد که شهرداری‌ها با مشارکت اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با استفاده از این فرصت می‌توانند به درآمدزایی شهری و ترویج فرهنگ غذایی بومی دست بیابند.

شیرویس با تاکید بر اینکه یک سوم هزینه هر گردشگر صرف غذا می‌شود، تصریح کرد: متولیان گردشگری و مدیران ارشد استان بایستی با تدوین نقشه‌راه گردشگری و توسعه و تجهیز زیرساخت‌ها و اماکن گردشگری، استان را از وضعیت مسافرپذیری خارج کرده و در جایگاه حقیقی خود که همان گردشگرپذیری است، قرار بدهند؛ چون استان بوشهر به‌دلیل جاذبه‌های طبیعی و تاریخی منحصربه‌فردی که دارد، یک استان گردشگرپذیر است؛ اما به‌دلیل ضعفی که در حوزه هتلینگ و امکانات رفاهی و تفریحی دارد، سالیان سال است که در کسوت یک استان مسافرپذیر ظاهر شده و این دردناک است. این در حالی است که استان بوشهر با تقویت ساختار گردشگری می‌تواند به توسعه پایدار و ثبات در گردشگری برسد؛ چون پتانسیل کافی را برای تبدیل شدن به قطب گردشگری دریایی در جنوب کشور دارد. این استان بیشترین مرز را با خلیج فارس دارد و کم‌نظیرترین سواحل ماسه‌ای را در پهنای خود جای داده‌است.

به عقیده این کارشناس گردشگری خوراک، در صورتی که استان بوشهر گردشگرپذیر شود، مسافران یک سوم از هزینه سفر خود را صرف خرید غذاها می‌کنند و این‌گونه به‌نظر می‌رسد که غذاهای محلی و بومی به‌ویژه غذاهای دریایی مورد استقبال آن‌ها قرار بگیرد؛ ولی به‌دلیل کمبود رستوران‌های دریایی و... و همچنین نبود گذر غذا در شهرهای بندری استان، ما عملا گردشگری خوراک را در استان تاکنون تجربه و فعال نکرده‌ایم. حال با توجه به اینکه کمتر از یک ماه دیگر فصل گردشگری استان با معتدل‌شدن شرایط آب و هوایی شروع می‌شود، بایستی متولیان گردشگری دست به کار شوند و در این راستا، با مشارکت شهرداری‌ها و بخش خصوصی گام بردارند.

شیرویس با تاکید بر اینکه بوشهر و بندر گناوه می‌تواند نقطه شروع گردشگری خوراک با راه‌اندازی خیابان غذا و تورهای تجربه‌گرا شود، گفت: بندر تجاری گناوه به دلیل بازار مشهورش هر ساله در فصل گردشگری، پذیرای خیل عظیمی از مسافران و گردشگران است که بی‌شک با توسعه زیرساخت‌های اقامتی و پذیرایی این شهر، می‌توان انواع گردشگری را در این شهرستان از گردشگری خوراگ گرفته تا گردشگری دریایی و روستایی فعال کرد. قطعا تحقق این مهم نیاز به مطالعات جغرافیایی و مردم‌شناسانه دارد تا بتوان بر اساس آن، گردشگری این شهر را رونق داد. دیگر امسال نباید با سهل‌انگاری از ظرفیت این بندر در جذب گردشگر گذشت و آن را در سطح یک شهر مسافرپذیر نگه داشت!

وی سپس، بوشهر را دیگر شهری دانست که مستعد تبدیل شدن به قطب گردشگری خوراک در استان است و در این خصوص توضیح داد: بندر بوشهر به‌دلیل شبه‌جزیره بودن و برخورداری از بافت تاریخی و بناهای شاخص تاریخی همواره منظور هر گردشگری بوده و هست. بی‌شک بومگردی‌های این شهر مثل حاج رئیس، مان همیشه سبز یا مجموعه‌ گردشگری درسا و ... در فصل گردشگری با راه‌اندازی جشنواره‌های غذایی با مشارکت گردشگران به صورت انفرادی یا خانوادگی می‌توانند در شناسایی و انتقال فرهنگ و شیوه پخت غذایی بومی خود به آن‌ها نقش شگرفی را ایفا کنند. این نوع جشنواره‌ها تاکنون در بوشهر اجرا نشده و خلأ آن همواره در گردشگری استان احساس می‌شود.

شیرویس با تاکید بر اینکه راه‌اندازی جشنواره‌های خوراک به‌خصوص خوراک‌های دریایی در استان بوشهر می‌تواند به یک فرصت برای توسعه گردشگری استان تبدیل شود که هر ساله در فصل خاصی با مدیریت یک بومگردی با مشارکت گردشگران خارجی و داخلی برگزار شود، افزود: این جشنواره این پتانسیل را دارد تا در ترکیب با هنر موسیقی بومی بوشهر و فرهنگ فولکلور جنوب سالانه شمار زیادی از گردشگران را به استان بوشهر بکشاند تا در جشنواره غذاهای دریایی بوشهری شرکت کنند. این جشنواره دستاوردهای متعددی به همراه خواهد داشت که مهم‌ترین آن آموزش و انتقال تجربه پخت و فرهنگ غذای بومی مردمان بوشهر به مردمان دیگر نقاط کشور است.

مسوول کمیته ملی خوراک‌های دریایی (میز گردشگری خوراک ایرانی) تاکید کرد: همان‌گونه که شهرت بافت تاریخی بوشهر تا حدود زیادی مرهون جشنواره کوچه فستیوال است که به ابتکار مدیر کافه حاج‌رئیس و تعدادی از هنرمندان برجسته بوشهری راه‌اندازی شد و شمار زیادی از علاقه‌مندان به موسیقی و فرهنگ و تاریخ جنوب به‌ویژه بوشهر را به اینجا کشاند، راه‌اندازی جشنواره خوراک‌های دریایی بوشهری در ترکیب با هنر و فرهنگ این اقلیم نیز می‌تواند تاثیر زیادی در جذب گردشگران خارجی و داخلی به این نقطه داشته باشد.

شیرویس تاکید کرد: راه‌اندازی گذر یا خیابان غذا در بوشهر به‌ویژه در اواخر پاییز و زمستان که بهترین فصل سفر به استان بوشهر است، نیز فرصت مغتنمی برای معرفی و عرضه غذاهای بومی دریایی است که بسیار متنوع و متعدد است و شامل ماهی کباب، میگو کبابی، قلیه‌ماهی یا میگو، مجبوس ماهی، لخلاخ، ته‌انداز ماهی یا میگو، ماهی سوخاری، میگو سوخاری، ماهی شور، شله‌ماهی، میگو دوپیازه، ماهی تنوری و... می‌شود. البته آبزیان دیگری هم هستند که معمولا خاص‌پسند هستند و شیوه طبخ پیچیده‌تری دارند و بیشتر مناسب ذائقه گردشگران خارجی است.

در پایان این گزارش یادآوری می‌شود که به عقیده نگارنده، گردشگری استان در بعد محتواسازی و برنامه‌ریزی به یک خانه‌تکانی اساسی نیاز دارد تا با مشارکت بخش خصوصی و شناسایی ظرفیت‌های مغفول‌مانده و استفاده از این دارایی‌ها و داشته‌ها، ضمن پویاسازی جوامع محلی و ترویج فرهنگ غذایی و دیگر میراث فرهنگی، به رونق گردشگری و توسعه پایدار استان بیش از پیش کمک کرد.